DOCUMENTS OF IRELAND University College Cork		Table of Contents Texts Texts Harmonia seu catena dialectica in Porphyrianas institutiones Epitaphes De rebus in Hibernia gestis De vita S. Patricii Psalmi, litaniae, et orationes Hebdomada eucharistica ex sacris litteris Brevis praemunitio Sermo Sancti Patricii Hiberniae Apostoli
Renaissance Latin Texts of Ireland
←Previous		Next (Epitaphes)→

Texts

Harmonia seu catena dialectica

I. Elencus autorum quorum testimonijs vsisumus.

II. Annotationes quædam, quibus docetur lector, autorum testimonia facilius inuestigare.

Notandum est, autorum verba, siue sententias, quibusdam signis tam in principio testimoniorum, quàm in fine esse notata. In principio huiusmodi signa [3 marks which indicate where notes refer to in the text] aut alia collocamus, in fine hæc tantum nota ponitur.] Vt cap. 1. huius libri, secundo loco Arborei autoritas in medium profertur, cum nota ad hunc modum. Arboreus.Genere. Tum vbi illius terminatur oratio, hoc signum ponitor] ad hunc modum Græcus ] quod idem & de alijs omnibus autoribus est iudicandum. Hunc ordinem mihi hac de causa proposui, ne verba hæc, Inquis ille, Hactenus ille, sæpius interponerentur.

Annotauimus etiam in margine libros, seu librorum capita, è quibus testimonia figuris designata deprompsimus, si modò fuerint paulò longius petita. Quòd si autorem aliquem inueneris, (modo sit aliqua nota denotatus) & illius tantùm nomen, non librum, seu caput conscriptu(m), ex quo illius autoritas fuit deprompta: intellige autorem eam sententiam habere in eodem capite, quod nos eo ipso in loco explicamus. Vt verbi gratia, cap. de Genere comperies diuersa autorum testimonia notis declarata, capitis rem illa verba habere cap. de Genere. Alia sunt præterea annotanda, quæ quoniam parum habent difficultatis, lectoris iudicio, coniecturæque committo.

III. Missing Title.

Si in animo habeas (beneuole lector) in hisce lucubrationibus perlegendis studium & industriam tuam collocare, te rogo, vt ad hæc errata corrigenda primum tuum labore conferas: & ita ea loca qua alioqui essent valde obscura, nihil tibi inter legendum impedimenti afferent.

Si quæ alia occurrent loca, quæ mendosa videbuntur, rogo vt ea sponte ac voluntate tua potiùs candidè corrigas, quàm inuidiosè reprehendas: nobis enim propter aduersam valetudinem omnia satis accurratè percurrere non licebat. Vale.

IV. IN RICHARDI STANIHURSTI
Catenam seu Harmoniam Dialecticam Laurentius Humfredus

Corpora plura animus iunctim si possidet vnus,
Iudice Pythagroa, nexus amoris erit.
Hic aliud cernes vinclum, miramq(ue) catenam,
Et Metamorphosin (lector amice) nouam.
Nam plures animæ, corpus mutantur in vnum,
Multorum genios vnijt vnus homo.
Burleos, Petros, Paulos, Fabrosq(ue), Nyphosq(ue),
Mathisios doctos, morosophosq(ue) rudes.
Quicquid Louanium, vel clara Colonia gignit,
Quicquid Cambrigiæ, Lutetiæúe schola,
Hoc totum dextrè fascem congessit in vnum,
Has omnes animas Oxoniensis habet.
Secum rixantes Occam, Thomasq(ue), Scotusq(ue),
Dispare tractantes nomina, resq(ue) sono,
Hîc bene conueniunt, libro stipantur in vno,
Quodq(ue) Chaos vastum est, vnio pulchra modò est.
Excidit spinas, Colocynthida, semen agreste,
Collegit flores, hinc tibi gratus odor.
Sic sunt multa vnum, tenebræ lux, omnia tersa.
Ingenio, neruis, ordine, luce, modo.
O si concentus talis regnaret in orbe,
Vt logicis armis sit locus, atq(ue) decus:
Vt ratio præsit, præsit dialectica mundo,
Non vis, non ferrum, non furiosa manus,
Vnio ô vtinam simplex coalescere posset,
Possent arma togis cedere, castra scholis.
Nac clangente tuba, iam classica nulla sonarent.
Bombardæ bombus nullus, at alta quies.
Florerent pacis studium, sacraq(ue) Camoenæ,
Chalcographus libros venderet ille suos.
Porphyrius, Stanihurste, tuus volitaret vbiq(ue),
Porphyrius genere, & nomine purpureus.
Tum Syntagma tuum, selectaq(ue) glossa placeret,
Harmoniam tereret læta iuuenta tuam.
Delphicus hic gladius, mucro Dialecticus, inquam,
Scrupos, & nodos, solueret omnigenos.
Tum duce Sidnæo dulcis tua patria totam,
Imperio sese dederet ELIZABETH.
Hoc faxit Christus, melioraq(ue) tempora donet.
Nubila prætereant, sitq(ue) serena dies.
AMEN.

In Porphyrianos Richardi Stanihursti Commentarios, Thomas Caius.

AD logicen primus callem qui fecit apertum,
Enarratorum turba illustrante frequenti,
En nitet insolito lumine Porphyrius.
Attulit hanc lucem primis Stanihurstus in annis,
Maiorem qua non antè dedêre senes:
Dum studet in paruum clarè conferre libellum,
Egmeneia prior luminis id quod habet.
Ergò pij iuuenis studio faueatis honesto,
Vos quibus hic nuper commoda tanta dedit:
Autoremq(ue) noui foetus candore mouete,
Vt simili pergat foetificare modo.

IOANNIS HOPKINI AD RICHARDVM STANIHVRSTVM PARACLETICON.

CVR, Stanihurste, times, ne spergat vipera virus?
Ne canis oblatret, neu fera dente petat?
An cohibere putas naturæ, aut sistere cursum?
Ingenitas vires quî resecare potes?
Liuor edax rapido depascitur omnia morsu,
Sub pede conculcans optima quæque suo.
Scribas, haud scribas: vigiles, capiásve quietem:
Seu bona secteris, seu mala: quicquid agis,
Non tamen effugies, quin diræ spicula linguæ
In te conijciant, & tua facta, mali.
Eximiè scripsit Cicero, bene pinxit Apelles,
Inuidiæ morsum sensit vterque tamen.
Conscia mens recti cùm te comitetur euntem,
Sperne venenato quicquid ab ore fluit.
Sat placuisse bonis, qui tantos iure labores
Excipiunt grati, qui tua scripta probant.
Ergo macte animo, nec publica commoda tardes,
Ingenij viuent sic monumenta tui.

EIVSDEM IN ZOILVM.

IMPROBE, qui laudes alieni carpere facti,
Incoeptumq(ue) soles vituperare nouum:
Dic agè, quid frendes? rabido quid ab ore tumescis?
In pulchrè meritum cur, malesane, furis?
Te tua crux miserum cruciat: color arguit iram,
Buxo pallidior, luminaq(ue) igne micant.
Extima Tartareo tinguntur membra veneno,
Intima tabificus viscera liuor edit.
Dumq(ue) alij nocuisse paras, vindicta redundat
Omnis in autorem, sic statuente Deo.
Carpe igitur quantum libeat: Stanihurstus in æuum
Viuet: virtutem præmia iusta manent.

THO. CHEVS IN STANIHVRSTI COMMENTARIOS.

SEDVLA quærit apis redolentes carpere flores,
Condat vt in fauis dulcia mella suis:
Vomere perstringens præpinguia rura colonus,
Implet odoriferis messibus ipse lares.
Quid studium prodesse potest, quid cura, quid omnis
Sedulitas animi, continuusq(ue) labor,
Omnibus en pulchrum specimen, Stanihurste, dedisti,
Edendo hunc mira dexteritate librum.
Gratulor ergo tibi, (quis enim sua gaudia differt?)
Atque opus ingenij laudo proboq(ue) tui.
Hoc opus excultum, linguam exornare docebit,
Argutis, Logices vocibus, arte, locis.
Cætera si parili studio quæsiueris, addes
Artibus obscuris lumina, grata bonis.
Immortale boni extollent post funera nomen,
Nec te pro meritis laude carere sinent.
Desistas igitur noli, Stanihurste, labore:
Grande licet studium, gloria maior erit.

ROBERTVS DEWHVRSTVS in Stanihursti Commentarios.

INTIMA si cupias Logices resertata videre,
Huc ades, hoc videas quæque reclusa libro.
Lucis egens claræ Tyrius prius abditus Heros,
Clarius hîc claro lumine, lumen habet.
Aureus hic auro fulgens preciosior vllo
Est liber, hunc voluas, aurea multa leges.
Est opus eximium, meritò Regale vocetur:
Fulget in hoc Logicæ Regius artis honos.
Fertilis hîc campus, variis oneratur aristis,
In quo, si libeat, spicea serta legas.
Ergò agè, si Logicæ, Lector, tenearis amore
Artis, ad hunc portum fac celerare ratem.
Et gratus, memor es grates persoluere dignas
Stanhursto, gratis qui tibi grata dedit.

SIMONIS TRIPPI AD STANIHVRSTVM CARMEN DE SVIS in Porphyrium Commentariis.

FOELICES partus, foelicia pignora vidi,
Quæ, Stanihurste, tui mundo peperêre labores:
De quêis iudicium nostrum si fortè requiras,
Ista breui nostræ certa est sententia mentis.
Tu mihi præstanti decorandus laude videris,
Et sanè dignus cui publica munera dentur,
Quòd iuuenis tantos subeas talesq(ue) labores,
Contrà quàm multi ventrem Veneremq(ue) sequuti,
Diuinam turpi foedantes corpore mentem.
Iam verò libro complecteris omnia paruo,
Quæcunque aut homines, aut res desideret ipsa.
Nemo te melius contorta sophismata soluit,
Nemo te melius nodosas explicat artes.
Legisti, credo, authores, veteresq(ue), nouosq(ue)
Omnes, doctos, indoctos, cultos, subagrestes.
Quod ni fecisses, nunquam Dialectica per te
Excuteret seruile iugum, nec rustica regna:
Quin misera in tenebris & carcere condita cæco,
Aeternùm dominis seruiret clausa superbis,
Indoctis, spurcis, foedantibus omnia rictu.
Quò magis ipsa tibi debet Respublica docta,
Ipsæ Pierides, atque omnis turba bonorum.

EDMVNDVS LEWKENORVS in Stanihursti Commentarios.

FAMA Stanvrsteij fuerat cùm maxima libri,
Quem parat Angligenis exhibuisse suis,
Quantumuis mutuis arderent ignibus antè,
Lis inter Logicen Rhetoricenq(ue) fuit:
An Logicus Logices pulcherrima prælia monstret,
Anne suas Rhetor funderet artis opes.
Illa leues fucos, & dulcia verba sororis
Eleuat, & clamat ponderis esse nihil.
Altera contemnit rixosæ iurgia pugnæ,
Ni simul & discas cultius ore loqui.
Ergo quid faceret? (neutram contemnere Diuam
Aut libet, aut libros scribere velle duos.)
Quid nisi quod fecit? sic miscuit vtile dulci,
Vt simul & Logicen Rhetoricenq(ue) colat.
Qui librum spectat, Logicum videt esse libellum,
Sic tamen, vt Logicus Tullius esse queat.
Ergo iurgantes compescant verba sorores,
Auctor enim pariter noster vtramque fouet.

IN PORPHYRIANAM STANIHVRSTII EXPLANATIONEM, Thomæ Twyni Carmen.

OPVERI, primas auidè qui discitis artes,
Et iuuenes, queîs scire dedit plus aptior ætas,
Quosq(ue) nihil nescire velit matura senectus,
En clarum vobis munus Stanihurstius offert,
Aetati triplici munus quod seruiat vnum.
Ergò agite hanc Logicen, pueri, iuuenesq(ue), senesq(ue),
Obsecro, perpetuò legite, atque reuoluite dextrâ:
Hæc saltem tanto reddatur gratia scripto.
Omnia nam Logices conscripta volumina passim,
Contulit in librum Doctus Stanihurstius vnum.

GVLIELMVS MORISIVS in Stanihursti Commentarios.

SI veterum subtile satis delectet acumen,
Si vis ingenij grata sit vlla tibi,
Si sensus placeat rerum, tamen aspera verba
Displiceant, istum volue reuolue librum.
Prisca etenim rebus series manet, integra verba
Sunt mutata nouis, & variata modis.
Quæ docet obscurè veterum numerosa caterua,
Illa dabit paucis vnicus iste liber.
Et quæ multorum vix mille volumina monstrant,
Hoc ea perspicuè nobile pandit opus.

HENRICI DETHYCCI in eosdem Stanihurstij Commentarios Carmen.

SI quis Aristotelis lustrare palatia quærit,
Porphyrij auxilium consiliumq(ue) petat.
Qui licet obscuro tenebrarum carcere clausus,
Pauperiem duram sæcula multa tulit:
Nunc tandem emersit claro vestitus amictu,
Promptus & officio cernitur esse suo.
Quinque suas claues studiosis promit amicis,
His bene tractatis, atria clausa patent.
Ergo tecta Sophi libeat si inuisere tanti,
Limina Porphyrij sunt reseranda tibi.
Quòd si Porphyrij vis limina clausa patere,
Hic liber ingenij practica clauis erit.

AVTOR AD LECTOREM.

Pauca dedi, sed plura dabo, si pauca placebunt:
Quòd si non placeant, tu meliora dato.
Te dare posse puto, nec me dare velle negabo:
Posse quidem poterit plurima, velle parum.
Velle meum meliora daret, nisi posse deesset:
Sed quia posse deest, sit voluisse satis.

GVLIELMVS RAINOLDVS AD RICHARDVM STANIHVRSTVM.

Quæ das pauca, placent, da plura, magisq(ue) placebunt:
Et meritò, namque his quis meliora dabit?
Posse & velle tuum est, nam qui poteritq(ue) velitq(ue)
Tam dare multa, alium non puto posse dari.
Perge igitur, Stanihurste, tuæ laus maxima gentis,
Nobis & nostræ tam bene velle scholæ.

IDEM AD LECTOREM.

AN tibi Rhetorice arridet? num Musica cordi est?
Cursus, & coeli sydera nosse cupis?
Nunquid Arithmutes, fierive Geometra quæris?
Ethicus aut Physicus num cupis esse probus?
Omni vis, breuiter, fieri perfectus in arte?
Ergo stude Logices dogmata culta sequi.
Doctos, indoctosq(ue) leges, veteresq(ue), nouosq(ue)?
Tempora tam stolidè quis pretiosa teret?
Tartaret, Andreas, Bricotus, Dunsus, Aquinas,
Nomina sunt ipsis barbariora Getis.
Ergo isti valeant, tenebris iaceantq(ue) sepulti,
Fixus & amplexu sit liber iste tuo.
Ornatè, & breuiter, subtiliter, atque politè,
Inprimis sensus explicat iste suos.
Explicat obscuris conclusa enigmata verbis,
Explicat in multis quæ latuêre libris.
Huc igitur, iuuenes, vestras contendite mentes,
Multorum vobis hoc erit instar opus.

EDMVNDVS CAMPIANVS RICHARDO STANIHVRSTO S.D.P.

COmmentarios Porphyrium tuos, singulari iudicio diligentiáque laboratos, legi sanè cupidissimè, mirificéque lætatus sum, esse adolescentem in Academia nostra, tali familia, eruditione, probitate, cuius extrema pueritia cum multis laudabili maturitate viris certare possit. Macte verò, Stanihurste, ista sedulitate & industria, abde te in literas, cursum confice, corruptelarum illecebras execrare, ingenij neruos intendito, da te patriæ, meritissima virtutis præmia consectare. Tu, qui hac ætate tot Philosophorum Dialecticorúmque pixides expilaris, omnem libidinem, petulantiam, socordiam fregeris, in pulcherrimo difficillimóque conatu tam obstinatè perstiteris, quantus mihi videbere tum cùm vtramque Philosophiam post aliquot annos profitebere, cùm Latinas & Græcas literas affluenter imbiberis, cùm omnes bonas artes exhauseris, cùm ingenium iudicio, iudicium sapientia, sapientiam annorum accessione corroboratis. Videor mihi videre diem illum, quo te omnium in ore sermonibusque volitantem præclara tua laus editissimo loco, tanquam in Theatro virtutis reponet, pergas modò constanter facere quod facis, nec à te ipso degeneres, aut excellente(m) istam mentis aciem turpiter hebescere patiaris. Quod ne fiat, non quasi addubitem, sed quia talium existimationi, qualis tu es, valde velle atque optare debeo, magnoperè hortor: simúlque operis editionem vt matures, quò Respublica literaria celeriùs iuuetur. Me certè habebis & tuarum cupiditate laudum, quarum adhuc quidem spem expectationémque sustines, mirabiliter incensum, & earum quibus te hoc tempore stipatum video, buccinatorem. Vale, ex ædibus D. Ioann. præcursoris, Calendis Decemb.

IDEM AD EVNDEM.

Siue laboratam video, Stanihurste, Catenam,
Siue Catenati grande laboris opus,
Foelices artes tanto dicentur alumno,
Tuq(ue) potens tanto munere diues eris.

V. INSTITUTIONES PORPHYRII,
Ioachimo Perionio interprete, per Nicolaum Grouchium correctæ & emendatæ.

V. CAPVT PRIMVM.

QVia necessaria est, Chrysaori, ad categoriarum rationem, quæ ab Aristotele tradita est, generis, differentiæ, speciei, proprii accidentisque cognitio: earúmque reru(m) tractatio, & definiendum & ad diuidendi ac demonstrandi rationem, magnum affert adiumentum: tibi quidem institui breuiter, & vt institutionibus ratio postulat, quæ à maioribus didici, exponere. In quo ego, pr(a)e termissis obscurioribus quæstionibus, eas interim tractabo, quæ ad sensum popularem accommodantur.

V[Olunt probati autores, sex numero in initio ab expositoribus prælibanda esse: quæ scilicet sit operis intentio, quæ vtilitas, an eius cui opus inscribitur, germanus propriusq(ue) sit liber, quis ordo, quæ operis inscriptio, & ad quam Philosophiæ partem scientia, qu(a)e traditur, sit reducenda. C(a)eteris autem, quæ tanquam manifesta ab omnibus conceduntur, omissis, ] autoris vitam strictim ac breuiter explicabimus, quod etiam septimum locum in primordio alicuius explicationis (meo quidem iudicio) obtinere debet.

Fuit itaque Porphyrius, autor huius institutionis, genere Gr(a)ecus,] patria Phoenix, e Tyro, philosophus Atheniensis,] claraortus prosapia, à puero vsus est præceptore Longino viro doctissimo. Prius Malchus vocabatur, deinde ob vestem purpuream, qua ob nobilitatem vtebatur, Porphyrius appellari coeptus est. Romam postea profectus, Plotinum audiuit vnà cum Origine & Amilio co(n)discipulis.] Sed illud no(n) admittit Mathisius, cum Suidas in vita Ammonij testetur, Plotinu(m) & Originem simul Ammonium audiuisse, Amiliúmque Plotini auditorem fuisse Porphyrij magistrum.] Inde in Siciliam nauigans, apud Lilybæum in morbu(m) delapsus, à Plotino magistro, qui consolandi gratia eò se contulerat, & præsentia & philosophica oratione è morbo recreatur. Moxq(ue) Roma(m) simul repete(n)s, ibide(m) diem obijt, relictis operibus in quibus pugna(n)tia sentire videtur: causa puta(n)da est, vt quæ prius probauerit, procede(n)t te(m)pore ea reuocauerit. Reliquit einm de Diuinis nominibus, li.i. de principijs, ii. de materia, vi. de anima, v. de animaliu(m) abstine(n)tia, iiij. de cognosce(n)do seipsum, iiij. quod vna fuit Platonis Aristotelisq(ue) contentio & secta, lib vi. de historia Iuliani Chaldei philosophi iiij. contra Christianos, li.xv. in Astrologia ac dialectica Isagoge(n), aliaq(ue) complura. Floruit Aureliani te(m)poribus, vsq(ue) ad Tacitum & Probum principes.] Cum nimis cupidè Magicam artem sectaretur, Demoniacis præstigijs & illusionibus irretitus, suum contaminauit & polluit p.2 ingenium, & grauissimam Euangelicis literis plagam intulit.] Atque hactenus breuiter & succinctè Porphyrij vitam ac mores attigimus, in quibus diutius inhærere non est huius instituti. Accedo nunc ad illud in quod mens legentis studiosius intenditur ac mouetur: vt ostendam videlicet tenui quodam orationis filo, quid conetur, quidque velit in hac sua institutione Porphyrius. Ac primum quidem animaduertendu(m) est, quàm in ipso limite & orationis suæ vestibulo, artificiosè Chrysaorium ad hanc institutionem complectendam accenderit. Nam cum in exordijs potissimum auditores attentos reddere debeamus,] Porphyrium hoc ipsum præstitisse hinc sciri potest, quòd ab his duobus, Necessitate videlicet & Vtilitate operis (in quibus maxima atte(n)tionis vis & facultas ponitur) Chrysaorium auditorem suum, adeoq(ue) cæteros omnes qui ista lecturi essent, ad attentè diligentérque legendum excitauerit. Attentos enim homines faciemus, si demonstrabimus ea de quibus dicturi sumus, aut magna, aut noua, aut vtilia esse, & simul dicemus, aut ad religionem pertinere, aut ad rempublicam, aut ad eos ipsos qui audiunt, aut ad alios quos charos habent,] & si his similia proferemus. Sed illud accuratum, expolitum & limatum orationis genus, præsertim cum non tam mihi videatur ad differendi subtilitatem & concludendi vim, quàm ad ornatè copioseque dicendum, in quo minime versabimur, attinere, sponte mea prætermittam. Ex huius igitur exordij prima parte, & veteres illi & recentiores homines, in differe(n)di arte laudabiliter exercitati, duas præcipuè quæstiones excerpunt: vnam, an quinque vocum cognitio, quatuor rebus vtilitatem adferat: alteram, an quæ vulgo prædicabilia, nobis aute(m) attributa dicuntur, sint quinque numero, quarum hæc suo loco fusius & copiosius aperietur, illa præsenti negotio declarabitur. Cum itaque dicat Porphyrius quinque vocum cognitionem necessariam esse, omnes fere interpretes affirmant, Necessarium hoc in loco non dici, quod aliter se habere no(n) potest, sed id quod est vtile aut expediens, aut sine quo boni aliquid assequi, aut malum euitare non possumus, quo modo studium ad scientiam adipiscendam, operatio ad virtutem comparandam est necessaria.] Hæc autem interpretatio ita est vsu & communi consuetudine in tota Peripateticorum familia vsque ad ætatem nostram assiduè defensa ac confirmata, vt eam minuere vehementer extimescam. Attamen cum ea lege hoc opus tractandum in me susceperim, vt ea quæ sentirem ac vellem, audacter & apertê proferrem, vtpote quiin nullius, nisi Aristotelis verba iurauerim, qu(a)e sit mea de hoc Porphyrij loco opinio, paucis expediam. Ego ex quo aliquos in re dialectica progressus habuerim, semper in ea sententia fui, vt Porphyrium non tantùm vtilitatem, sed etiam necessitatem hoc in loco intellixisse iudicarem. Quod si aliud verbis signifcaret, aliud animo complecteretur, satis esset argumenti, quo ductus Chrysaorius, in eam opinionem descenderet, vt potius existimaret, suum præceptorem fucata quadam ratione illum huius scientiæ desiderio flagrantem illudere, quam apertum illi aditum ad rerum vniuersarum conditiones aperie(n)das patefacere. Neque Porphyrium suæ linguæ vernaculæ adeò rudem fuisse arbitror, quin commoditatem illam puro germanóque p.3 Gr(a)eci sermonis vocabulo exprimeret, si per Necessitatem, Vtilitatem intellectam esse voluisset. Dementis enim potiùs quàm docentis est, obscurè loqui, cum animi sui sententiam apertè possit demonstrare. Vult igitur Porphyrius cognitionem quinque vocum ad Categorias, Definitiones, Diuisiones, & Demonstrandi rationes necessitate(m) adferre: non ergo suam institutionem, sed vocum cognitionem necessariam esse dicit, quod quidem omnes in se numeros veritatis habet: cùm hisce quinq(ue) vocibus incognitis & ignoratis, neque ad Categoriaru(m) notionem, neq(ue) ad definiendi vim, neq(ue) ad diuidendi notitiam, neq(ue) ad de monstrandi rationem vnquam aspirare valeamus. Longè verò prius ab eo tempore in quo primum vixit Porphyrius, & inuentæ fuerunt istæ voces & disputate(m), licet non tam certo ac iusto ordine disposit(a)e, sed in veterum philosophorum libris confusa ac perturbatæ quadam ratione, & veluti in summa rerum caligine recondit(a)e. Non igitur ipsa Attributa, sed illoru(m) ordinem ac methodum excocogitauit Porphyrius. Ex quo perspici potest illius institutionem non necessariam, sed vtilem esse. Cum enim cognitionem rerum vniuersarum ad Categorias, Definitiones, Diuisiones, & Demo(n)strationes adeò necessaria(m) esse probet, vt absq(ue) vniuersalium notitia nihil certi de his statuere queamus, certè si Porphyrij breuissima quadam institutione ad Attriburoru(m) cognitionem, adeò necessariam perueniamus, illius instititionem à nostra vtilitate abhorrere nemo procul dubio affirmabit. Quare perspicuum est, necessarium hoc in loco illud significare, quod aliter se habere non potest. Quoties autem h(a)ec qu(a)estio in contentionem venit, an scilicet Attributoru(m) cognitio quatuor illis superius numeratis aliquid lucis adferat, per vocum cognitionem, institutionem hanc Porphyrianam intelligere debemus, hoc est, an illud opus Porphyrij, in quo Attributorum naturas ac proprietates inuestigauit, ad quatuor res adiumentum adferat necne. Quod si de ipsis vocibus qu(a)estionem haberemus, an quinque videlicet Pr(a)edicabilia ad quatuor illa perspicienda vel inprimis essent necessaria, tum institutionem Porphyrij non esse intelligendam, sed simplicem harum vocum cognitionem significandam diceremus. Hactenus de necessitate illa, nunc reliquam partem contextus Porphyriani oarapsgaikos exponam. [Quia] maximè [necessaria est,] & non tantum vtilis [Chrysaori,] qui cùm Porphyrij auditor esset, cúmque absente pr(a)eceptore in Aristotelis categorias in cidisset, eásq(ue) per se ipse non satis assequeretur, à pr(a)eceptore, qui tum in Ætn(a)ei ignis historia scribenda occupabatur, hoc petijt, vt si ipse venire non posset, eisagogikòm quendam in Aristotelis categorias ad se libellum transmitteret. Qua re ductus Porphyrius, has quinque vocum institutiones ad ipsum perscripsit, teste Ammonio, qui & alia plura opuscula eidem Chrysaorio inscripta à Porphyrio testatur]. [Ad categoriarum rationem] .i. ad prædicamenta. Categoria enim licet interdum sit idem quod accusatio, tamen à philosophis pro pr(a)edicamento vsurpatur. Vel per [categoriarum rationem] intellige Pr(a)ecepta categorias pr(a)ecedentia, cuiusmodi est illud, Diuersorum generum, &c. Est autem primò notitia Vniuersalis vtilis ad series & docume(n)ta Categoriarum. Nam series Categoriæ est ordo vnius generis summi, p.4 generum interiectorum, specierum infimarum atque indiuiduorum, quæ sese ad inuicem tanquam inferiora, superiora respiciunt. A genere summo vsque ad infimas species per differenrias fit descensus, quæ quidem indirectè tantum sub primo genere continentur. In documentis autem categorijs inseruientibus, Aristoteles meminit nunc generis nunc speciei, &c.] Huic autem loco ipse Aristoteles assentitut. Deinceps categoriæ exponend(a)e sunt, ad quas eæ quatuor quas diximus, distinctiones differentiæq(ue) referuntur. Sunt autem numero decem, Substantia, Quantitas, Ea qu(a)e cu(m) aliquo conferu(n)tur, Vbi, Quando, Situ(m) esse, Habere, Facere, Pati. Se(m)per enim ad quamq(ue) harum Accidens, genus, proprium & definitio pertinent. [Quæ ab Aristotele tradita est.] Sunt enim alij qui de Categorijs scripserunt, cuiusmodi est Archites [Generis, Differe(n)tiæ] quæ speciei est hoc in loco naturæ ordine præposita, quamuis in progressu operis tractationem speciei, ordine doctrinæ, differentiæ præmittat. Naturæ itaq(ue) ordo est, quo partes totum, causa effectum, subiectum proprium aut accidens, & generatim omne à quo quicquam dependet, illud quod ab ipso est dependens præcedit. Ordo doctrinæ expostulat, vt communiora præcedant minus communia, notiora minus nota. [Speciei pro prij accide(n)tisque cognitio, earúmq(ue) rerum tractatio & ad definiendu(m).] Quia sola species definitur, cuius definitionis partes sunt genus & differentia. Accidentia autem siue sint propria siue communia, veram definitionem non ingrediuntur. Necessum est igitur exploratu(m) habere, quæ sit generis & differentiæ natura, quid sit etiam species, vt & id quod definitur, & definitionis partes cognoscamus. Oportet etiam proprij & accidentis notitiam habere, non quod in definitione collocentur, sed quod ab eadem remoueantur, cum malum non vitetur nisi cognitum. Quamuis forsan propria & communia accidentia in descriptionibus locum habere queant.] Et propterea tenendum est, duplicem esse descriptionem: vnam quam essentialem alteram, quam aduentitiam siue accidentariam vocamus. Descriptio essentialis illa dicitur, in qua verum genus veráq(ue) propria passio collocatur, vt homo est animal aptum ad ridendum: Aduentitia verò est, in qua vel verum genus, vel illud quod generis vicem sustinet, & accidens aliquod commune reponitur. His ita concessis dicendum est, Porphyrium hoc in loco non tam pressè & angustè Definitionis significationem contraxisse, vt eam illi tantummodo Definitioni tribuendam esse censeat, quæ rei vim naturamq(ue) complectitur, sed potius vt sub suo ambitu & veram Definitionem & vtramq(ue) Descriptionem co(m)prehendat. Ad has igitur tres Definitionum rationes cognoscendas, generis, differentiæ, proprij accidentisq(ue) notitia magnum adfert adiumentum. Neq(ue) verò est omnino de specie, quanquam minimè quidem debemus eodem modo de illa iudicare, reticendum, siquidem illa videtur quodammodo inseruire Definitioni, propterea quod illius vis & natura definitione explicatur, illa verô quod speciei definitionem ingrediantur, [& ad diuidendi] rationem. Quia genus interdum differentijs veris & genuinis, aliquando differentijs communibus seu proprijs, in suas partes co(n)sumitur.] [Demonstrandiq(ue) rationem] omnis enim Demo(n)stratio, p.5 modo sit potissima, definitionem absolutam ac perfectam ex genere. s. & magis propria differentia conflatam tanquam ratiocinationis Medium habet, Maiorem extremitatem proprium ipsius subiecti, Minorem verò subiectum ipsum, id quod semper species esse debet. Accidentia autem à Demonstratione reijciuntur.] [magnum adfert adiumentum] docet apertis verbis cognitionem quinque vocum esse necessariam, at verò illarum tractationem, qu(a)e in hac institutione continetur, ad hæc quatuor, quæ iam attigimus, valdè multum co(n)ducere. Quod si de his quinque vocibus simpliciter & generatim loquamur, non tantum ad hæc quatuor vniuersalium notitia est vtilis qu(a)e à Porphyrio recensentur: cum ad vniuersam Philosophiam eiusque quamlibet partem rectè intelligendam plurimum momenti habet.] [tibi quide(m) institui breuiter] locus beneuolenti(a)e est ac docilitatis.] [vt institutionis ratio postulat] quæ postulat non curiosam, non nimis exactam intelligentiam.] [Quæ à maioribus didici exponere] ex quibus verbis liquidò constat, eum ta(n)tummodo collationem vocum, non ipsas voces excogitasse. [In quo ego pr(a)etermissis obscurioribus quæstionibus, eas interim tractabo, quæ ad sensum popularem acco(m)modantur.] Ita incipientibus breuiùs ac simpliciùs tradi magis conuenit: aut enim difficultate institutionis tam numeros(a)e atq(ue) perplexe deterreri solent, aut eo te(m)pore, quo pr(a)ecipuè alenda ingenia, atque indulgentia quadam nutrienda sunt aperioru(m) tractatu reru(m) atteru(n)tur.]

Ac primum ne longè abeam, de generibus ac formis, cohæreánt ne ipsa per sese, an in solis animis sint: & si coh(a)ereant per se, vtrum corporea sint, ánne corporis expertia & num auulsa sint? & distracta ab iis quæ subiecta sunt sensibus? an in iis ipsis hæreant ac nitantur? hæc, inquam, prætermittam omnia: præsertim cu(m) hoc arduum sit, subtilioréque egeat disputatione. Quo aute(m) pacto de his ipsis, illisque quæ diximus, cum veteres omnes, tu(m) vel maximè Peripatetici probabiliter disseruerint, quidque senserint, docebo.

NIhil est quo lectoris animus ad aliquid perlegendum citiùs incitetur, quàm cum animaduertat se inter legendum neque verborum obscuritate posse retardari, neque rerum caligine aliqua ex parte excruciari: ac propterea non ineptè Porphyrius, vt quam Chrysaorio fidem fecerat, eam præstaret, (siquidem ea promisit se literis ma(n)daturu(m), quæ ad vulgarem popularemq(ue) sensum acco(m)modarentur) quæstiones summa quadam rerum difficultate implicatas, non tamen explicatas, in medium produxit: partim quo Chrysaorius perspectum haberet, attributa quadam rerum obscuritate esse inuoluta, partim vt lectores attentos redderet,] partim etiam ne in eam suspicionem ipse veniret, vt eas, quas mouet quæstiones, ignorare iudicaretur]. Eas tamen quasi in dubio adhuc hærentes, minimè soluit, cu(m) sensum popularem longè superent, atq(ue) ad primam philosophiam, potiùs quàm ad Dialecticam pertineant. Qui enim suas de ijs quæstionibus opiniones attulerunt, tanta erant in varietate ac dissensione opinionum constituti, p.6 vt eorum cum infinitum esset sententias dinumerare, tum nemini paterent, nisi qui esset in ipsis Philosophiæ venis ac visceribus assiduè versatus. Sed suam ipsius causam agat Porphyrius. [Ac primum ne longè abeam, de Generibus ac Formis] & alijs tribus notionibus vniuersis:] Quàmuis spinosas has qu(a)estiones de Genere & Specie potiùs quàm de reliquis tribus vnuiersalibus moueat, propterea quod hæc tria minus principalia habeantur, & in duobus prioribus contineantur, Differentia siquidem potestate est in Genere, actu verò in specie constituta: Proprium proximè in Specie est, Accide(n)s verò in indiuiduis, & deinde in indiuidui superioribus.] Hoc autem est sciendum Porphyrium per Genera & Formas Primas & no(n) Secundas notiones & impositiones significare.] Neq(ue) illud prætereundum erit nomen Form(a)e in varias significationes deduci: interdum enim significat pulchritudinem: vt forma bonum fragile est: nonnunquam ideam, sic Platonis Idæas Latini Formas appellant: quandoque substantiam incorpoream & spiritum, formam etiam aduentitiam, vt sunt Qualitates sensibus subiectæ, vel animo impress(a)e: sic dicimus formam iustiti(a)e, si oculis cerneretur, admirabilem suæ pulchritudinis speciem commouere: item essentiam Substanti(a)e vel Accidentis, de qua Gilbertus Porretanus in principijs scribit. Ad hæc perfectionem rei, qua significatione anima Forma corporis, hoc est perfectio corporis animati appellatur, significat etiam formam physicam, alterum naturale principium.] At verò hoc in loco per Formam speciem vniuersalem intelligimus, quæ appellatio crebriùs à Cicerone vsurpatur. Differentia etiam inter Formas informata ac constituta nominetur. [Cohæreant ne ipsa per sese] id est, sintne ipsa aliquid re vera præter animi affectiones?] & num subsistant aut sint aliquid in rerum natura?] Illa autem per se cohærere dicuntur, quæ re ipsa citra omnem intellectus operatione(m), quæ vniuersalia tanquam obiecta respicit, existere solent. [An in solis animis sint] Ea in solis animis sunt, quæ ha(n)c ta(n)tum naturam habent, quòd intellectu compræhendatur: vt Hyrcoceruus, Chymera, Centaurus, & huiusmodi figmenta.] Hactenus de prima qu(a)estione. Secunda hæc est. [Si cohærea(n)t ipsa] f. Vniuersalia, vel Genera & Species [per se] i. si sint in rerum natura vi sua & non ta(n)tum intellectus benificio: [vtrum corporea sint an corporis expertia] Ea Corporea vocantur, quæ in tres dimensiones, hoc est Longitudinem, Latitudinem, atque Profunditatem sunt extensa.] Tertia quæstio est, [num] Genera & Species cæteraq(ue) vniuersalia sint [auulsa & distracta ab ijs, quæ subiecta sunt sensibus] qualia sunt Indiuidua. Quicquid enim vel oculis accipitur, vel in aures suscipitur, vel gustu percipitur, vel odore sentitur, vel tactu apprehenditur, est Indiuiduum.] Sola enim singularia sub sensus cadunt, vt frequenter inculcat Aristoteles.] [An in ipsis hæreant, act nitantur] id est, an in rebus singulis ponantur,] [hæc inquam prætermittam omnia, præsertim cu(m) hoc arduum sit, subtiliorq(ue)] primorum Philosophorum [egeat disputatione.] Sunt enim hæ quæstiones Dialecticorum viribus impares: quòd in earum tractatione, rationibus ex principijs eius quod est, siue p.7 & Vnius petitis vti oporteat, cum per h(a)ec quid in solo intellectu cernitur, argumenta(n)do cognoscere soleamus.] Quare Dialectici Dialecticorum vsitatas quæstiones profiteantur, & Metaphysicis Metaphysica relinquant. Neq(ue) enim petenda est cuius libet rei ratio, à quo uis sciente, neq(ue) par est, vt ad quasuis interrogationes, vnusquisq(ue) qui aliquam artem profitetur, respondeat: sed de ijs tantùm ratio reddenda est, quæ propriè ad eam, quàm quisq(ue) tenet scientiam, pertine(n)t. Atq(ue) si ad hunc modu(m), cum Geometra, quia Geometra est, quisquam disserat, & ex huiusmodi interrogationibus aliquid concludat, rectè concludere videbitur: sin minus non rectè. Quia neq(ue) alia ratione redargui, neq(ue) conuinci potest Geometra, nisi fortè per accidens. Itaque apud Geometriæ imperitos de Geometria, non est disserendu(m): eò quod recténe, an perperam disputetur, intelligi non possit. Quod idem in alijs Scientijs obseruandum.] Et quod iubet Aristoteles in rerum disputatione, hoc ipsum nos sequi debemus in rerum tractatione. [Quo autem pacto de his ipsis] hoc est de Genere & Specie] [illisq(ue)] & de alijs tribus Attributis, cuiusmodi sunt Differentia, Proprium, & Accidens [diximus cum veteres omnes] philosophi tam Stoici, à Stoa .i. Porticu Atheniensi dicti, (quorum princeps erat Zeno, seu vt alij volunt, Pythagoras, quàm Academici) qui ita appellati sunt ab Academia, loco nemoroso, non procul ab Athenis sito, in quo natum ferunt Platonem, qui horu(m) Dux fuit,] [Tu(m) vel maximè Peripatetici] à Deambulatione, quam vel ipsi disputantes, vel magister illorum Aristoteles inter docendum exercebat, nu(n)cupati, nam oegipateim Gr(a)ecis ambulare significat.] Cuius rei meminit etiam Cicero. [Probabiliter disseruerint quidque senserint docebo.] Quia ergo multos sibi ad imitandum proponit, inde est quod tam varias discrepantésque, si non re, verbis certè, tum Finitiones, tum Diuisiones harum vocum in seque(n)tibus explicat, id quòd minimè alioqui necessarium fuisset.]

VI. QVID SIT VNIVERSALE, QVA RATIOne à Prædicabili secernatur, quid vniuersalis subiecta natura: & quo pacto Dialecticus de Vniuersali loquatur.

VI. CAPVT SECVNDVM.

CVm integra Porphyrij institutio, quam ad Chrysaorium scripserat, eò referatur, vt naturam Vniuersam rerum diligenter exponat: commodùs erit, & ad rationem instituti operis aptiùs, antequam vlteriùs progrediamur, rei Vniuersæ Definitionem explicatam reddere. Omnis enim, quæ de aliqua re suscipitur institutio, debet à Definitione pficisci, vt intelligatur, quid sit id de quo disputatur]. Sed antequam eo perueniamus, varia huius vocabuli significatio est aperienda. Vniuersale in varias significationes deducitur: Primum vniuersarum rerum notas, quæ vniuersis enuntiationibus attribuntur, præse ferre solet, vt Omnis, Nullus, Quilibet: deinde potentiam animæ significat, quæ omnes tàm Vniuersas quàm Singulares naturas cognitas ac comprehensas habet, qu significatione intellectus, p.8 vniuersalis appellatur, & aduersa ratione sensum dicimus esse singularem, ob id, quod tantùm in rerum singularum cognitione versatur. Tertiò illud Vniuersale dicitur, quod in se omnes perfectiones & vniuscuiusque rei causas complectitur. Et hoc modo Deum vniuersalem nominamus. Postremò, illud est Vniuersale, quod in multis, vel actu, vel potentia reperitur.] His explicatis, hanc vniuersiæ notionis definitionem constituamus. Vnuiersale est res finita, certa, simplex, perfecta, quæ cum in multis possit reperiri, de ijsdem aut in concreto, aut in abstracto, diuisim, vniuocè, ratione rei, tanqua(m) totum quoddam, vel actu, vel potentia, proximè vel remotè affirmatur. Prima particula [res] remouet artis vocabula, cuiusmodi sunt, Gen., Species, Propositio. &c. Separat etiam à definitione ea, quæ à poëtis finguntur: vt Chimæra, Centaurus, & priuationes, vt c(a)ecitas, qu(a)e no(n) sunt res, sed rerum absentiæ. [Finita] secludit infinita. Infinitum actu intelligo, non pote(n)tia. Proinde Deus, numen æternu(m), increatu(m), creator, & id genus reliqua] in nullo Vniuersali ponuntur. Vocabulum [certa] à descriptione ea quæ vulgo Tra(n)scendentia voca(n)tur, seiungit. Ea aute(m) numero sex sunt, Ens, Bonum, Vnum, Aliquid, Veru(m), Res,] qu(a)e hoc carmine co(n)tine(n)tur.

Omnia transcendunt seu transcendentia quæ sunt,
Vnum, ens, res, aliquid, verum, coniunge bonumq(ue).

Hinc oritur illa vnuiersalis distinctio, aliam scilicet esse circumscriptam seu certam, quæ aliquo genere continetur, de qua nobis mentio est: aliam verò transgredientem,] qu(a)e Vniuersale excedens, no(n) certum appellatur. Præterea per vocabulu(m) [certa] omnia ea remouentur à Definitione, quæ naturam incerta(m) præ se ferunt. Hinc illa Indiuidua, quæ Vaga nomina(n)tur, cuiusmodi sunt, aliquis homo, aliquod animal, vniuersalia esse pernegamus. Additur [simplex] ratione rerum compositarum, quæ Vnuiersalis definitionem no(n) recipiunt, vt homo albus, Plato disputat: quamuis enim homo à candore separatus, & candor ab homine remotus, vniuersalia esse concedantur, tamen homo albus sub nullo Attributo continetur. Sed cùm tribus modis aliquid simplex dicatur, vel voce tantùm, hoc est, quod cum sit vna vox, plura tamen significat: vt vox Canis, re ipsa sydus coeleste, piscem marinum, atq(ue) animal latrandi facultate imbutum denotat: vel re tantum, hoc est, cùm plura vocabula loco vnius rei simplicis ponuntur, vt corpus animatu(m), quod naturam aliqua(m) simplicem, nobis tame(n) non cognitam, significat: vel voce & re simul, vt homo, vox simplex est & res vna. Volumus ea quæ sunt re simplicia, etiam si voce sint composita, sub hac definitione comprehendi. Non igitur excluditur corpus animatum, aut qua(n)titas coniuncta, aut disiuncta: quia hæc licet voce complexa sint, significant tamen res complexas, loco quarum pr(a)edictis ob penuriam simplicium dictionum vti cogimur.] [Quæ cùm in multis possit reperiri] hinc excluduntur res singulæ, quæ de vno tantum, hoc est, de particula est adiecta, vt ostenderemus Abstracta illa aduentitia, cuiusmodi est candor, inter vniuersalia numerari, quia de subiectis in co(n)creto affirma(n)tur. Quamuis enim homo non sit candor, tamen candidus esse dicitur. Cum itaq(ue) natura ca(n)didi sit vniuersa, atq(ue) accidens respectu p.9 subiecti, cur etiam eandem vim non haberet candor, præsertim cu(m) Concretu(m) & Abstractum non re, sed ratione à seipsis differant? (Diuisim). Id autem de multis diuisim prædicatur, quod de singulis separatim dicitur, vt homo de Iohanne & Petro. Non autem Iohannes de anima sua & corpore. Nam etsi de ambobus simul sumptis fortasse no(n) falsò dicatur, nequaquam tamen de vtroque illorum separatim accepto, dici poterit.] Addita est particula (Vniuoce) vt à definitione res ambiguæ remoueantur, vt canis: huiusmodi autem vniuersalia esse possunt, si modo ad vnam tantummodo rem significandam imponantur. Omne enim æquinocum potest esse vniuocum.] Hoc etiam vocabulo excluduntur naturæ singulares, quæ si forte secundum nomen de multis dicantur, non tamen hoc vniuoce sed æquiuocè contingit. Veluti si Catonis nomen de vtroque Catone, Censorio atque Vticensi, & de tertio item illo prædicetur, de quo Iuuenalis: Tertius è coelo cecidit Cato,] si modo tertius aliquis fuit: illud non fit propter communem in ipsis speciem: propter hanc enim homines dicuntur non Catones, sed ob solam nominum similitudinem.] Illud aute(m) inprimis erit cognoscendum, aliquid trifariam Vniuocê dici: primò quod non æquiuoce dicitur: secundo illud Vniuocum est, quod nomine & vera definitione de aliquo enuntiatur: tertio quod æquè & non secu(n)dum intensionem & remissionem rebus subiectis attribuitur. Prima significatio in Prædicabilis definitione est intelligenda, secunda enim significatio illius descriptioni inseruire non potest, quia Genus, Species & Differentia tantùm nomine & definitione genuina ac perfecta de suis inferioribus prædicantur. Neque tertia significatio adhibenda erit: quia Accidens intenditur & remittitur.] Atque hac vltima significatione vsus erat Cæsarius, cum omnia vniuersalia, Accidente excepto, vniuocè prædicari affirmaret, ac si diceret: Commune est omnibus attributis præter Accide(n)s vniuocè, hoc est, æquè prædicari. Solu(m) enim accidens inter reliquas notiones intendi et remitti dicitur. Quod scitè satis à Raiano, Cæsarij interprete est explicatum. Ex his quæ dicta sunt, perspici potest Aristotelem strictius accepisse Vniuocè pr(a)edicari, quàm hoc in loco intelligitur. Illud enim Aristoteles sunonúmos prædicari voluit, quod idem nomen eandémque completam nominis definitionem pluribus rebus attribuit. Quamuis Iauellus alijque Aristotelis interpretes, Aristotelem etiam Descriptionem intellexisse dica(n)t. Vel dici potest, Vniuocè prædicari latius in Prædicabilis definitione sumi, pro eo quòd uel vera Definitione vel fortuita de suo inferiori affirmatur. Quo sensu proprium & accidens vniuoca nominantur.] Adiectum est (Ratione rei) vt indicaremus signis conditionem vniuersam tantùm esse tribuendam propter principale & primarium significatum. Quare hæc nomina mens tuus, & plæráque nomina his similia, non erunt vniuersalia, licet de multis vniuocè dicantur & diuisim: eo quòd pr(a)ecipuè rem singularem significant.] [Tanquam totum quoddam] partes igitur integrales non erunt vniuersalia. Nam cu(m) remouea(n)tur, vt Murmellio placet, à Categorijs (quanqua(m) Louanienses huic refragentur) æquum est vt ab attributis reijciantur. [vel pote(n)tia] sunt enim quæda(m) qu(a)e Actu, vt homo & leo: qu(a)edam quæ pote(n)tia, vt p.10 luna, in multis dicuntur. Quamuis enim vnicus sit tantùm sol, vna tantùm luna, non tamen illis repugnat pluribus inesse] id quod suo loco declarabitur. Satis ergò ad naturam rei vniuersæ esse arbitramur, posse pluribus rebus accommodari: (Proximè vel Remotè.) Differentia enim vltima, quæ cum specie conuersim dicitur, cuiusmodi est rationis particeps respectu hominis, proximè tantùm de specie, at remotè de indiuiduis effertur. Quod item de proprio vltimo, quod cum specie infima reciprocatur, est dicendum. (Affirmatur) per hanc particulam possunt excludi ab hac definitione enuntiationes negantes, vt asinus non est homo, equus non est homo. Omne enim attributum affirmatur, non de subiecta re negatur. Remouentur etiam talia pronuntiata, quia in illis, de quibus efferuntur, non inesse solent. Atq(ue) hactenus de Vniuersalis definitione, quàm si perspectam comprehensamq(ue) habuerimus, qua ratione à Prædicabili seiungatur, in promptu erit demo(n)strare. Nullo enim alio modo ab Vniuersali differt, nisi quod in Vniuersalis definitione, inhærendi, in Prædicabilis, dice(n)di modus collocetur. Illud enim Vniuersale, quod in multis inest: illud aute(m) est Prædicabile, quod de multis dicitur. Non ergò re ipsa, sed tantùm vocabulo & respectu quodam hæc inter se dissident. Quo fit, vt res eadem diuersa respiciens, diuersas fortiatur appellationes.] Sunt etiam quibus videtur prædicabile quiddam consequens esse ad vniuersale, non secus quàm propria passio suum subiectum sequitur. Inde enim euenire solet, aliquid de multis dici, quod natura(m) vniuersale(m) in multis habeat.] Postremò tam minimam inter hæc duo discrepantia(m) ponit Raiamus, vt eorum immodicam diligentiam, quæ, autore Plinio, plæru(m)q(ue) obesse solet, non probet, qui nimiu(m) anxiè & curiosè Vniuersale à prædicabili separant, nullo nitentes neque autore, neque firmo argumento.] Sed de his hactenus, nunc aute(m) de eo quod Vniuersali subijcitur, pauca dicamus, præsertim cum sit mutua quædam relatio inter vtraque. Est autem res subiecta seu subijcibile, quod natum est Vniuersali subijci: vt homo respectu animalis.] His omnibus positis ac constitutis, restat vt paucis ostendamus, quo modo de naturis vniuersis Dialectici loquantur. Atque quoniam breuem hac in re orationem habere cupio, tantùm in Iauelli autoritate hoc tempore conquiescam. Si Animal consideretur, vt illius vis & natura definiendo aperiri potest, atque vt in sua natura, hoc est, vt est corpus animatur sensus compos, intelligitur, ad primum philosophum pertinet: hic enim tantùm reru(m) naturas inuestigare solet. Si verò de Animali loquamur vt suam habet naturam in rebus singulis, est physicæ considerationis. At verò quando Animali, opera intellectus, Pr(a)edicata secund(a)e impositionis attribuuntur, quæ intellectus excogitat, cum primum animaduertit, animal esse naturam, anima, corpore & vi sentiendi imbutam, statim videt illamm essentiam cuiuis animalis speciei conuenire, tu(m) demum exploratum habet, animal in multis specie differentibus dici posse, vt de homine & leone: quibus perspectis, homo mentis suæ aciem ad animal acriùs intendens, illi nomen illud artis attribuit, vt Genus appelletur, quo confecto, in Dialecticorum sermone versatur: qu(a)e operatio intellectus vnicuique dialectico vniuersali est applicanda.]

VII. DE GENERE.

VII. CAPVT TERTIVM.

GEnus & species non vno modo dicuntur. Nam genus dicitur aliquorum, & qui ad vnum quiddam, & qui inter sese quodammodo affecti sunt, & cognatione quadam coniuncti, multitudo. Qua quidem significatione, Herculeorum gen(tis) ex vnius Herculis collatione appellatum est, multorúmque hominum inter se affectione, qui inter se coniuncti sunt ea societate, quæ ab illo ducta est, qua appellatione ab aliis generibus distinguitur. Dicitur etiam alio mono gen(tis), vnde alicui ortus principiu(m) est, siue ab eo qui genuit, siue ab eo loco in quo quisque ortus est. Sic enim & Orestem à Tantalo, & Hylam ab Hercule duxisse genus dicim(us): itémque Pindaru(m), Thebanum genere, Platonem Atheniensem. Dat enim vt pater, sic patria ortus cuique initium. Qu(a)e mihi quidem prima videtur occurere significatio. Nam & Herculei dicuntur ii, qui ab Hercule genus habuerunt: & Cecropidæ ii, qui à Cecrope, itémque his finitimi: primúmque certè vocatum id genus est, quod cuique dat ortus causam & initium: deinde multitudo eorum, qui ab vno principio, vt ab Hercule, quasi quodam capite, manarunt. Quum quidem multitudinem definiuimus, seiunximúsque à cæteris, cum vniuersam multitudinem, quæ ab Hercule fluxisset, Herculeorum genus nominaremus.

SVnt no(n)nulli, quibus quinque attributa in eum ordinem cogere placet, vt speciem non modò differentiæ, sed etiam generi præponant. Nos autem Porphyrij autoritate munitos, cuius ipsius nomen illorum interpretum cauillationibus opponi debet, eu(n)dem ordinem, quem ab illo accepimus, obseruare non poenitebit. Nam cum genus cætera omnia vniuersalia contineat, neque ab his contineatur: Genus enim species inter se positas habet, & earum differentias, propria & ipsa accidentia, cúmque illa semper priora sunt, quæ si auserat quis contenta, cætera perimuntur: illa verò sunt posteriora, quibus positis, ea quæ cæterorum substantiam perficiunt, consequuntur:] profecto ipsa ratio fateri cogit, genus inter cætera attributa, primum debere locum obtinere. Nam si animal auferas, quod est hominis genus, nec homo qui est species, nec rationis particeps, quod est differe(n)tia, nec risibile, quod est proprium, nec grammaticum, quod est accidens, sunt permansura. Si verò hominem, vel ratione præditum, vel ridendi vim aut grammaticum esse constituas, animal quidem esse necesse est. Sublato ergo genere, & cætera sumuntur, positis verò cæteris, sequitur genus: prior est igitur natura generis, posterior cæterorum.] Sed de ordine satis: nunc ad significationes illas generis, quas hic explicat Porphyrius, sermone(m) accommodemus. Non temere à generis definitione principium petit, p.12 sed primum illas significationes expedit, qu(a)e minus explicat(a)e Generis istius dialecti cognitioni plurimum officere potuissent. Adde, quod debeamus, si planè & perfectè velimus docere id quod aliud in sententia videtur esse, aliud in verbis, primum distinguere, & insuas significationes distribuere. Propterea quòd cum multis modis quippiam dicitur, & si nihil ad id quod agitur, tamen incertus sit & infinite feratur animus necesse est, si quis eo quod ambiguè dicitur, tanquam non sit ambiguum & multiplex, vtatur.] Ideo Porphyrius tres Generis significationes pr(a)ecipuas, no(n) enim omnes enumerat, sed huiusmodi qu(a)e propius ad generis dialectici similitudinem accedunt,] breuiter oratione sequente demonstrat. [Genus & species non vno modo dicuntur] sed multis modis, & per genus & speciem non genus dialecticum intelligit, neque dialecticam speciem, h(a)ec enim sunt synonyma,] sed genus hoc in loco ponitur, quemadmodum sub suo ambitu diuersas notiones tàm dialecticas quàm ciuiles complectitur.] Sunt qui hoc in loco quærunt, quare Porphyrius de genere differens, speciei & no(n) aliorum attributorum meminit, cum ait genus & speciem non vno modo dici. Respo(n)detur, eum temere hoc fecisse. Cum enim genus & species sint ad aliquid, & mutuo ad se inuice(m) refera(n)tur, eu(m) oportuit de specie ad genus comparationem fecisse, & quamuis alia attributa diuersas habent significationes, illa tamen prolixitatem vitans, subticuit, & speciem tantum cum genere nominauit. [Nam genus dicitur aliquorum] scilicet hominum: genitiuus enim [Aliquorum] pro solis hominibus accipitur, [& quidem vnum quiddam] .s. principiu(m), efficiens seu producens, quod est parens vel locus seu patria: parens (inquam) vel propinquus, vt est Hercules respectu Hyli, vel remotus, vt Tantalus respectu Orestis. Ad vnum verò quiddam se habere, nihil aliud est quàm illam multitudinem originem suam ab vno aliquo, tanquam à fonte accipere, vt omnes eiusdem familiæ ex vno primo patre ortum ducunt. Talis ergo multitudo, communi consuetudine loquendi, Genus appellatur, dum de hominum affinitate verba facimus, [& qui inter se quodammodo affecti sunt] hoc est, qui inter se habent coniunctas affectiones, quibus inter se discrepant ac secernuntur. Vt omnes qui ab vna familia prognati, inter se coniuncti sunt: dum interim in illa familia, fratres, sorores, nepotes, & huiusmodi reperiantur. Simili modo, qui in vna ciuitate habitant, se mutuo respiciunt, dum alij Imperatorum, alij Consulum, nonnulli militum, quidam artificum officio fungantur.] Huic autem loco vocabulum [quodammodo] non immeritò est adiectum. Quemadmodum enim quippiam dicimus bifariam esse, vel in rerum natura constare, aut omninò ac vsquequaque, quo modo substantia, aut quadam ex parte duntaxat, qua ratione accidens esse conceditur: ita duplex est appellatio, Simplex, & Quadam ex parte. Appellatio esse(n)tialis est simplex, vt homo est animal: Appellatio quadam ex parte dicta, est aduentitia, vt homo est candidus. Appellatio igitur Herculeorum est aduentitia, siue ab affectione ipsius multitudinis, qua se vicissim respiciunt, siue ab affectione ipsius multitudinis, ad vnum quiddam proueniant. [Et coniunctione quadam coniuncti, multitudo,] multitudo ponitur pro p.13 rebus collectis, hoc est multis, etsi in locis sint maximè distantibus. Genere igitur primo modo quosdam homines significat, qui ab vno principio, quod est parens vel patria, orti sunt, & inter se affectionem certam habent, à qua dicuntur vel cognati vel conterranei. Ex quo perspicitur Genus hac significatione quamcunque multitudinem non significare, sed eam dumtaxat, in qua istæ du(a)e connexiones inueniuntur, vt .s. illa multitudo quodammodo affecta sit, & vt ad vnum quiddam quodammodo referatur.] Ob eámque causam cumulus lapidum non dicitur Genus primo modo,] neque multitudo seu collectio multorum eiusdem opinionis aut sectæ, quia ad vnum affinitatis principium non referuntur.] Illud hoc in loco diligenter tenendum esse vult Burleus, quemlibet hominum qui ab vno patre proueniunt, sub hac significatione non comprehendi, quia tum omnium hominum collectio Genus diceretur, quod à vero prorsus abhorret. Sed multitudo quæ ab vno patre deducitur, à quo tamen alij patres non prouenerunt, Genus in prima significatione appellatur.] At in summa rerum caligine & errore versatur Burleus, valdéque ab Aristotele discrepat, qui scripsit hominum Genus arte & experientia animam ac spiritum ducere, quo in loco de omnium hominum multitudine mentionem fecit. Collectio igitur omnium hominum, Generis appellationem fortietur. Sumit autem Burleus, quasi concederetur, omnes homines ab vno patre originem accepisse: quod quidem licet à vero non absit, cum nos omnes ab Adamo, qui non modo ex numero viuorum primus extitit, sed vniuersis etiam hominibus huius vitæ vsuram tribuit: hoc tamenad Porphyrij mentem explicandam nihil facit. Qui cum Peripateticorum familiæ seipsum ascriberet, quemadmodum ex illius verbis apertè manifestum est, mundum esse æternum, hominémque nunquam originem ab aliquo, tanqua(m) à causa efficiente traduxisse, iudicauit.] [Qua quidem significatione Herculeorum Genus ex vnius Herculis collatione,] vel quia illa multitudo, quæ ad Herculem refertur, annumeretur cum Hercule, vel etiam ex collatione Herculeorum, non annumerato Hercule, Genus appellari potest. Quod si quis percuntetur, cum Genus duos habeat respectus, alterum totius multitudinis, alterum partis ad vnum quiddam, quo respectu differt Genus Herculeorum ab alio Genere simili modo accepto, à Romanorum scilicet Genere? Respondet Porphyrius, vtroque respectu hoc Genus ab omni alio Genere seiungens.] [multorúmque hominum inter se affectione, qui inter se coniuncti sunt ea societate] & appellatione. [Quæ ab illo] Hercule [ducta est, qua appellatione ab alijs Generibus,] quæ pari Ratione se habent, vel quæ ad vnum referuntur, vel quæ inter se affectionem habent, [distinguitur:] quoniam Herculis appellatio, quæ ab Hercule profluit, ratione diuisionis ab alijs Generibus separatur, quæ quidem diuisio & ab affectione Herculis & multorum hominum, qui inter se affecti sunt, solet proficisci.] [Dicitur etiam alio] atq(ue) secundo [modo Genus] vt est quodda(m) (a)equiuocu(m) seu analogu(m), no(n) vt est Vniuersale, [vnde alicui ortus] .s. multitudinis: non enim accipitur p.14 ortus pro simplici mutatione, ab eo quod non est, ad id quod est, sed pro quadam multitudine quæ generatur.] Quare prima & secunda Generis significatio inter se relata, erunt quemadmodum Pater & Filius.] Alij verò accipiunt generationem etiam pro vnico homine generato: quibus satis videntur fauere verba textus, atque ita duæ primæ significationes non inter se referuntur.] [Principium est] efficiens & singulare, vt reijciatur Sol, qui licet sit principium efficie(n)s, non tamen singulare.] Hoc autem principium dupliciter co(n)tingere solet, [siue ab eo] Parente [qui genuit, siue ab eo loco] vel patria: non enim accipitur hic Locus pro nuda quantitate seu superficie concaua corporis continentis, vt à physicis describitur, sed potiùs pro corpore locante, siue id vnum simpliciter & absolutè, siue aggregata ratione eueniat. Est autem hic Locus, teste Boetio, per Accidens principium efficiens, ob virtutem seu influentiam coelestem, quam à Coelestibus corporibus recipit, quæ corporum inibi genitorum effectrix est & conseruatrix. Parens verò principium est per se & principale.] Vt autem hæc omnia clariùs intelligi possint, obiter notandum erit, duplicia esse principia alicuius ortus, intrinseca & extrinseca. Intrinseca dicuntur, quorum substantia in re orta permanet, cuiusmodi sunt materia & forma physica. Extrinseca denuo sunt bipartitò distributa: vel in ea quæ conseruant, vt locus & patria: vel quæ penitus efficiunt: & ea rursus sunt aut æquiuoca, aut vniuoca. Æquiuoca dicuntur ea, quæ ad differentes specie naturas constituendas concurrunt, vt Sol. Vniuoca, quæ adhuc etiam dupliciter fiunt, aut agendo, vt in patre: aut patiendo, vt in matre, ad eandem Specie tantum constitutionem referuntur. In secunda Generis significatione, principium tam efficiens quàm conseruans intelligi potest.] Superius tamen Petri Hispani interpes, Solem non esse principium hac significatione dixit: quia non est principium singulare, sed vniuersum. Verum illud iudicio legentis relinquimus. [In quo quisque] id est, aliquis: nam nihil est principium vniuscuiusque rei genitæ.] [Ortus est. Sic enim Orestem à Tantalo] qui genuit Pelopem, Pelops Atreum, Atreus Agamemnonem, Agamemnon ex Clytemnestra coniuge suscepit Orestem, qui matrem, quod ipsa prius patrem necesset, occidit, ac postea furore correptus est.] Subijcit Porphyrius in exemplum, patrem, auum & proauuum, vt intelligamus illud Genus non appellari, quod est tantummodo vnius generati principium, sed multorum simul, vel qui succedente tempore ab illo proueniunt. Non enim oportet illum hominem, qui est Genus respectu istius, eius esse patrem, sed satis est vt sit auus vel eius abauus, à quo ille ortus erat. [Et Hylum,] qui Herculis ex Dianira filius fuit. [Ab Hercule] tanquam à principio efficiente actiuo & animato,] [duxisse Genus dicimus. Itémque Pindarum] qui insignis poëta Lyricus apud Græcos erat,] [Thebanum Genere,] quia nat(us) erat Thebis.] [Platonem] qui & Socratis auditor, & Aristotelis præceptor erat,] [Athenie(n)sem,] quia nat(us) erat Athenis. [Dat enim vt Pater] id est, parens, neque enim sexum Philosophus respicit.] [Sic Patria ortus cuique initium] conseruans. Cum dicat patriam p.15 esse vniuscuiusque ortus principium, vult Genus à patria, qu(a)eadmodum & à patre deduci, non quod ipsa sit Genus nisi secundum causam, quoniam ab ea vel in ea Genus habetur.] Pater verô dicitur Genus, non quòd in eo sit ortus, sed quod virtutem actiuam generandi habeat: quemadmodum Sol calidus appellatur, non quia habet in se calorem, sed quòd in se quandam calefaciendi vim & virtutem contineat.] Quare necesse est illud, quod sub secu(n)da Generis significatione co(m)prehenditur, esse huiusmodi principium, vt aut efficiat, aut rem creata(m) conseruet. Materia igitur, Forma atque finis impropriè Genera secu(n)do modo dicu(n)tur, cu(m) inter Efficientia principia no(n) pona(n)tur.] Tempus etia(m) non est Genus hoc secundo modo, quia est magis causa interitus quàm ortus:] præclarè igitur scripsit Poëta ad hcun modum:

Tempus edax rerum, tuq(ue) inuidiosa uetustas,
Omnia destruitis, vitiataq(ue) dentibus æui,
Paulatim lenta consumitis omnia morte.

] Quod verò duas Generis significationes comparat Porphyrius inter sese, non est quod explicemus: præsertim cum hoc sit cuiuis notum, mihique ad commemorandum non necessarium.

Iam alio modo Genus appellatur, id cui subijcitur Species: quæ ex illis ducta videtur appellatio. Na(m) & initium est Genus id Formarum, quæ ei subiectæ sunt: & videtur vniuersarum multitudinem, quæ ipsi subiecta est, continere.

POstquam breui quadam oratione ambiguas Generis significationes Porphyrius percurrebat, Dialecticam germanáq(ue) Generis acceptionem aggreditur. [Iam alio] & tertio [modo Genus,] vt est Analogum seu Æquiuocum, [appellatur id cui subijcitur] in Categoria: per subijci enim non intelligit Loci sed Categoriæ ordinem, ob eamq(ue) causam, aër non est Genus terræ, quamuis aëri ordine loci subijciatur.] [Species,] non vt Prædicabilis & infima, sed vt Subijcibilis & interiecta, alioqui animal non esset Genus respectu bruti.] Addunt nonnulli Directè subijci, vt reijciantur Differentiæ, quæ indirectè in Categorijs collocantur. Adijcitur etiam Proximè, quo Indiuidua remoueantur, quæ non proximè sed interuentu formæ, Generi subijciuntur.] Sed huic interpretationi Louanienses aduersantur: quia aliquid no(n) mod respectu proximæ Speciei, verum etia(m) longe infra positæ, Genus esse constat, vt Substantia non tantum est Genus corporis aut spiritus, sed etiam animalis, Hominis & equi.] His etiam obstare videtur, quod Indiuiduum Generis (vt hoc Animal, hoc corpus, proximè sub Genere ponitur: cum inter ipsum nulla appareat Species media, quam in sua ratione includat: vt hoc animal in sua ratione neque hominem, neque brutum complectitur.] Attamen non est quòd existimemus hoc Animal re ipsa proximè sub Genere contineri, sed tantum secundum vocem. Illud enim singulare animal, aliquid posterius illa Specie cuius indiuiduum intelligitur, p.16 significat.] Quod eo verisimilius esse videtur, cum non affirment Louanienses hoc animal, sub animali, quod Genus est, proximè comprehendi: sed inter Genus & illud indiuiduum nullam apparere Speciem interiectam, licet re vera Species interponatur. Potest enim ita esse, quamuis aliter appareat. Sunt qui volunt aliquid Generi subesse dupliciter, vel secundum Formam, vel secundum Materiam. Illud Generi secundum Formam subijcitur, ad quod per Differentia(m) à Forma emanantem Genus deducitur, & hac ratione Species Generi subest. Illud verò sub Genere secu(n)dum Materiam reponitur, quod nomen & naturam Generis propter Differentiam ex materia profluentem habet, & hoc modo indiuiduum sub Genere co(n)tinetur. Nam Genus & Species ad indiuidua non nisi ratione materiæ perferuntur. Sed Genus per formam non per materiam in Species diuiditur. Species verò è diuerso per materiam non per formam in suas partes consumitur.] Alij scribunt Generi subesse, non tantùm Ordinem sed etia(m) Ordinis causam significare, atq(ue) idcirco indiuiduum quod Vagum appellant, à præsenti definitione remoueri: & aliquid Generi dupliciter subesse, vel ita vt Res subiecta suam originem atq(ue) principium à Genere trahat, & hac ratione Species in Genere ponitur (atq(ue) hanc ob causam tertiam Generis significationem ita interpretatur Boëtius, vt Genus illud esse dicat, à quo Species deriuantur: cui descriptioni accommodans Porphyrius, verbum singularis numeri, nolebat significare Genus vnicam solam Speciem continere: nomine enim Speciei plures Species complectebatur.) Secundo modo quippiam sub Genere collocatur, cum illud quod subijcitur, no(n) à Genere, sed à materia, & ab his quæ singularem naturam efficiunt, suum principium accipiat, hac significatione indiuiduum in Generis natura continetur.] Ex quo facile intellectu est, illos nescio qua mentis c(a)ecitate laborare, qui Indiuiduum illud Vagum, Generi subesse] affirmant. Quod vt reprehendere non statuo, ita magnopere quod illud laudem, no(n) habeo. [Quæ ex illis] superioribus duabus Generis significationibus [ducta videtur] hæc tertia [appellatio] Generis, [Na(m) & initium est Genus id Formarum] non omnium, sed earum tantum] [quæ ei subiectæ sunt,] vt in secu(n)da Generis significatione, Parens & Patria prouenit.] [Et] cum prima Generis significatione conuenit, quia [videtur vniuersam multitudinem] Formarum & Indiuiduoru(m), qu(a)e multitudo formaru(m) & indiuiduor(um) [ipsi subiecta est] directè [continere,] quemadmodum in prima generis significatione collectio multoru(m), qui ab vno principio proueniu(n)t, quadam appellatione totam illam multitudine(m) comprehendit.] Hic duo sunt diligenter obseruanda: primo, Porphyrium eas tantum Generis significationes protulisse, quæ cum Genere Dialectico, in cuius explicatione illius præcipuè oratio versatur, aliquid affinitatis haberent: proinde illum non debere neglige(n)tiæ notam incurrere, quod alia significata Generis, cuiusmodi est apud Gra(m)maticos Masculinum & Foemininum Genus, in præteritis reliquerit. Secundò, genus non reipsa, sed ratione tantùm principium esse speciei. p.17 Genus enim eo modo est principium Speciei, quo à Specie differt: cùm ergo non re, sed ratione ta(n)tùm à specie discrepet, ideo speciei principium, non re, sed ratione appellabitur. Quæ si velis paulò acriùs & acutiùs introspicere, non est quod incurras in magnam aliqua(m) difficultatem. Sed inquis: Quod idem est cum aliquo, illius principium esse nullo modo potest. Atq(ue) id rectè quidem probas, etiam ab eo quòd apud Philosophos in Axiomatis co(n)suetinem venit, Pri(n)cipium ab eo cuius est principium, necessario discrepare. Sit ita sane. Est autem Genus idem cum Formis, illarum igitur no(n) est principium. Præclarè quidem & dialecticè, quanquam maior ea propositio no(n) tam in dialectico & rationis principio, cuiusmodi est genus respectu speciei, quàm in physico & naturali, locum habet.] Sed vt hæc omnia ad viuum veluti resecare conamur, animaduertat lector Principiu(m) quatuor modis sumi: primò significat Principium doctrinæ, atq(ue) id ipsum diuiditur in id quod Propinquius accedit, cuiusmodi est Definitio, quæ ab Aristotele Demo(n)strationis principium appellatur: & in id quod longiùs abest, vt subiectum & materia alicuius scientiæ. Deinde pro definitionis principio, & ea ratione punctum est principium lineæ, vnitas numeri: quia pu(n)ctus lineæ, vnitas numeri definitionem ingreditur. Tertiò, pro principio extrinseco motus, & hac ratione Finis & Efficiens, su(n)t principia. Postremo, accipitur pro Principio interiori, & ex natura rei depende(n)ti: qua significatione, materia & forma sunt principia rei naturalis, atque etiam genus & differentia suarum formarum, cum ex his ta(n)quam ex principijs interioribus & intrinsecis, species constituatur.] Atque hæc postrema principij significatio hoc in loco est accipienda, qua genus formæ ac speciei principium esse Porphyrius docet. Quare non eadem Principij significatione hic atq(ue) in alijs duabus generis significationibus vtitur, quod subiecta hæc tabula luce clarius demonstrat.

Sed cum his tribus modis Genus notetur, tamen de tertio apud Philosophos tantùm oratio est, idque hoc modo definiunt: quod de multis, specie autem differentibus dicitur, cum quid quicque sit, quæritur: vt animal.

EX hac definitione colligitur tria necessario in genere requiri: primo, vt de pluribus: secundo, vt de differentibus specie: tertio, vt in quæstione, qua quid quicq(ue) sit, quæritur, dicatur.] De multis affirmatur, quoniam est res vniuersa: & quia de differentibus Specie dicitur, ab ipsa separatur, vt postea Porphyrius satis dilucidè probat. Ea verò Specie differre dicuntur, quæ sunt diuersæ species,] Differunt enim diuersæ formæ Specie, ratione alicuius differentiæ, quæ species esse possit. Si quis enim roget, quænam sit illa species, qua homo & equus inter se differunt? Respondebimus eam esse rationalitatem (vocabulum certè durum, vsu tamen molliendum) quæ est differentia hominem constituens: est etiam species prædicabilis respectu huius rationalis & illius, vel si generalius vtemur Specie differre, indiuidua diuersarum Specierum,] vt Plato & Bucephalus, vel quorum vnum est species, & alterum indiuiduum alterius speciei, vt equus & Scipio] specie differunt. Illud autem est aduertendum ad Generis naturam spectare, proximè solummodo de his quæ specie ta(n)tùm differunt, dici, quemadmodum ad Speciem tantùm de numero solum differentibus efferri. Atq(ue) hanc ob causam motus & id quod est, vel Ens (nomen veterum literis vsitatiùs) à Generis definitione reijciuntur, quia non tantum specie differentibus, sed his etiam quæ Genere discrepant, attribuuntur. Vt enim quæ numero tantùm differunt, in eodem genere necessario ponuntur. Homo verò & candor in quibus, id quod est dicitur, seu commutatio & incrementum, de quibus motus affirmatur, no(n) sunt eiusdem Generis neq(ue) eiusdem Categoriæ. Quare cum id quod est, no(n) proximè de formis, id quod natura Generis necessario postulat, sed de supremis Generibus dicatur, procul dubio sub generis Definitione nequit comprehendi.] Sunt nonnulli qui hic in tam leues sententias incidunt, vt nudam hanc vocem, Genus, de hoc & illo Genere dici] contendant, quod quidem probare non possum. Neq(ue) enim video qua ratione fieri possit, vt hoc vel illud Genus constituamus. Na(m) si sint huiusmodi, definitionem Generis suscipiant opsu est: sed Genus quod de his prædicatur, est notio communis, quæ multis Specie differentibus attribuitur. Aut ergo co(n)cedant necessum est, hoc & illud Genus non esse Genera, (quòd vt illis videtur) est absurdum, aut hoc & illud Genus, quæ sunt indiuidua, in res Vniuersas & Generales commigrare, quo nihil est à schola Peripatetica magis distractum & alienum, quæ naturam singularem, cuiusmodi est indiuiduum semper conclusit non esse rem vniuersam: quippe cum indiuiduum vni tantum & actu & potentia accommodetur.] C(a)eterum hanc disputationem, ijs qui ingenio plus valent, relinquendam puto. Hactenus de Prima & Secunda conditione: Tertia est, vt in quid de Formis enuntietur. Ea autem in quæstione qua quid quicque sit quæritur, dicuntur, qu(a)e accommodatè p.19 & aptè respondetur, cum rogatur, quid sit id de quo agitur: vt si quis rogetur quid sit homo? aptè respo(n)detur animal.] Hac etiam de causa, id quod est, à Generis definitione reijicitur. Cum enim quæro quid est homo, non rectè respondetur, homo est Ens: quia cum primum ha(n)c quæstionem præposuerim, hominem esse necessario intellexi.] Quæro igitur quid est homo? no(n) an homo sit nec ne? sed cum hominem esse sit in concesso, postulo quid sit, hoc est, quam naturam habeat. Neq(ue) etiam mihi Valla hoc in loco est silentio prætereundus, qui tam inhumaniter & iniquè Porphryium, imò Aristotelem redarguebat, quod dicat Genus in qu(a)estione naturæ dici, cum id tantummodo definitioni esset attribuendum, quod & nos fateremur, si perfecta natura ex Genere & Differentia co(n)stituta, in qu(a)estionem vocaretur: non tamen idcirco aut Porphyrium, aut ipsum Aristotelem, ex quo hanc Generis definitionem Porphyrius sumpsit, reprehendendu(m) esse arbitror. Qua(m)uis enim sola Definitio in quid perfectè, simpliciter & absolutê dicatur, excepta Specie, de qua re copiosiùs in progressu differetur, tamen nos debere inco(m)pletè per Genus respondere, no(n) est quod Valla neget. Neque verò mihi videtur Vallæ ratio magis esse contemnenda, quàm eius ignauia (quod pace eius dixerim) deridenda, qui tam sanctè (si dijs placet) ac superstitiosè dicebat, no(n) dum sibi satis succurrere, quo modò id, quòd à Valla obijcitur, possit dilui.] Egregiu(m) sane ac admirandum mentis acumen, quod res tanta difficultate reconditas inuenit, quibus in re Dialectica vel mediocriter exercitatus facile credo satisfacere. Sed vt hæc missa faciamus, eo recurrendum est, aliquid dici in rei quæstione tribus modis, Re tantùm, Modò tantùm, Re & Modò simul. Prima significatione Differentiæ: secunda, Accidentia in abstracto considerata, vt Candor & Atror: tertia & vltima ratione Genera & Species Categoriæ Substa(n)tiæ in quid enuntiantur.] Per illam etiam clausulam Non tantùm Differe(n)tiæ, Propri(a)e passiones, & Accidentia à Generis definitione exterminantur: sed etiam huiusmodi pnuntiata, Homo non est Asinus, Equus non est Asinus, Leo non est asinus: in his enim enuntiationibus, licet Asinus de multis quæ Specie differunt dicatur, non tamen in natura rei hoc euenire perspicuum est. Non eru(n)t igitur alicuius Generis,] nec etiam alteriùs cuiuspiam, rei communis de altero enuntiationes, quia omnis natura communis de subiecto affirmatur non negatur, quod superiùs est à nobis positum. His ita constitutis Generis definitionem, hunc in modum interpretemur. Genus est vox rebus huiusmodi accommodata, quæ in natura ac essentia multarum rerum Specie inter se differentium cernitur, deq(ue) illis proximè tantùm in quæstione naturæ effertur. Si hanc Generis definitionem tenuerimus, tum nosmet ipsos contra vim & tela Sophistarum fortiter obuallabimus. Sed de his rebus satis multa, ad reliqua progrediamur.

Eorum enim quæ dicuntur, partim de vno tantummodo dicu(n)tur, velut Indiuidua, cuiusmodi est Socrates, hic homo, hæc res: partim de multis, vt Genera, vt Species, vt Differentiæ, vt Propria, p.20 vt Accidentia ea qua communiter in multis, non propriè in uno insunt. Est autem Genus, vt animal: Species, vt homo: Differe(n)tia, vt rationis particeps: Proprium, vt aptum ad risum: Accide(n)s, vt id quod album est, quodque nigrum, & sedere. At Genera qui dem ab rijs differunt, quæ in vno solùm dicuntur, hoc modo: à Specie quidem, quòd Species, etsi de multis illa quidem dicatur, sed tamen Specie minus differentibus, verùm numero. Homo enim cum Species sit, de Socrate & Platone dicitur: qui non Specie, sed numero solùm inter se differunt. Porrò autem inter Genus & Proprium hoc interest, quod Proprium de vna modò Specie, cuius Proprium est, dicitur, ijsque indiuiduis, quæ Species continet: vt ride(n)s de solo homine singulisque hominibus dicitur. Genus autem non solùm de vna Specie dicitur, sed de multis, rijsque differentibus. Postremò, Genus & Differentia, communiáque Accidentia hoc inter se differunt, quod etsi de multis etiam Specie differentibus & Differentia dicantur, & communia Accidentia, non tamen quæstione dicuntur ea, qua quid quicque sit: sed in ea qua quale quicque sit, quæritur. Si enim rogent, quidnam sit illud tandem, de quo hæc dicantur omnia? Genus respondem(): Differentias & Accidentia no(n) respondemus: quippe cùm hæc de re dicantur, non in quæstione qua quid quicque sit, sed qua quale quicque sit quæritur. Nam cu(m) & qualis sit homo quærit aliquis, rationis eum participem: & cum rogamur, qualis sit Coruus, nigrum esse respondemus. Quorum rationis particeps differentia est, Niger autem Accidens. At cu(m) interrogamur, quid sit homo, Animal respondemus, quod Genus est. Quamobrem Genus hoc ipso quod in multis dicitur, ab iis separatur omnibus, quæ de vno tantummodo dicuntur, quòd de Specie differentibus, ab aliis quæ vt Species dicuntur, & propria. Quod verò in quæstione dicitur, qua rei natura indagatur, & à Differentiis secernitur, & ab Accidentibus communibus, quæ non in quæstione qua vis & natura rei, sed qua qualitas & modus inuestigatur, dicuntur omnia de iis, de quibus quicque dicitur. Nihil igitur redundans, nihil parum explicatum continet, quæ Generis notione constituta est definitio.

HÆc est semper lex in Definitione & in Descriptione obseruanda, vt non tantum eo quo possit modo naturam rei definitæ declaret, p.21 sed etiam eam ab omnibus alijs rebus separet ac seiungat, cuius rei apertè meminit Cicero. Sic igitur veteres præcipiunt, cum sumpseris ea, quæ sunt ei rei quam definire velis, cum alijs communia, vsque eò prosequi, dum proprium efficiatur, quod nullam aliam in rem transferri possit.] Cum ergo hoc scribentis officium esse animaduerteret Porphyrius, postquam Generis vim definiendo explicasset, iam quo modo separatur Genus ab alijs, facta diuisione Analogi in sua Analogata,] sequente sermone declarat. [Eorum quæ dicuntur] id est, vocum. Vocabulum [dicuntur] non modo illud in se hoc in loco continet, quod est aptum natum de pluribus dici, verumetiam quod vni rei attribuitur, quæ singularis & indiuidua appellatur.] [Partim de vno tantummodo dicuntur] Actu & Potentia.] [Velut indiuidua] quæ secundum rem vni tantum, hoc est, sibimet ipsi tribuuntur, licet nomine interdum pluribus possint applicari.] [Cuiusmodi est Socrates] qui est indiuiduum nominatum, [hic Homo, hæc Res] quæ sunt indiuidua pronomine demonstrata. Cum verò quatuor sint Indiuiduorum genera, quorum aliqua nomine designa(n)tur, vt Socrates: quædam sunt pronomine demo(n)strata, vt hic homo: alia quæ Vagantur, vt aliquis homo: nonnulla per Hypothesin determinatur, vt Sophronisci filius: ea tantum meminit Porphyrius, quæ propriè ac per se dicuntur, siquidem duo postrema Indiuiduoru(m) genera, quæ non nisi per accidens Indiuidua nomina(n)tur, silentio prætermisit.] [Partim de multis] vel tanquam materia, [vt genera,] vel ta(n)quam forma [vt differentia,] vel tanquam accidentia naturalia, hoc est, à natura speciei propagata, [vt propria] vel tanquam accidentia non necessario conuenientia, [vt accidentia ea, quæ communiter in multis,] hoc est, qu(a)e sunt vniuersalia [non propriè,] id est, non tantum [in vno insunt] indiuiduo. Vel si mauis ita, [vt accidentia ea quæ communiter in multis] .i. quæ conueniunt multis formis [non propriè in vno sunt,] id est, non vni ta(n)tum speciei conueniunt. Vult accidens commune de pluribus dici, non quod sit proprium alicui. Si enim ad absolutam accidentis potestatem animum deflexerimus, continuo videbimus, illud ipsum de multis dici, vt Candidu(m), vt Nigrum. At si eius natura tam angustè coactetur, vt vni tantummodo conueniat, minimè quidem in multis cernitur, vt Ca(n)dor & Nigror in Soctrate & Platone. Tale igitur Accidens, cum haud quaquam multis conueniat, in attributorum numero minimè collocatur.] Accidentia igitur communia appellantur, vel quia communiter in multis subiectis insunt, vel quia indiffere(n)ter (vt ita dicam) inesse vel non inesse possunt.] His ita explicatis, singulorum prædicabilium notionem per exempla informat] quod definitionis Genus appellatur hos tupos, hoc est, vt secundum figuram dicam. Cuiusmodi Definitio est, vt si qu(a)eratur, quid est animal? respo(n)deatur, vt homo, qua & Aristoteles vsus est cum dixit, ousía esì hos anthropos, id est, substantia est, vt homo.] [Est autem genus, vt animal] quod de multis specie differentibus dicitur. [Species, vt homo,] de qui singulis tantùm hominibus enunciatur. [Differentia, vt rationis particeps,] quod est hominis differentia. [Proprium, vt aptum ad risum,] homini ta(n)tùm compete(n)s. p.22 [Accidens, vt id quod album est, quodque nigrum, & sedere,] per id quòd album est, quodq(ue) nigrum, non horum accidentium subiecta intelligit, quæ nulla ratione Accidentium natura imbuuntur, sed ipsas essentias Candoris & Nigroris, quibus substantia candida & nigra efficitur: [Genera autem ab his differunt, quæ in vno solo dicuntur,] cuiusmodi sunt Indiuidua, quæ de vno solum re non autem voce (vt est à nobis antè positum) dicuntur. Nam M. T. Cicero, sunt nomina Synonyma, de quibus hic homo, demonstrando Tullium, affirmatur, ita tamen vt hæc tria, non re vel ratione, sed nomine tantùm differre putentur.] [Ab his quæ in multis sunt hoc modo: à Specie quidem] infima [quod Species & si de multis illa quidem dicatur,] vt inferiora respicit, non vt Generi subest: quippe cum res omnis vniuersa multis tribuatur: [Sed tamen Specie minus differentibus, verum numero] quod hoc exemplo perspici potest. [Homo enim cum Species sit, de Socrate & Platone,] qui sunt hominis Indiuidua, [dicitur, qui no(n) Specie, sed numero solum inter se differunt:] quia Indiuidua eidem infim(a)e Speciei subiecta numero tantum inter se discrepant. [At verò Animal cum nomen Generis obtineat,] quod tum contingit, quoties ea respicit, quæ ei sunt subiecta, respectu enim superiorum est species interiecta, [de homine, boue, equóq(ue) dicitur, qui Specie etia(m):] quia diuersæ Species, specie differunt, [non solum numero differunt. Porrò autem inter Genus & Proprium] quod cum infima Specie conuersim dicitur] hoc interest: quod Proprium de vna modo Specie, cuius Proprium est, dicitur ijsq(ue) Indiuiduis, quæ Species con(n)tinet] id est, qu(a)e sub Specie in Categorijs sunt subiecta, [vt ridens,] .i. aptum ad risum, no(n) enim actus ridendi sed potentia est Propria passio. [de solo homine] .i. de sola natura humana tam vniuersa quàm singulari: solus enim vniuersus homo ridendi potentiam non habet [singuliq(ue) hominibus dicitur.] Cum dicat Porphyrius, proprium vni tantum Speciei conuenire, volunt Louanienses autorem intelligere Proprium illud quod cu(m) postrema Specie conuertitur. Nam Propria Generibus competentia, vt mobile respectu corporis, visibile respectu coloris, de pluribus differentibus Specie prædicantur, neque ob hoc tamen erunt Genera, eò quod non in quid est de illis prædicantur, sed in eo quod quale: per quam particulam etia(m) potuisset Porphyrius, Proprium illud, quod cum vltima Specie retrorsus agitur, reijcere, si ita ei visum fuisset.] At Paulus Venerus, nescio an id tam verè quam subtiliter fecerit, aliam huius loci longè huic dissimilem adfert interpretationem. Quemadmodum Genus definitione explicatur, non ea ratione qua Generis conditionem subit, sed vt Speciei rationem obtinet, qua de causa co(m)munis Dialecticorum familia illud iam quasi diuturna consuetudine co(n)firmauit Axioma: Solius Formæ ac Speciei vim & naturam definitione terminari: Ita de Proprio est dicendum, proprium & Genus no(n) idcirco differre, quod Genus de multis Specie differrentibus, Proprium verò de vna sola Specie dicatur, quia sunt quædam naturales inclinationes Generibus competentes, quæ de multis Species differe(n)tibus affirma(n)tur. In hoc itaq(ue) Genus à Proprio differre dicimus, quòd Genus, vt Genus, de multis Specie differe(n)tibus, Proprium ea ratione, p.23 qua est proprium, de vna tantùm Specie efferatur, adeò vt si de multis formis dicatur, de his non affirmetur, vt specie differunt, sed vt in eandem speciem & naturam conspirant. Verbi gratia, sensus compos est animalis proprium, & de homine & boue dicitur: quod tamen euenire solet, non quia est homo & bos, sed de vtrisque, quòd sint animalia, dicitur. Cùm dicat igitur Porphyrius Proprium de vna sola Specie affirmari, non est id infim(a)e tantum formæ largiendum: siquidem nihil potest esse à sententia Philosophi alienius, nihil quod à veritate abest longius, sed quia de specie, vt est vna sola species, enuntiatur. Veluti cùm dicat Aristoteles, solam Speciem definitione explicari, ineptè interpretantur no(n)nulli, Aristotelis verba in infima tantùm specie valere: quoniam Genera etiam intermedia definitionem habe(n)t. Sed est intelligendum, nullius rei vim & essentiam definitione contineri, nisi quatenus ea sit Species, siue de multis enuntietur formis, siue de numero tantum differentibus. Sic etiam Proprium de Genere dicitur, non vt est Genus, sed vt Speciei naturam sibi assumit.] [Genus autem non solùm de vna specie dicitur, sed de multis, ijsque] Specie [differentibus.] Genus à Proprio tribus modis differt: ratione Attributionis, Esse(n)ti(a)e, & Definitionis. Ratione attributionis à Proprio differt, quòd Genus, vt Genus de diuersis naturis: Propriu(m), vt Propriu(m) de vna tantu(m) natura dicatur. Ratione esse(n)ti(a)e, quod Gen(us) est prius suis formis, posterius Propriu(m). Ratione definitionis: quia Genus suas Species definit, Proprium per suam speciem definitur.] Hoc verò est aduerrendum, eam Definitionem hic intelligendam esse, quæ re definita, prior habetur. Si enim talem Definitionem in medium adferre velimus, Risibile est homo aptus natus ridere, est Definitio quæ suo definito est prior: sed si dixerimus, hominem esse animal ad risum aptum, hæc Definitio est posterior re definita.] [Postremo, Genus & Differe(n)tia, communiaq(ue) accidentia, hoc inter se differunt, quod etsi de multis] quia sunt res vniuersæ, [etiam specie differentibus & Differe(n)tia,] ea, quæ generum naturas absoluunt, [dicantur, & communia accidentia, non tamen in quæstione dicuntur ea, qua quid quicq(ue) sit,] .i. qua interrogatur quid est aliquid? [Sed in ea] quæstione, [qua quale quicq(ue) sit, quæritur?] Ammonius Qualitatem propriæ differentiæ, modum accidentib(us) attribuit. Sic modus est, si de Qua(n)titate, Relatione, Actione, Perpessione, & id genus similibus quis rogetur: quanquam non impedit & Accidentibus qualitatem conuenire.] Boëtius verò, prædicari in quale ad Differentiam & Propiu(m) refert, ad Accidentia vero in quo modo se habet.] Alij prædicari in quale, tribuunt differentijs & accidentibus, quatenus per verba exprimuntur. Ex quo sequitur idem Accidens aliquando in quale, & aliquando in quomodo se habet, pr(a)edicari: vt Calor, dum designatur nunc nomine calidus, nunc verbo caleo. Alij prius ad accide(n)tia absoluta, vt sunt quantitates & qualitates, applicant: posterius vero ad accidentia respectiua, idq(ue) quantum apparet, satis congruenter.] Aut dici potest, Qualitatem hoc in loco significare quamlibet affectionem, qu(a)e aliquod subiectum consequi solet, siue illud subiectum Potentia vel Actu in rerum natura cohæreat. Si Subiectum in Potentia fuerit, cuiusmodi est materia, necessario requiritur, p.24 quamlibet formam substantiæ competentem, siue sit partis, siue forma totius Qualitate(m) esse, cum sit Dispositio, quæ aliquo modo materiam consequitur, vt anima sentiens & intelligens, seu humanitas & huiusmodi abstracta. Si verò sit subiectum actu, illud erit Indiuiduum, Species aut Genus: affectio quæ Indiuiduum consequitur, est Accidens commune, affectio Speciem consequens, est proprium, affectio ex Genere manans, est differentia. Sed inquis, Accidens commune à Genere non differre, quod in quale Accidentia dicantur, cu(m) multa sint Accidentia, quæ non in quale sed in quantum dicuntur, si ad quantitatis Categoriam spectent, & ad aliquid, in Categoria relationis. Si enim quæratur quantum est hoc? Respondetur bicubitum: & ad quod refertur pater? ad filium dicitur. Quod idem de alijs fortuitis Categorijs est iudicandum. Rectè quidem, sed tota est infirma ratio, illas naturas aduentitias & fortuitas minimè quidem idcirco dici in quale, quod ad alias quæstiones referantur, cum vtraque respondendi co(n)ditio vnicuique harum Categoriarum accommodari possit. Quod in Categoria quando perspici licet, postquam interrogamur qua(n)do gradum reuocauimus? responsionémq(ue) reddimus, nos heri venisse, tum si sciscitetur aliquis, quale heri habet quando? respondemus præteritum.] Quale igitur illud omnibus Accidentibus accommodatum, lætius patet, quàm illud quale quod est ex qualitatis Categoria nominatum. Hoc enim, si simpliciter interrogamur, respo(n)demus: illo autem, tantum cum adiectione quadam. Si enim quæratur quale est aliquid? nunquam bicubitum respondemus, sed potiùs candidum, nigrum, frigidum, vel aliqua alia qualitate imbutum. Si verò interrogemur, quale est illud quod in quantitate continetur? satis accommodatè responderi potest, illud aut bicubitum aut tricubitum, vel alio modo qua(n)tum appellari.] Existit autem hoc in loco quædam quæstio subdifficilis. Quamobrem non separauit Porphyrius Genus à proprio per qualitatem æque ac differentias & communia accidentia, cum Proprij enuntationes etiam per quale efferantur. Cui occurrendum est, Genus prius de pluribus specie differentibus, quàm in quale affirmari. Cum igitur dici de multis formis, quodammodo secundu(m) naturæ vim Generi conueniat: & Proprio, vt de vna sola Specie enuntietur: prædicari verò in naturæ quæstione cum Genere tantum non habeat affinitatem coniunctam, quod in Speciem cadat: & in quale dici non tantum in Proprium, sed etiam in Differentias atq(ue) Accidentia quadret: ideo Genus à proprio, per ea quæ magis propriè ad vtriusq(ue) naturam accedere videbantur, separuit.] [Si qui enim rogent, quidnam sit illud tandem de quo hæc dicantur omnia? Genus respondemus,] quia Genus in quæstione qua quid quicq(ue) sit quæritur, dicitur. [Differentias & Accidentia non respondemus, quippe cum h(a)ec] .s. Differentiæ & Accidentia [de re] subiecta [dicantur, non in quæstione qua quid quicq(ue) sit, sed in ea, qua quale quicq(ue) sit, quæritur. ] &c Sunt enim tam conspicua, vt maiorem lucem non desiderent. [Nihil igitur redundans] id est superfluum, quod videmus euenire, quoties Definitum in tot non valet, in quot Definitio, vel quæ nihil adiume(n)ti p.25 adfert ad definitionem complendam.] Vel quum aliquid definitioni inseritur, quo sublato, nihilominus est satis completa Definitio, veluti si definiretur homo, quod sit animal risus & rationis particeps, definitio redundans haberetur, cum remota ab eadem ridendi facultate, animal ratione imbutum, non minus hominem à quouis alio seiuugere & separare poterit. Nemini autem credo non esse exploratum, tam purè & perfectè Generis definitionem esse explicatam, vt si quid aut addideris, aut mutaueris, aut ei detraxeris, quin continuò frangatur & corruat.] [Nihil parum explicatum continet.] quod contingit cùm non omnibus sub re definita comprehensis conueniat.] Mathisius tamen potiùs co(n)trarium existimat. Tum definitionem esse parum explicatum, cum alijs à Definitio competat: habere verò aliquid redundans, cum no(n) omnibus sub re definita comprehensis conueniat.] Quare cùm in descriptione & in definitione, neq(ue) abesse quicquam deceat, neque redundare,] cumque nihil in hac Definitione vel absit vel redundet, eandem benè & legitimè consitutam esse, neminem inficias iturum arbitramur. Sed anteq(uam) ad alia orationem conuerterimus, non omnino à proposito erit alienum, Laurentij Vallæ rationem breuiter diluere, qua veluti inuicto & firmissimo quodam telo grauiq(ue) argume(n)to, hanc Generis descriptionem sibi infirmare videbatur. Probat enim Generis definitione(m) redu(n)dare, licet co(n)trarium hoc in loco asserat Porphyrius. Na(m) cu(m) dicitur Genus esse q(uam) de multis Specie differe(n)tib(us) prædicatur, vocabulu(m) [multis] superfluê in definitione collocatur, cu(m) sit necesse, Genus de multis dici, si de differe(n)tibus efferatur.] Sed hæc ratio no(n) est tam explorata ad id q(uam) vult co(n)firmandu(m), quàm videtur: cu(m) diuers(a)e ill(a)e particul(a)e [de multis differe(n)tibus] superfluè Generis definitioni no(n) insera(n)tur, quia vnu(m) alterius est expositio,] ob ea(m)q(ue) causa(m) definitio apertior redditur. Vel dici potest, illa(m) particula(m) [aute(m)] q(uam) in Genere definie(n)do collocatur, sumi loco hui(us) vocabuli [id est:] na(m) cu(m) verbu(m) [multis] co(m)munis sit, verbu(m) verò [differe(n)s] pressi(bus), idcirco ad co(n)trahe(n)da illa(m) co(m)munitate(m), additio illa est adiecta: (a)equè ac si dicerem(us), colore(m) & albore(m), id est color, qui est albor, & hoc modo nugatio no(n) est, aliquis eni(m) est repititionis vs(us).] Su(n)t qui miris modis seipsos hoc in loco excrucia(n)t, vt ha(n)c Generis notione(m) vera(m) & pura(m) esse definitione(m), appe(n)diculis tame(n) (vel vt illoru(m) verbis vtar) additame(n)tis quibusda(m) co(n)secta(m), & opinione(m) Scoti satellites ac milites amplecte(n)da(m) esse multis rationib(us) pba(n)t. Atq(ue) illoru(m) i(n)dustria(m) summis laudib(us) in coelu(m) euehere(m), nisi de lana caprina illos certare animaduertere(m). Omissis igitur huiusmodi vanis se(n)te(n)tijs, Colonien(nsem) Boëtiu(m) & pr(a)esta(n)tiores interpretes audiam(us), qui volu(n)t Porphyriu(m) potiùs Gen(us) describere, & Gen(era) vera aliq(ua) definitione explicare. Cu(m) eni(m) vera definitio tantu(m) ex Genere & Differentia co(n)ficiatur, atq(ue) cu(m) veru(m) Gen(us), ac germana differe(n)tia no(n) in vocib(us), sed solu(m)modo in reb(us) reperiatur:] necesse est vt etia(m) vera(m) definiendi ratione(m) à vocibus siue vocabulis alicuius artis cuiusmodi est hæc vox, Genus, excludamus ac remoueamus.

VIII. An in Generis definitione hæc nuda uox Genus, an res huic voci subiectæ definiti locum obtineant.

VIII. CAPVT IIII.

VIII. QVAESTIO I.

VEhemens est & dubit contentio, & ancipiti sententia impedita, an ipsa nuda vox, vel voci res subiecta à Porphyrio definiatur. Sic enim miserè inter se digladiantur Dialectici & certant, vt ex illa, sectæ quædam ac familiæ gignantur: interim dum isti nudam per se vocem, illi contra vocem pro rebus, reliqui verò ab vtrisq(ue) planè distracti, res ipsas non vocem à Porphyrio definiri contendunt. In prima sententia veheme(n)s sanè mihi videbatur & long(us) fuisse Caietanus, sed nos id ta(n)tum ex eo decerpsimus, quod propiùs ad id quod volumus accessit. Is itaq(ue) argumentis vsus à Simili videlicet ac Authoritate, vt dica(m) breuiter, quod volebat effecit. Autorem habet Aquinatem, qui seipsum huic sententiæ non dissimulanter ascribit. Similitudine ita opinionem suam confirmauit. Quemadmodum certi cuiusdam Accidentis definitio, ipsi Accide(n)ti naturali seu essentiali quadam ratione, Subiecto autem oagnoúmos competere solet, verbi causa: cum id candidum ese dicimus, quod aspectum diuidit: huiusmodi Definitio licet necessario & in natura Candidi cernatur, eadem tamen niui aut alteri cuiuis subiecto pagonúmos siue denominatiuè co(n)uenit: ita Generis definitio est essentia ipsius vocabuli, in rem verò voci substratam denominatè cadit: vt h(a)ec enuntiatio, Gen(us) in multis dicitur, sit essentialis, illa verò, animal de multis affirmatur, fortuita ac aduentitia. Præterea quemadmodum illud accidens, quod in se aliquid tanq(ue) suam natura(m) inclusam habet, duas co(n)ditiones obtinet, vnam, vt Accidens illius rei appellatione(m) induat: alteram, vt sit quædam veluti causa, cuius ratione subiectu(m) illius rei nomen subeat: vt cu(m) dicimus Candorem separare visu(m), & esse huiusmodi naturam, cuius causa ipsa substantia aspectum separat: ita ipsa vox Generis duas similes conditiones habet, vnam, Genus esse q(uam) de multis formis in natur(a)e qu(a)estione dici solet: altera(m), Generis nome(n) illud fortiri, vt illius causa res substrata de diuersis formis efferatur: vt enim nix visu(m) separat, quia est ca(n)dore terminata, ita animal in plurib(us) formis dicitur, quia Generis rationem & appellatione(m) capit.] Ex his Caietani v(er)bis p(er)spici licet, duplex esse Definitu(m), remotu(m) & p(ro)ximu(m). Remotu(m) est res ipsa, cuius natura definitione aperitur: Prooximu(m) definitum est ille terminus, qui natura(m) definitione explicata(m) significat. hoc aute(m) vocatur Definitu(m) Quo, q(uam) illius interuentu res definiatur. Illud est definitu(m) quod, quia pri(n)cipaliter illi(us) natura definie(n)do inuestigatur. Credo itaq(ue) Caietanu(m) voluisse, ipsam Generis voce(m) esse definitu(m) q(uo), at verô substratas res, definitu(m) q(uam). Sed illud videa(n)t qui pl(us) in dissere(n)di facultate vale(n)t. Quod aute(m) vox nuda hoc in loco definiatur, multas inuenio apud interpretes rationes, qu(a)e sic ordine co(n)cludu(n)tur. Quicquid in generis natura explicanda à Porphyrio definitur, vna ratione cuiuis Generi conuenit, sed fieri non potest, aliq(uam) esse definitionem sub Generis voce comprehensam, quæ sunonumos omnibus Generibus accommodetur. Nam si id esset positum, quæri posset, quæ foret illa natura, animalis necne, an Substantiæ, an Quantitatis? quo nihil minus à dialectico dici debet: at si velis quodlibet illorum definiri, tum neque id certè quidem potest fieri, tum enim Definitio & Res qu(a)e definitur, reciprocari non potuissent. Neq(ue) Definitum esset ex vna p.27 natura conflatum, quamuis Definitio vna esse concederetur. Præterea æquum est, vt illud describatur, in quod per se Descriptio quadrat: at verò res substrat(a)e defintionem non propria vi & facultate, sed fortuito suscipiunt: necesse est igitur vt voci per se co(n)ueniat. Quicquid enim datur alicui fortuito, id alteri necessariò ac vi sua attribuitur. Quòd si concludas, vocem in naturæ quæstione non dici, proinde nullam de ea Porphyrium mentionem habuisse: huic occurrendu(m) est, duplicem esse enuntia(n)di rationem, aliam quæ designat id tantùm de quo dicitur, alia(m) verò quæ operatur: hanc dialectici Exercitam, illam Signatam appellant. Exercita fit interiectione verbi substantiui (est,) vt homo est animal. Signata verò, quæ non habet aliquam vim & necessitate(m) ad id cui tribuitur, ijs & similibus verbis, affirmari, prædicari, denotatur, ac rebus ipsis non per se conuenit, sed quatenus sub voce co(n)tine(n)tur, vt Genus de specie dicitur, in his & huiusmodi pronuntiatis exercetur, homo est animal, animal est corpus.] Sed hanc sententiam & rationem irrident nonnulli, quibus illud videtur aptius nudam vocem generis non tantùm à Porphyrio definiri, nec etiam solas res, cùm ad alias scientias pertinere possint. Quare dicendum esse arbitramur, aut rem pro voce, aut vocem pro re, à Porphyrio definiri. Est enim illud ab omnibus ferè Peripateticis tritum & quasi tere(n)do diminutum Axioma: Secundas impositiones pro Primis in dialecticorum sermone versari.] Quæ (vt mihi videtur) opinio est & firmior, & veri multis modis similior. Ideò enim dialectici hæc nomina nominum, vel Secundæ impositionis vocabula excogitare solent, non vt per se co(n)sidererentur, sed potiùs vt rebus ipsis applicentur. Cum autem concludant aduersarij, non vnum quiddam definiri, si modo Vox & Res describantur. Illud fatemur, & quidem perlibenter, præsertim cùm no(n) sit inconueniens id quod definitur ex varijs rebus, hoc est, ex prima & secu(n)da impositione co(n)flari, si modò cu(m) necessitate co(n)iu(n)ctu(m) esse videbitur, vtrunq(ue) illoru(m) sub vna simul descriptione co(n)tineri. Sed rebus ta(m) perspicuis diutiùs no(n) insista(m). Neq(ue) ta(m) lo(n)ga oratione hanc qu(a)estione(m) pertractare(m), nisi illius vsus tam latè se effunderet, vt alijs omnibus attributis (a)equè ac generi inseruiret.

IX. An generis definitio legitimè à Porphyrio explicetur.

IX. CAPVT V.

IX. QVAESTIO II.

POstquam tandem aliqua(n)do manifestu(m) euasit, an generis Definitio sit vel vera & naturalis, vel fortuita & adue(n)titia, an etiam rebus vel voci co(n)ueniat: nu(n)c no(n) inutile videbitur, vtru(m) co(m)pleta & absoluta sit illius definitio, paulò altius inuestigare. Atq(ue) generis vim ac natura(m) omnibus suis partibus numerisq(ue) vndequaq(ue) perfecta(m) & absolutam esse, lucule(n)ter quidem & apertê meminit Porphyri(us): cu(m) in ea nihil deesse, nihil superfluere, nihil in q(uo) possit reprehe(n)di, remanere co(n)clusit. Nos tame(n) ne nostra oratio nihil agere videatur, no(n)nullas, quanq(uam) nihil in se penè videbu(n)tur habere firmitatis & fu(n)dame(n)ti, disceptationis tame(n) causa rationes afferem(us), quib(us) in duas partes distributis, experiemur quid possit p.28 vires ad tantam & tam præclarè & benè fundatam Generis vim & naturam infirmandum. Erunt itaq(ue) nostræ conclusiones vel ratione confirmatæ, vel ex retrusis & reconditis Aristotelis locis excerptæ, quem nostræ disputationis ordinem eo nobis proposuimus, ne dum veritatis patrocinium susciperemus, vel simulata ratione, vel obscura quada(m) autoritate falli ac decipi videremur. Sed has rationes aggrediamur.

Opponens.

Quædam accidentia in quid efferuntur: si enim quæras, quid agat Plato, Socrates, Cicero, disserere, ambulare, in Senatu loqui, respondemus: ergo Actiones cum subiecta respiciunt, videntur in quid dicit: quæ neq(ue) in Generum aut Formarum numero habentur: quare quid in Definitione Generis frustrà collocatur.

Respondens.

Nihil certè minus, neque tamen actionem & passionem in quid de primis naturis affirmari inficias imus, quamuis in naturæ quæstione minime dicantur. Est igitur huius vocabuli duplex ratio. Vna qu(a)e modum & actionem rei denotat extrinsecus: vt si roges quid agat Plato, eum ambulare respondemus, altera quæ insitam naturam per verbum (est) significat, vt quid est homo? est animal. Licet igitur actio in quid de Platone dicatur, cum quæro quid agat, non tamen cùm postulo, quid est Plato.]

Opponens.

Sunt quædam vocabula in obliquis casibus ac numero secundo posita, quæ Generis fortiuntur appellationem, minimeq(ue) de rebus ipsis dicu(n)tur: ergo falsum est omne Genus de multis formis efferri.

Respondens.

Sunt quibus placet, huiusmodi nomina in recto casu dici, quod ad naturam Generis conseruandum satis esse credunt. Alij volunt, nomina secundi siue pluralis numeri, nec Generis nec Formæ vim obtinere, quia non tam collectam aliquam naturam, quàm dispersam rerum singularum multitudinem significare videntur.

Opponens.

Genus & Differentia in eandem naturam coguntur, sed Differentia in quæstione qualitatis dicitur: ergo & Genus.

Respondens.

Quamuis eandem naturam obtineant, ratione tamen de quo antea oratio fuit habita, de quo etiam idoneo loco dicetur, differre conceduntur. Hoc etiam modo sequens captio est refellenda. Species & Differentia eandem natura(m) habent, ergo Genus non magis de formis quàm de differentijs dicitur. Huic rationi satisfaciemus, si speciem & differentiam, licet re ipsa conueniant, diuersos tamen esse illorum intellectus, dixerimus, quod hinc perspici potest, quia Genus vi ac opera intellectus, alia ratione ad Speciem, alia ad Differentiam, refertur. p.29 ad Speciem enim tanquam ad rem definitam, ad differentiam verô ta(n)quam ad potestatis suæ partem comparatur.]

Opponens.

Nulla forma in quid, sed in quale dicitur: Genus est forma, ergo ad quæstionem in qua rei qualitas inuestigatur, respondebit.

Respondens.

Nulla forma quæ certum aliquid efficit, in quid effertur, sed forma cui hæc potestas est insita, vt certa & finita reddi possit, cuiusmodi est Genus, ad quæstionem qua quid quicq(uam) sit, quæritur, respondet.] sed hæc alio in loco & vberius & fusius explicabimus.

Opponens.

Quicquid alicui attribuitur, id eius integram naturam debet significare: sed Genus totam formarum essentiam non explicat, de formis igitur non enuntiatur.

Respondens.

Quamuis Genus totam naturam determinatam Speciei non explicet, omnem tamen illius indistinctam essentiam demo(n)strare solet.]

Argumenta ex obscuris quibusdam Aristotelis locis deducta.

Opponens.

Omnis notio vniuersa est vbique, sed Genus non est vbique, quod quidem in animali percipitur, ergo Genus non est communis natura. Maiorem habet Aristoteles, quod enim semper est, & vbiq(ue) hoc est quod vniuersum Genus appellamus.]

Respondens.

Non vult Aristoteles, res vniuersas in omnibus locis reperiri, sed ideò vbiq(ue) esse, quod in rebus singulis semper insunt: non enim certum aliquod tempus, finitum locum requirunt, sed tanta est earum vis & facultas, vt in omnibus rebus subiectis inesse valeant. Atque ipsius Aristotelis verba, eo loci scripta, eundem plane sensum pr(a)e se ferunt. Genus vniuersum, quod in omnibus rebus singulis continetur, sensu perspici nullo modo potest: quandoquidem non sit certo quodam loco ac tempore definitum: aut certe vniuersa res non esset.]

Opponentis replicatio.

Natura ignis sursum fertur, terra verò locum infimum sibi proponit: vniuersæ igitur notiones, certum sibi locum vendicant.

Respondentis dilutio.

Sola, simplex, absoluta (& Dialectica) natura ignis aut terr(a)e, certum sibi locum non proponit: quod si ignis sursum, terra deorsum feratur, illud euenire solet, ratione primarum & secundarum qualitatum, cum quibus horum naturæ coniunctæ sunt ac copulatæ.]

Opponens.

Si Genus in natura rei diceretur, esset eorum quibus conuenit Proprium: ea siquidem oratio rei essentiam continet, quæ est propria alicuius rei.]

Respondens.

Genus est proprium formarum suarum, quia in omnes suas species quadrat: Differentia etia(m) Propriu(m) appellatur, quia soli speciei co(n)uenit.

Opponens.

Si Genus in natur(a)e quæstione diceretur, tu(m) & Definitio: cu(m) Genus sit pars Definitionis, sed Definitio in quid non effertur, na(m) quid sit res nec definitione nec Demonstratione potest cognosci.] ergo &c.

Respondens.

Duplex est Definitio, nominis & rei: Definitio nominis est, quæ ta(n)tùm vocabuli significationem exprimit, cuiusmodi est definitio Vacui, vel Chymeræ. Rei verò, illa definitio esse dicitur, quæ naturam alicuius rei in rerum natura existentis demo(n)strat.] Primum definitionis genus intelligit Aristoteles. Si enim res non est, neque demonstratione, neque definitione .s. nominis, cognosci potest. Atq(ue) hoc ipsum affirmat Aristoteles, difficile esse ex hoc definitionum genere naturam assequi, quam sit, necne ignores.]

Opponens.

Interimendum est illud Genus, cuius Species uel indiuiduum, de genere dicitur,] sed Homo & Socrates de animali enu(n)tiantur: sequitur enim, animal esse hominem, si modò homo sit animal, & quia Socrates est animal, ideò animal esse Socratem est versimile.

Respondens.

Cùm dicat Aristoteles Speciem non posse de Genere dici, vult illud generaliter & non contrà euenire, de rebus item singulis essentiali enuntiandi modo dici, non è diuerso contingere. Quamuis igitur animal sit homo, non tamen vnumquodq(ue) animal hominis rationem & definitionem capit: cùm tamen omnis homo in numero animaliu(m) habeatur. Simili modo, licet naturali siue essentiali enuntiatione Socrates sit animal, non tamen natura comparatum est, animal Socratis essentiam obtinere.]

Opponens.

Omne Genus est synonymum, seu vniuocum: nullum igitur Genus in multis formis cernitur. Rationem firma(m) esse sic docetur. Illud Genus quod in multis formis dicitur, diuersas sub suo ambitu differentias comprehendit: sed omne Genus cui ea potestas accommodatur, est Homonymum. Illud enim spectare debemus, eorûmne, quæ eidem nomini subiecta sunt, diuers(a)e sint differenti(a)e, vt coloris eius qui in corpore inest, & eius qui in figuris Rhetoricis, variæ sunt differentiæ, illius p.31 quod valet ad separa(n)dum aspectum, & quod ad co(m)parandu(m): huius non e(a)edem sunt, quo sit, vt color varijs modis dicatur: earundem enim rerum, e(a)edem sunt differentiæ.]

Respondens.

Niphus hoc in loco summa cum cura ac diligentia verborum Aristotelis syntaxin & constructionem explanat: at verò quid sibi velit Aristoteles, tanquam rem facilem & vnicuiq(ue) perspectam prætermittit. Sunt qui existimant Aristotelis verba hunc habere sensum: Si aliquod Genus statuatur, quod de diuersis formis per varias & discrepa(n)tes differentias ipsum Genus constituentes, dicitur: illud Genus est homonymu(m): verbi gratia, Si animal de homine & bruto per diuersas differentias ipsius animalis naturam absoluentes, affirmaretur, tum illud ipsum animal non vno modo diceretur. Atq(ue) hanc interpretationem aliquid in se habere acuminis existimarem, nisi ipsius Aristotelis exempla & vniuersam Louaniensium Academiam ab eadem prorsus dissentire perspicerem. Significant enim Aristotelis exempla, colorem esse Genus, illum verò colorem, qui separat visum, cuiusmodi est albor, & quid eundem comparat, vt nigror, esse res subiectas, separare & non separare aspectum eorum esse differentias non remotas sed proximas. Cùm igitur naturæ illæ quæ subijciuntur, diuersis eisdemq(ue) p(ro)ximis differentijs constituantur, idcirco colorem multis modis dici, p(ro)bat Aristoteles. Asserunt etiam Louanienses, differentias illas eo loci accipiendas esse, qu(a)e & Genus diuidunt, & Formas constituunt, que(m)admodum Liter(a)e exemplum insinuat. Nonnulli dicunt nec inconsideratè quidem, Aristotelem nullum verum Genus, sed potiùs ex translatione & metaphora constans intellexisse: eóque firmiores ad illam interpretationem sequendam redduntur, quòd exemplum Aristotelis illud ipsum præ se ferre videatur. Colore(m) figuris Rhetoricis quadam similtudine ac metaphora tribui & assignari conte(n)dunt. Quod si hæc asperiora & ad Aristotelem interpretandum parum apta videbuntur, Paulum Venetum audiamus, qui affirma Vniuocum & Æquiuocum bifariam sumi, communiter & propriè. Co(m)mune Vniuocum est, quod vno nomine vnaq(ue) nominis definitione de multis dicitur, & ea significatione vsus synonymorum definitionem in Categorijs Aristoteles explicauit. Vniuocum compressius acceptum est, quod absque diuersis Differentijs plura significat, cuius meminit Aristoteles, cum Genus Vniuocum esse pernegaret. Æquiuocum verò communiter sumptum est, quod vno nomine, diuersa tamen ratione pluribus accommodatur: vt canis. Æquiuocum strictim intellectum est, quod in multis per diuersas differentias dicitur, & eo loquendi modo, Genus esse Æquiuocum admittimus. Quamuis vna ratione animali competente de illis efferatur.] Simili modo Aristotelis authoritati satisfacit, Schola Veneta, licet obscurius, adeò vt ex illorum verbis probè intellectis, perspici possit, duplex esse Æquiuocum, vnum extra Speciem, alterum in Specie. Illud est Æquiuocum extra Speciem, quoties aliquid tantum nomine & non vna ratione, nomini congruente, de formis p.32 dicitur. Æquiuocum verò in Specie est, cum vnum Genus in diuersis formis, ratione diuersarum differentiarum, quæ Species in Genere illo diuiso contentas proxime constituunt, reperitur. Atque postrema hac significatione vsus est hîc Aristoteles: hac verò significatione si quis Genus Æquiuocum appellabit, nemo reprehe(n)det, si quidem non omnino de formis dici possit, nisi diuersis differe(n)tijs ad illas perducatur.

Opponens.

Nulla definitio est Vniuersale, Genus est definitio, attributum igitur non est. Minorem probo. Quicquid naturam rei perfectissimè indicat, est Definitio: hoc aute(m) efficit Genus: Genus enim id est, quod ex his quæ communia sunt, maximè indicat quid quicque sit.]

Respondens.

Idcirco Genus videtur rei definitæ naturam maximè exprimere, quòd illius essentiam secundum rem & modum significet. Re etenim hoc fungitur officio, quod sit rei constitutæ pars essentialis, ratione verò ac modo, quod in quæstione qua quid sit res quæritur, dicatur. At differentia licet re ipsa Speciei substantiam significet, tamen qualitatis rationem obtinere solet. Præterea Genus vel hoc præcipuè nomine Speciei esse(n)tiam declarat, quia eam ab omnib(us) alijs formis, qu(a)e sub alijs Generibus continentur, diuidit ac seiungit. Differentiæ verò similes sunt extraneis ac rebus aliunde deductis, quandam nihilominus cum formis affinitatem habentes.]

Opponens.

Si Genus de multis Specie differentibus diceretur, hanc conditionem animal obtineret: sed animal in multis formis no(n) cernitur. Quod sic oste(n)do: Si animal in multis pr(a)ecipuè in homine & bellua diceretur: sed de his no(n) affirmatur, quoniam nulla alia Species animalis illis aptatur. Nam de quibus Genus dicitur, in his Speciem aliquam dici necesse est.] Si igitur Animal homini & belluæ tribuatur, necesse est aliquam animalis Speciem de homine & bruto efferri.

Respondens.

In ea sunt sententia Niphus & Alexander, vt credant tum maximè valere hunc locum, cùm Genus ad suas formas refertur: nec malè quidem, licet ea quæ ab Aristotele secundo Topicorum libro pertract(n)tur, non eo maxime referuntur, vt locos Generi inseruientes declare(n)t, hoc enim libro quarto præstat, sed potiùs vt illa loca quibus accidentis naturam vel destruamus vel construamus, explicata reddantur. Quare ego vna cum illis hanc habeo opinionem, vt iudicem, hoc in loco Aristotelem etiam Accidentia significasse, ac si hunc in modo scriberet: Si aliquod sit Accide(n)s, quod multis formis adue(n)titijs ta(n)quam Gen(us) natura(m) impartitur, si illud Accide(n)s de subiecto cui inhæret dicatur, necesse est aliquam Specie(m) sub illo accidente, ta(n)quam sub Genere comprehensam, de subiecto dici. Verbi gratia: quia color est Genus, cum Candorem, Nigrorem, aliosq(ue) colores medios, respicit: si color p.33 qui Genus est, de subiecto, cum Accidentis conditionem capit, dicatur: aliquam coloris Speciem de eodem efferri erit necessario confite(n)dum. Nam si quis colore sit infusus, aut Candore aut Nigrore, aut alio quodam coloris Genere imbuitur. Atq(ue) hunc sensum alterum ex Aristotelis exemplis præ se fert, cùm de scientia ea loquatur, quæ hominem tanquam subiectum, cui inhæret, respicit. Hoc etiam damus Aristotelem libro quarto Topicorum huiusmodi locum ipsi Generi competentem habere. Fieri non potest vt Generis sit particeps id, quod nullius formarum est, (at verò postea hæc verba subiungit) nisi fortè aliquid eorum sit, quæ in diuisione prima formarum collocantur, quæ omnia Genere tantummodo participant.] Cum igitur homo & brutum proximè sub animali contineantur, ideò non est opus, vt natura(m) alicuius Speciei sub animali comprehensæ suscipiant.

Opponens.

Si animal de homine diceretur, tum animalitas (hoc enim vti vocabulo nos cogit necessitas, nam dici aliter non potest) de humanitate affirmaretur, hoc aute(m) non est versimile, ergo neque illud. Maior Aristotelis autoritate comprobatur. Si coniugatum de coniugato dicatur, & præcipua significatio de minus præcipua,] vt si quale de albo dicatur, qualitas de albore prædicatur.

Respondens.

Animal atque homo non sunt alicui coniugata, quia denominatiue de nullo dicuntur.] Quicquid enim in natura rei de aliquo dicitur, denominatiue non prædicatur.] Hinc igitur perspici licet, omne(m) enuntiationem inconcreto non esse denominatiuam, cùm necessario requiratur, omne denominatiuum extra subiecti naturam esse: quamuis itaque dicere poterimus idque verè, lineam esse quantam, non tamen denominatiua erit enuntiatio, quandoquidem quantitas lineæ naturam impartitur.

Opponens.

Virtus est Genus effusionis, vel (si ita loqui liceat) prodigalitatis, sed de effusione non dicitur, ergo vnumquodque Genus de suis Formis non effertur. Corroboratur prima enuntiatio. Auaritia effusioni aduersatur, sed vitium est Genus auaritiæ. Effusio igitur in virtute vt in Genere est ponenda. Oportet enim contrarias Species sub diuersis Generibus reperiri. Cuius rei satis locuples est testis Aristoteles. Si quid contrariu(m) sit Generi, an contrarium in contrario sit vide(n)dum est. Contrarium enim siquidem sit Generi aliquid contrarium, in contrario necesse est esse.] Qu(a)e verba hunc habent sensum. Si quid contrarium sit Generi & Speciei, videndum est, an illud quod est Speciei co(n)trarium, in contrario Genere sit. Contrarium enim Speciei, si quidem sit Generi aliquid contrarium, in co(n)trario Genere necesse est reperiri.

Respondens.

Niphus perfunctorie hunc locum explicare videtur: atque eam pr(a)ecipue p.34 (quantum coiectura assequar) ob causam quòd paulò fusius huiusmodi locum libro secundo Topicorum enuclearit. Duas enim eo loci solutiones adfert, quarum alteram Neotericis, alteram verò Alexandro ascribit. Alexander locum verum esse ait, cum Prædicatum ita Subiectum sequitur, vt illius contrarium non sequatur: ideoq(ue) existimat præsens argumentum probabiliter concludi non posse, cum vitium in argumentatione non tantùm auaritiam, sed etiam redundante(m) atq(ue) luxuriantem illam effusionem consequatur. Neoterici affirmant locum in illis Contrarijs suas vires obtinere, quæ eodem aduersandi modo inter se opponuntur. Cum igitur virtus & vitium veluti medium & extremum sibi inuicem repugnent, & prodigus atque sordidus extrema ratione inter se aduersentur, cum illis hic Aristotelis locus nihil commercij habebit. Breuiùs respondebis, locum verum esse in his Aduersis, quæ vni tantùm Speciei opponuntur. Cum igitur prodigus non tantum auaro, sed etiam liberali aduersetur, idcirco in illum verba Aristotelis non quadrabunt.

Opponens.

Nulla definitio est Vniuersale, sed Genus est Definitio, ergo non est Vniuersale. Confirmatur minor Quicquid idem est, quod aliquid idem, id naturam explicat: quod autem explicat, non est proprium, sed Definitio:] quare cum Genus rei naturam explicet, Definitio sit necesse est.

Respondens.

Multi affirmant, illud quod rei naturam explicat, esse vel Definitionem, vel Definitionis partem. Intelligunt autem Louanienses per naturam explicare, vel expressè vel occultè vim & essentiam exprimere, occultè idem numero, expressè definitionem rei naturam demonstrare. Non procul ab his discedit Niphus, qui illud explicare natura(m) scribit, quod secundum essentiam, hoc est (vt mihi pl(a)erumq(ue) videri solet) perfectè & completè naturam rei absoluit, & ita tantum Definitioni competit, modo sit oratio. Qui enim quoq(ue) modo nomen pro nomine reddunt, ij profecto rei Definitionem non explicant: quandoquidem omnis Definitio oratio est.]

X. AN GENVS IN SVIS FORMIS AVT
tanquam superiùs aut Par dicatur.

X. CAPVT VI.

X. QVAESTIO III.

COntrouersa res est & plena dissentionis inter Dialecticos, quæ opinio in hac quæstione sit sequenda. Sund enim qui ad hanc veniunt opinionem, vt non confusum Genus sed in angustum per Differentias redactum de rebus subiectis dici arbitrentur: animal namque illud, quod in hominis essentia perspicitur, est Rationis compos, & quod de bruto dicitur, Rationis expers appellatur. Quod & de Specie est cogitandum. Homo enim de Platone non dicitur, tanquam quiddam co(n)fusum, p.35 sed vt illius natura per essentia(m) singularem restringitur, quod subsequentibus argumentis docetur. Qu(a)euis natura vniuersa eo modo quo inest, de re subiecta dicitur, sed superius vt coa(n)gustatur, rebus suis subiectis applicatur, ergo & eo modo de illis enuntiatur. Pr(a)eterea Superius ea ratione qua est superius, (siue confusum) opera intellectus ab omnibus suis inferioribus est auulsum & separatum, quod autem ab aliquo seiungitur, in eodem nequit dici, ergo Superius ea ratione qua est superius, rei substratæ suam naturam non accomodat. Quæuis etiam Species Potentia in Genere concluditur: si igitur Superius de suis formis affirmetur, in vnaquaq(ue) specie, omnes aliæ formæ sub illo genere comprehensæ potestate continentur, atq(ue) in homine sunt omnes animalis species quo quid potest dici obtusius.] Sed contra hanc opinionem disputat Paulus Venetus, eamq(ue) his quæ subsequuntur argumentis infirmat. Genus est totum & pars, vt Porphyrio placet, alia igitur ratione, qua est totum, alia qua est pars, de specie effertur. Sed quemadmodum est pars, vt quiddam contractum pr(a)edicatur, ergo ea ratione qua est totum, restricto modo Speciei non attribuitur. Ad hæc, animal vt est genus de multis, quæ specie differu(n)t, prædicatur, ergo animal de illis tanquam superius dicitur. Ratio non est vitiosa, quia Genus hanc ob causam superioris rationem obtinere solet. Præterea, si interrogetur quid est Socrates? eum hominem esse respondemus: quod si quæratur cur sit homo? dicimus hoc ideo esse, quia est animal ratiocina(n)di facultate præditum: sed apertum profecto est, animal ratione imbutum, in superiori pronunciato, contracta ratione minimè considerari, quia rebus singulis, autore Aristotele, definitio non applicatur.] Postquam suam Paulus Venetus opinionem his quæ præcedebant rationibus corroboraret, illorum argumentis, quæ in aduersa sunt sententia, ordine quodam respondere hunc in modum conatur. Primo satisfaciens, concedit rem eo modo quo inest, prædicari, quia igitur tanquam totum & pars inest, ideo & contractè & non contractè de re subiecta affirmabitur. In secundo autem argumento, negat primam enuntiationem, quia animal est Genus, remota quauis opera intellectus. At verò tertiæ rationis consequentiam vitiosam & infirmam esse contendit: quemadmodum enim materia potestate quadam cuiuis naturali corpori adesse potest, ita Genus suis formis inest, non tamen idcirco omnes animalis species sunt in homine.] Sed quoniam tanta est huius quæstionis difficultas, vt illius explicatio nos in longiorem sermonem euocet, eum ordinem nobis proponendum esse iudicamus, vt primum argumentis nostri aduersarij, (erit enim noster in hac quæstione aduersarius Paulus Venetus) satisfaciemus. Deinde, vt eius, quas adfert in alteram partem solutiones, improbemus. Faciam igitur quod in re principio fieri in omnibus disputationibus censeo, vt quid sit illud, de quo disputetur, explanetur, ne vagari & errare cogatur oratio.] Primum enim breui & circumscripta quadam explicatione qualem vim habeat Superius, exprime(n)dum puto. Superius igitur est, natura vniuersa, quæ aut directè in categorijs collocatur, aut si illud nomen latius patere velis, quod ad naturam rei definitione exprimendam concurrit. Sed illud ab hoc sermone remouendum esse no(n) p.36 puto, superius in hac quæstione latius patere. Id enim denotat, quod est confusum, cuius natura in maxima latitudine, imme(n)sa potentia co(n)sideratur, cuius essentia nullis vinculis aut differentijs restringitur. In conte(n)tionem igitur venit, vtru(m) confusa Generis Essentia, in re subiecta dicatur: Paul(us) Venet(us) ait, nos verò negamus. Hoc igitur no(n) diffide(n)ter & timidè, sed planè & explicatè dico, Genus vt est co(n)fusu(m), de suis formis minimè dici. Quemadmodu(m) eni(m) materia physica, vt est confusa, nullam habet forma(m), sic animal vt est indeterminatu(m), neq(ue) rationis compos, neq(ue) expers appellari potest. Sed animal illud q(uod) est in homine, est rationis particeps, ergo illud animal q(uod) de homine dicitur, est restrictu(m). Sed quia superiori sermone satis abunda(n)ter & illuminatè fuit explicatum, Genus co(n)fusum de suis formis minimè posse enunciari, ad Pauli Veneti (quandoquide(m) illius disputationis cornua in hac qu(a)estione co(m)mouere statuimus) laqueos nosmet ipsos conuertamus, illiusq(ue) argume(n)ta (a)equis veluti lancibus ponderem(us). Primu(m) igitur dicit Porhyrium asseruisse, Genus & totius & partis ratione(m) obtinere, q(uod) à vero est penitus distractu(m). No(n) enim in aliqua su(a)e institionis parte, Genus appellatione(m) partis suscipere scripsit. Sed tame(n) gen(us) esse partem no(n) inficias im(us), Porphyriu(m) hoc asseruisse p(er)negam(us). Sed dem(us) hoc Paulo, ne paulò duriùs & acri(us) cu(m) illo decertare videamur. Sit igitur pars, quid tu(m)? ergo inquit ille, alia(m) subit dice(n)di ratione(m), cu(m) tanq(uam) totu(m): alia(m) cu(m) ta(n)q(uam) pars qu(a)edam, affirmabitur. Sed hoc no(n) erit necessum. No(n) enim partis rationem obtinet, quia in multis dicitur, sed partis appellatio in Genus cadit, eo respectu q(uo) integra speciei natura consideratur, quoniam tota Speciei essentia no(n) tantum ex Genere, sed etiam ex differentia co(n)stituitur. Appellatur totu(m), quia totam & integram suam naturam formis sub se co(m)prehensis attribuit. Neganda est igitur primæ rationis consequentia. Quod ad secundam attinet, non video q(uo) tendat, nisi forsan eò, vt ostendat Genus de Specie, tanq(uam) superius de inferiori dici, q(uod) & nos damus: si p(er) Superius omne illud intelligat, q(uod) in natura rei cernitur, q(uod) si incertum & co(n)fusum Genus significari velit, tum neminem arbitror datur(um) rationem esse aptè conclusam. Tertia verò ratio (a)equè à nostis partibus atq(ue) illius stare videtur: si enim animal rationis particeps sit certa vel confusa definitio, definitionis appellationem no(n) amittit. Cùm aute(m) dicat Aristoteles res singulas definitionem non habere, vult res singulas no(n) tanq(uam) definitu(m) Quo, definitione explicari. His expeditis, qua ratione suorum aduersariorum argumentis satisfaciat, discutiamus. Prima solutio à verò, p(ro)rsus abhorret, quonia(m), vt idem breuiter paulò ante perstrinxi, Genus non tam pars est ratione enuntiandi, quàm cum completam & absolutam Speciei naturam consideramus. Neq(ue) secunda solutio apud omnes valet, sed apud solum Venetum, & scholam, quod dici solet, Scotisticam locum habet, quod q(uo)niam ab hac quæstione, qu(a)e nunc in manibus est, separatur, in alium sermonem differendum esse opinor. Tertia solutio non modò vim argumenti non refelli, verumetiam confirmat. Nam quemadmodum materia vt est certa & determinata, non potest eo respectu q(uo) certam habet formam, aliam induere: pari ratione, illud animal quod est in homine, nunq(uam) reipsa animal rationis inops esse potest. Quare constanter & apertè p.37 dico, illud animal quod in homine inuenitur, ab animali bruto co(m)petenti discrepare, ac ipse homo à bruto differt. Cùm animal humanu(m) sit rationis particeps, animal verò belluinum rationis expers: perspicuum est igitur, non esse idem animal de quo irrationale dicitur, & q(uam) dicitur de homine.] Quare si aliquid certi statuere, atq(ue) huius qu(a)estionis veritatem explicatam habere velimus, necesse est, vt rerum vniuersarum natura(m) ad interiores mentis recessus deducamus, atq(ue) vt nostras mentes ad intellectus operationem conuertamus, qui tres illas naturas re ipsa conuenientes (Genus, Speciem & Differentiam intelligo) ita separat, vt inter se ratione saltem discrepare videantur. Simili modo in hoc scrupulo cum intellectu consilium inire oportebit. Atq(ue) quamuis illud animal, quod est in homine, re ipsa non latius se extendat quàm homo, intellectus tamen tantam animali potentiam attribuit, vt multis formis accommodetur: quamuis etiam animal rationis particeps tantùm homini insit, tamen corpus animatu(m) sentiens, tam belluæ quàm homini conuenit. Est igitur diligenter annotandu(m), non tam naturam Generis, quàm natur(a)e potestatem Genus præcipuè efficere. Verbi gratia, animal non est Gen(us), quia est corpus animatum sentiens, tum enim homo, Plato, Demosthenes, Generis ratione(m) obtinerent, cu(m) sint corpora qu(a)e sensu imbuuntur: sed ideo animal dicitur esse Genus, quia illius natura eam habere potestatem, vt multis formis aptetur. Corpus enim sentiendi munere imbutum, de homine & bruto dicitur. Quare licet natura Generis restringatur, pote(n)tia tamen nunq(uam) contrahitur. Hoc q(uo) faciliùs accipi possit, crassiori quide(m), sed aptiori exemplo oste(n)damus. Esto princeps quispiam, qui authoritate(m) atq(ue) imperiu(m) in aliquam insula(m) tenet. In eo duo mihi videntur animaduerte(n)da: Persona & potestas: qua(n)tumuis enim persona sua definiatur clausula & cancellis quibusdam terminatur, & certo quodam loco circumscribatur, ipsa tamen regalis potestas ad omnes manat: ita sit in Genere, quanq(uam) enim animalis natura ad certam Speciem terminetur, ei(us) tame(n) potestas nunq(uam) in eas angustias cogitur, quin possit varijs formis attribui. Et vt non tam persona quàm imperium & potentia principem facit, ita non solu(m) Generis definitio, sed ipsa quoq(ue) potestas ad Gener(a) co(n)ficiendu(m) acco(m)modatur. Adde si in carcere(m) princeps detrudatur, & catenis coarctetur, princeps nihilomin(us) appellabitur, si modo illius potestas permaneat & floreat. Et vt lume(n) Solis nihil su(a)e virtutis & amplitudinis amittit, q(uo) minus sua magnitudine cuncta lustret & co(m)pleat, quôd in locum certum & determinatum illius radij deferantur: pari ratione naturæ vniuersæ conditio non diminuitur, quòd huic aut illi Indiuiduo accommodetur.] Ex his igitur intelligitur animalis naturam per Accidens & fortuito, at naturæ potestatem per se & propria vi Genus perficere. Atq(ue) hanc ob causa(m) Gen(us) non per potestate(m), sed per naturam vel potestatis suæ parte(m) formis inest.] Sed his propositis qu(a)estiu(n)cul(a)e mult(a)e nascu(n)tur, primu(m)q(ue) forsa(n) qu(a)eres, qu(a)e sit potestas Generis? Respo(n)dem(us), Generis potestate(m) nihil aliud esse, quàm q(uem) in varias Species diuidi possit: quod sit, partim diuidendo, partim naturam p.38 Generis contrahendo per diuersas differentias. Hinc igitur liquidò apparet, differentias oppositas Generis potestatem no(n) esse, sed potiùs potentiam explicare,] aut partes esse potestatis, cum ex diuersis differentijs Generis potestas gignatur & oriatur. Tum demùm rogabis, nu(m) Genus illud contractu(m) vel co(n)fusum, sub primo vniuersali co(m)prehendatur? Respondeo, neq(ue) contractu(m), neq(ue) confusum Genus hoc mun(us) obtinere. Quod vt clariùs perspiciatur, animaduertas vnumquodq(ue) Genus triplice(m) posse co(m)parationem habere: vnam, qua est confusu(m), hoc est ab omnibus suis formis auulsum, & ita Generis definitionem non recipit. Altera(m), quia ad certam Specie(m) deducitur, hoc est, vt nihil aliud significet, quàm vnam solam Speciem. & ita poti(us) Speciei, quàm Generis ratione(m) habere dicitur. Tertiam & vltima(m), qua simplicem naturam Generis co(n)sideramus, ita vt neq(ue) eam vt confusa(m) aut vt coarcta(m) capiamus, atq(ue) ea ratione Generis nomen sibi assumere iure optimò potest. Quibus rebus, vt apertior nostra sit disputatio, exempla adiungamus. Animal igitur est triplex, confusum, restrictu(m), medium. Confusum animal est, de q(uo) rationis particeps, & rationis inops negatur: hoc est, q(uod) neq(ue) est rationis capax, aut ratione carens: & hoc modo nequit de suis formis dici. Animal Restrictu(m) est, q(uod) vna(m) aliqua(m) Specie(m) solu(m)modo signficat: vt animal in homine repertum, tantu(m)modo hominem denotat. Atq(ue) illud animal est Species, quia solu(m) de singulis hominibus dicitur. nihil enim significat quàm naturam humanam. Medium animal est, q(uod) neque est confusum neq(ue) restrictum: hoc est, cùm mecum reuoluo animalis definitione(m), animal .s. esse corpus animatu(m) sentiens. Si cupias igitur co(m)pertum habere, vtru(m) animal illud sit Genus nec ne, hu(n)c in modu(m) illud inuestigato. Sumas tibi definitione(m) animalis. Animal est corp(us) animatum, sentiens. Deinde ita mentis aspectum ad ha(n)c definitione(m) co(n)uertas, vt consideres illam definitionem neq(ue) esse ab homine & bruto auulsam, neq(ue) vnam aliq(uod) Speciem tantummodo significare. Mox reperies illam definitionem, hominis et bruti essentijs conuenire. Quare Genus illud, q(uod) est attributu(m), est neq(ue) confusu(m), neq(ue) omni ex parte coarctu(m), sed mediu(m) quendam locu(m) inter vtraq(ue) hæc extrema solet obtinere. Sed longiorem in hac qu(a)estione oratione(m) consumere minimè decreui.

XI. An Genus in vna forma conseruari possit.

XI. CAPVT VII.

XI. QVAESTIO IIII.

OMnes propemodum interpretes vno veluti ore affirma(n)t, Generis naturam in vna specie conseruari posse, licet illius potentia tam latè se extendat, vt plures Species necessariò requirat. Hoc enim nomine Totu(m) integrale ab Vniuerso separat Aristoteles, q(uem) in suis partib(us) ab inuice(m) seiunctis & conseruari & dici possit, illud verò hanc conditione(m) no(n) habeat. Certu(m) est ergo naturam Generis in vna Specie co(n)seruari posse.] Sunt tamen quibus placet, Genus necessario etiam actu duas salte(m) species habere. In q(uo)rum numero su(n)t Albert(us) & cu(m) tota sua familia Scot(us), no(n) admodu(m) necessaria, licet probabili ratione commoti: nam q(uod) dicant generis definitione(m) significasse, vt de multis formis efferatur, atq(ue) Aristotele(m) dixisse, illud Gen(us) destruendu(m) esse, q(uod) multis formis no(n) aptatur: p.39 Porphyrium etiam asseruisse, Genus semper in multas Species diuidi, cui & Boëtius assentitur: huiusmodi autoritates ad illorum opinionem confirmandum parùm aut nihil faciunt, cùm in his potentia(m), non actum enuntiandi intelligere debeamus.] Attamen Scotus, qua(n)tum video, in vtramq(ue) partem disputat. Primùm enim dicit Gen(us) multis formis actu applicari. Deinde vult Genus aptitudine tantu(m), no(n) autem potentia & actu, pluribus formis accommodari. Separat etiam à potentia aptitudinem: quod hæc quandam inclinationem & veluti consentaneam & alicui non repugnantem naturam habeat, illa verò (potentia(m) intelligo) ordine(m) quenda(m) ad actum pr(a)e se ferat. Pote(n)tia igitur sine aptitudine esse potest, quemadmodum id quod graue est atq(ue) po(n)dus habet, sursum ferri potest, licet no(n) sit aptu(m). Et aptitudo etia(m) sine pote(n)tia interdu(m) permanere solet, vt c(a)ecus aptitudine(m) habet vide(n)di, (illud enim aliqua re priuatur, q(uod) aptum est priuationis habitu(m) recipere,] attamen c(a)ecus oculorum officio nunquam fungi potest. Nam Aristotelis iudicio, à Priuatione ad habitum regressus vllo pacto nequit fieri. His ergò expeditis, si quæ argumenta ad præsentem quæstionem infirmandam adduci possint, videamus.

Opponens.

Si tota natura Generis in vna forma conseruari potuisset, nihil de Generis natura alij formæ conueniret. Id enim totum est, cuius nihil est extra: sed secunda pars præcedentis enuniationis non est concedenda, quippe cùm Genus multis formis accommodetur, ergo prima pars non est admittenda.

Respondens.

Vocabulum, extra, in definitione totius adiectum, totum in altero no(n) reperiri docet, sed nihil extra illud esse, quod totum non comprehendit, quod quidem est vero consentaneum, cum vnaquæq(ue) pars, Generis naturæ competens, Speciei applicetur.]

Opponens.

Generis natura in vna Specie co(n)seruatur, ergo & illi(us) potestas, ratio est firma: na(m) vbicu(n)q(ue) causa actu existit, ibi est illud cui(us) est causa. Cum igitur natura Generis sit causa potestatis, æqum est, vt generis potestas in vna forma conseruata permaneat, si modò generis naturæ & essentiæ hæc conditio sit tribuenda.

Respondens.

Natura Generis non est omni ex parte causa illius potestatis, sed eo respectu, quo illa natura non tantùm in vna Specie, sed in multis dicitur. Nam cùm re uera Generis potestas nihil aliud sit, quàm quod diuidi possit: cúmque Generis natura nulla ratione diuidi queat, ideò naturæ vna tantum Species, Generis verò potentiæ, plures satisfacere dicuntur.] Vt etiam tota potestas animæ in quauis corporis parte non inest, licet natura in omni parte collocetur, videndi enim potentia est tantùm in oculo, & audiendi in auribus, sic integra p.40 Generis natura est in quauis specie, licet tota potestas non insit.]

Opponens.

Speciei p.41 de multis efferatur, sed vt Generi subijciatur, & de ea Genus vna ratione affirmetur. Generis verò Definitio est, vt multis aptetur:] Hæc (inquam) verba Niphi meam non diluunt opinionem: cùm Albertus & Niphus non de Specie vniuersali, sed de Topica loquantur. Pr(a)esertim cum Species Topica sit quæ Generi subijcitur, siue illud vel in numero tantùm differentibus vel in multis formis dicatur. Ideo etiam voluit Rodolphus Agricola Speciem esse Genus respectu Indiuiduorum, vt autem Generi subest Speciei appellationem sortiri, quo modo & Indiuidua Species esse admittit, cum hæc Generi subijcia(n)tur. Quare Species, cui enuntiandi facultas inest, diuersa Indiuidua vel actu vel aptitudine necessario habebit.

Opponens.

Aristoteles probat aërem non esse Genus venti, quia corrupto vento, aër potuisset permanere: ergo si concedatur natura(m) Generis in vna tantùm Specie permanere posse, Aristotelis autoritas erit minuenda.

Respondens.

Probat Aristoteles aërem non esse Genus venti, quia sublato vento, remanet aëris & tota Substantia, & integra latitudo ac pote(n)tia. Sed corrupto homine non permanet tota animalis essentia & potestas. Ratio igitur Aristotelis est satis firms.]

Opponens.

Si penitus è rerum natura tolleretur bellua, nec quicquam esset de quo animal potuisset enuntiari præter hominem: quid tandem animal foret, Genus, Species, Differentia, Proprium aut Accidens? esset enim vt vnicuiq(ue) patet, res apta nata in multis dici, secundum nomen eandemq(ue) nominis rationem, nam de homine & omnibus eius Indiuiduis efferri potuisset. Sed animal eo respectu neq(ue) esset Species, quia vna Species alteri non attribuitur: neque Differentia, quia animal Differentiam diuidente(m) haberet, nempe Rationis particeps, neq(ue) Proprium aut Accide(n)s esset co(n)stituendu(m), quonia(m) in naturæ qu(a)estione de homine efferetur: sub Genere igitur necessario, erit reponendu(m). Quare co(n)cludo, Generis potestatem in vna tantùm forma posse conseruari.

Respondens.

De hoc argumento tres video sententias ferri, quarum nullam probo: vnam, animal non esse Genus ta(n)tum respectu hominis, verum etia(m) bruti. nam licet mente comprehendamus & fingamus solum homine(m) inter alia animalia in rerum natura permanere, tamen animal aptam habet naturam, vt de bruto dicatur. Rectè quidem si argumenti energiam diluisset, conijcio enim mente animal huiusmodi esse natura(m), vt neq(ue) actu neq(ue) aptitudine de bruto affirmari possit: alioqui nihil ponderis argume(n)to inesset, neq(ue) hoc ergo solus respo(n)de(n)di Genus coarguo, sed in in eo quoq(ue) tot(us) est Arboreus, vt eos ineptos esse iudicet, qui eo modo hu(n)c scrupulu(m) remouendu(m) puta(n)t: altera(m), ha(n)c conclusione(m) prorsus esse reijcie(n)da(m), q(uo)nia(m) me(n)te co(n)cipim(us), q(uam) fieri nulla ratio(n)e potest. Na(m) cu(m) p.42 ita sit natura co(m)paratum, vnumquodq(ue) Gen(us) tam latè patere, vt in diuersis formis insit, eius vim & facultatem in tam strictum ambitum redigere, nunquam nisi inuita, quod dici solet, Minerua, hoc est aduersante & repugnante natura, aliquando possumus. Sed hanc opinione(m) minuendam esse æquè Aristotelis ac Porphyrij testimonijs satis dilucidè monemur. Si quidem illi tantùm ea fingu(n)t animo & cogitatione, quæ fieri nullo modo possunt. Asserit enim Aristoteles, sublatis primis naturis & essentijs, nihil loco cæteris relinqui.] Quis autem Aristotelem eò inconstantiæ peruenire arbitretur, vt omnes substantias primas è rerum natura auferri posse iudicaret, cum mundum æternu(m) esse & ortum rerum singularum sempiternum esse crederet. Scribit etiam Porphyrius, animal quod est corp(us) animatum sentiens, mente & cogitatione permanere, vt omnia, hoc est, homo & bellua, tollantur. Certum tamen est, Porphyrium non opinatum fuisse, omnem hominem, & vnamquamq(ue) belluam ad interitum re ipsa potuisse perduci, cum naturas vniuersas perpetuas esse, & non nisi ratione rerum singularum interire minimè eum præteriret. Sed alia forsan ratione Porphyrij verba accipi possunt, quemadmodum alio in loco demonstrabimus. Si itaq(ue) Aristoteles & Porphyrius fingant ea, quæ omnino fieri nequeunt, cur etiam nos eandem fingendi licentiam no(n) obtineremus, neutiquam perspicio. Tertiam opinionem esse video, animal non esse Genus, cum ta(n)tùm naturam humanam respicit, neque inter attributa annumerandum, cum eo respectu hæc enuntiatio, homo est animal, non esset vniuersa, sed potiùs eiusdem de seipso, quia animal cum homine conuersim diceretur. Hanc solutionem versimilem esse, atq(ue) quodammodo argumenti vires repellere nemo certe denegabit. Sed tamen cum ei tantam fidem no(n) tribuamus, vt illam ex tripode dictam esse iudicemus, dabimus operam, eandem, quantum vires patiantur, refellere. Est igitur accuratè considerandum, ab omnibus fermè interpretibus esse datum, Genus, Differentiam & Speciem, non re sed Ratione tantùm inter se discrepare. Quæro autem quid sit Ratione differre? certe nihil aliud, nisi intellectu ab alio diuisum & separatum esse: quo perspecto, hunc in modum concludo: Sublato bruto tam potentia quàm actu, Socrates intellectu hominem ab animali, & rationis particeps ab homine separare potest: ratione igitur inter se discrepant, proinde non est eiusdem de seipso enuntiatio, cum hominem animal esse affirmo. Absonum enim esse videtur, idcirco animal ab homine nec re nec ratione differre, quoniam bellua animalis natura(m) obtinere nequit, cum animal rationis expers non sit in causa, vel cur ab homine animal discrepat, vel cum homine omni ex parte, hoc est, re & ratione consentiat. Quod nisi ita esset, quo modo assensu fere omnium Paulus Venetus dicere potuisset, animal ea ratione non diuidi, sed cum vna differentia Speciem constituere, licet interim huic argumento molliter & frigidè respondeat. Nunc restat, vt reiectis horum sententijs, nostram de hoc argumento qualemcumq(ue) opinionem afferamus. Illud igitur hoc in loco est obseruandum, Genus rei vniuers(a)e rationem assumere, interdum Ratione formarum, interdum Ratione rerum singularum. Nam vt animal est Genus cum ad hominem & belluam p.43 refertur, sic si Platonem & Socratem respiciat, Gen(us) appellatur, quamquam Paulus Venetus aliter existimet, ita tamen vt si ad Indiuidua respectum habeat, Genus Innominatum, vt asserunt nonnulli,] si verò ad Species conuertatur, Nominatum Genus appelletur. Illud hoc in loco Genus Innominatum esse dicimus, quod ope Indiuiduorum cum Specie aliqua coniuncta, vniuersalis rationem habet. Nominatum, quod ex multis formis communem suam essentiam accipit. Si igitur animal de nullo nisi de homine potentiam dicendi haberet, cùm animal ea ratione esset notio vniuersa, ratione Speciei & præcipuè rerum singularum, cur animal eo respectu Genus innominatum appellare non auderemus? Sed forsan hærebis ac quæres: vtrum animal illud, inter attributa & vniuersalia annumeretur, nec ne? Damus, idque libenter, animal ea Ratione sub primo attributo contineri. Si rursus dixeris, ideo necessario requiri, vt de multis formis dicatur, cu(m) eo modo Genus definiat Porphyrius. Respondemus, Porphyrium eo loci, tantùm Nominatum Genus, idq(ue) iure, definie(n)do explicasse: cum enim nostra cognitio ex rerum effectu suam deducat originem, atque cum videamus ita natura co(n)stitutum esse, vt re ipsa vnumquodque Genus diuersas differentias diuidentes, variasque partes habeat: & quia exploratum non habuit autor, aliquod esse Genus, cuius potestas in tam paruum & angustum locum cogi possit, vt tantum de vna Specie eiúsque Indiuiduis dicendi aptitudinem haberet (nullum enim re vera tale Genus existit) ideo Porphyrius præstantiùs esse duxit, rem definitione aperire, quemadmodum re ipsa esset, quàm eo modo quo fingi potuisset. Rationi enim magis consentaneum est, vt Coruum nigru(m) quàm candidum appellem, cum re ipsa nigrore imbuatur, at verò albus mente tantùm concipiatur: sic cum omne Genus re vera de multis formis efferatur, intellectu autem de vna tantum Specie dicatur, præstantius est, veram Generis naturam, quàm fictam definiendo explicare. Continetur igitur Genus illud Innominatum sub primo attributo, & Porphyrianam defintionem non recipit, nisi eam hunc in modum velimus interpretari: Genus est quod re ipsa de multis Specie differentibus, in quæstione qua quid quicque sit quæritur, dici potest. Qua(m)uis igitur animal intelligendi opera tantum vni Speciei accommodetur, re vera tamen in diuersis formis cernitur, quod satis ad naturam Generis inuduendam arbritramur. Ex quibus intelligi par est, idem & Genus Nominatum & Innominatu(m) appellari. Nominatum erit, vt re vera in multis formis reperitur: Innominatum, vt de vna tantùm Specie dici posse intelligitur. Sed de Genere satis supérq(ue) dictum puto.

XII. SPecies autem in vniuscuiusque forma dicitur. Ex quo illud, quide(m) primu(m), Species est digna, quæ imperet. Vocatur etiam id Species, quod subest Generi. Hinc solitisumus dicere, hominem Speciem esse animalis, quod Genus est, & candorem coloris Speciem, & triangulum figuræ.

NOnnulli ex interpretibus in tam minimo loco Porphyrij authoritatem habent, vt Differentiam (quæ naturæ ordine Specie prior habetur, quandoquidem in form(a)e definitione collocatur) Speciei pr(a)eponant. Nos autem Porphyrium seque(n)dum, illorumq(ue) authoritatem fraudandam ducimus: cùm illius ordo & grauiore authoritate & firmioribus rationibus corroborari possit. Si quis enim in rationes illas, quibus commotus Porphyrius prius Speciei quàm Differenti(a)e tractationem sit aggressus, animum intenderit, protinus explicatum habebit, quinque ob causas illud Porphyrij animo sedisse. Quis enim hoc non videt, primò Genus & formam, ita sibi inuicem respondere, vt tota vis alterius insit in altero, nec possit alterum sine alterius ope definiri? Deinde pari vtrumque dicendi ratione conuenire: vt enim Gen(us) similiter & Forma in Naturæ quæstione dicitur, Differentia verò in ea, qua rei qualitas inuestigatur. Post verò Formam esse aliquid totum in se & natura sua completum & integrum, Differentiam verò partem esse: est autem totum parte notius.] Denique cum Substantia, Qualitate, & vna quauis Natura fortuita prior habeatur, congruens est, vt Substanti(a)e modus, cuiusmodi est Species, aduentitio & fortuito modo, qualis est Differentia, quæ cum sua natura Qualitatem quandam significat, præponatur. Postremò quia Genus naturam suam Speciei, non autem Differentiæ impartitur: eam enim ob causam Differentia simplex appellatur.] Sed cum in ordinis ratione explica(n)da, non multum operæ consumere statuimus, proximum esse arbitramur, vt ad illarum rerum explicationem aggrediamur, quæ maius emolumenti studiose legentibus afferre possint. Atq(ue) illa omnia tam dilucidè & absolutè ab ipso Porphyrio literis sunt mandata, vt maiore explicatione vix, aut ne vix quidem indigere videantur. Quemadmodum enim in Generis, sic in Speciei tractatione facit. Primum enim ambiguas Speciei signficationes, no(n) omnes, sed pr(a)ecipuas adfert, ne lectoris animum prolixitate confunderet,] deinde salebras exquirit, in quibus aliquid obscuri latuisse videbatur, quibus explicatis, formæ vis & facultas faciliùs & meliùs possit intelligi. Sed ipsum audiamus: [Species autem] .i. hoc vocabulum Species [in vniuscuiusque] quod vocabulum cautissimè (teste Boëtio) adiectum est. Hæc enim Species secundu(m) Accidens est & co(m)mendatur: & qu(a)e vniuscuiusq(ue) forma indiuidui est, ea non ex Substantia quadam Species, sed ex accidentibus venit. Alia est enim substantialis formæ Species, qu(a)e humanitas nuncupatur, eaq(ue) no(n) est quasi supposita animali, sed ta(n)quam ipsa qualitas p.45 substantiam monstrans. Hæc enim ab hac diuersa est, quæ vniuscuiusq(ue) corpori fortuito insita est: & ab ea quæ Genus in partes deducit,] cuiusmodi est Differentia [forma] & pulchritudine, tam animæ cuiusmodi est Virtus, quàm corporis,] ex quib(us) verbis satis liquet, Porphyrium non formam illam, ex qua res dependet, cuiusmodi est anima, quæ rationis opibus vtitur, sed aduentitiam intellexisse,] [ex quo illud] vetus prouerbium [primum quidem,] sic in textu Gr(a)eco & apud Boëtium primum legitur, non Priami, licet Auerrois Priami non primum legit,] [Species] .i. pulchritudo, forma, venustas, decor, hinc eos appellare solemus, qui vel corporis vel animi præstantia plus cæteris eminea(n)t, speciosos, [digna est imperet,] Atq(ue) hunc versum Euripidis esse scribit Athaneus & Stobæus. In principibus enim viris, maximè Antiqui corporis formam requireba(n)t, eo quòd animi virtutes, quibus principes viri præcipuè excellere deberent, cum corporis dignitate consentire existimabant.] Corporis enim compositione veluti iudicio quoda(m), naturæ insignis ad virtutem & foelicitatis actus mo(n)stratur dispositio. Est enim, vt Auerrois ait, Omnis diuersitas, qu(a)e in corpore est, secundum membrorum compositionem proueniens, ex potentiarum diuersitate, quæ sunt in anima. Atq(ue) Species Logica cu(m) hac significatione similitudinem habet. Vt enim illa sui subiecti pulchritudine(m) co(m)plectitur, sic & Species apud Philsophos Generis co(n)fusioni & imperfectioni ornatum addit, & siquidem infima fuerit, totam suorum indiuiduorum continet essentiam.] Ita enim rem habere, vel animalis exemplum nos docet, cuius ne tenuem quidem imaginem & intelligentiam concipere possumus, nisi vel ad hominem, vel ad equum vel ad asinum (verbi gratia) quæ certè quædam eius Species sunt, quispiam mentem reuocarit. Atq(ue) ad hunc modum Rodolphus Speciem, ait sibi dictam esse videri, vel vt Cicero, formam, quod confusu(m) & informe genus expoliat, & speciendum, sic enim Veteres loquebantur, nobis exhibeat,] [Vocatur autem id Species] subiecta. Est enim triplex species, vel qu(a)e tantum subest, eiusmodi est animal, & quoduis Genus interiectum,] licet enim animal, non tantùm corpori subijciatur, sed etiam rebus subiectis accommodetur: animal tamen vt species est, semper generi subesse solet, cùm enim formas sub se comprehensas respicit, non speciei, sed generis nomen accipit. Altera, quæ tantùm enunciatur, non autem subijcitur, vt rationis particeps, cum ad sua indiuidua quæ sunt, hoc & illud rationis particeps co(m)paratur. Tertia, quæ tanqua(m) species, & rebus singulis aptatur, & sub Genere continetur, vt homo,] inter has autem species, prima speciei significatio hoc in loco est accipienda, [quod subest Generi] directè, vt reijciantur differentiæ, quæ indirectè in Categorijs reponuntur.] Speciem Generi subijci, nihil aliud est, nisi Genus de specie dici in oratione quæ appositè respondetur, ad interrogationem per quid institutam: sic homo subijcitur animali, quia animal aptè respondetur, qua(n)do quid homo sit, quæritur.] Qua verò ratione indiuiduum Generi subesse dicatur, superiori capite satis explicatum arbitror. Quod si te forsan perturbet, cur indiuiduum definitum & certum, cuiusmodi est Socrates, speciei conditionem non accipit, cùm indiuiduo quod est p.46 Vagum & incertum appellant, subijciatur? Respondebis Speciem in Genere tanquam superiùs in inferiori poni, in eóque rationem non valere, cùm Indiuiduum illud Certum, Vago Indiuiduo non ta(n)quam inferiori, sed veluti incertæ naturæ singulari subesse concedatur. [Hic soliti sumus dicere, hominem Specie(m) [esse] subiectam [animalis, quod animal [Genus est,] hominis [& candorem coloris Speciem, & triangulum figuræ] Speciem. Porphyrius non solius Substantiæ dedit exemplum, sed etiam Accidentis, quòd dixit [& candore(m) coloris Speciem,] vt nobis apertè monstraret Genera & Species in omnium Categoriarum rationibus inueniri:] potiùsque Quantitate(m) & Qualitatem, quàm reliquas Categorias aduentitias in exemplum dedit: quia Quantitas & Qualitas absoluta(m) habent in se naturam, maximeq(ue) ad similitudinem Substanti(a)e accedunt, quæ inter omnia ea, quæ in reru(m) natura constant, præstantissima habetur.] Si figuram Trianguli Genus constituamus, necesse habemus ipsam figuram in tres significationes distribuere: primu(m) enim id denotat, quod vno vel multis terminis clauditur: & ita est in Categoria Qua(n)titatis. Dei(n)de sumitur pro forma extrinsecus adueniente, quæ quadam inopia formæ ad rei Substantiam pertine(n)tis, alteri introducitur, & ea ratione in Qualitate reponitur. Postremò consideratur, quemadmodum ordo quidam partium inter se & locu(m) significatur, eoq(ue) modo sub situ co(n)tinetur. Triangulus etia(m) dupliciter dicitur, vno modo pro partibus ex quib(us) linea conficitur: & ita Qua(n)titatis vim & naturam induit: altera pro ipsa germana & genuina Trianguli natura, qua significatione natura(m) suam sub quarta Qualitatis Specie respositam habet.]

Quòd si Speciei fecimus mentionem, cum Generis vim definiendo explicaremus, hoc modo, quod de multis Specie autem differentibus in quæstione, qua quæritur quid sit, dicitur: & Generis, cum Speciem definitem(us) his verbis: Species est quod subest Generi, nemo repræhendat. Illud enim intelligendum est, quoniam Genus alicuius, Genus est, & Species alicuius Species, vtendu(m) fuisse necessariò vtroque nomine, cum vis & natura vtriusque definiendo aperiretur à nobis. Speciem etiam definiunt hoc modo, Species id est quod Generi subijcitur, & de qua Genus in quæstione qua quæritur quid sit, dicitur.

Excusat seipsum, quod in definitione Generis & Formæ, sit verborum vsus circuitu, id est vnius ex altero naturam indagarit. Et quid esset Genus, ex Forma, similiterque ex Genere Forma(m) explicaret: est enim illud in his quæ cum aliquo conferuntur obseruandum, vt alterum alterius rei vim & facultatem exprimat, quod sit in his, siquidem, & Genus est alicuius formæ Genus, & Forma Generis forma. Sed hoc in loco quæri, idque iure potest, quid per Speciem & Genus intelligat Porphyrius? an nudas artis voces, vel res vocabulis substratas? cum Genus & Speciem ad se inuicem referri admittat: si velit p.47 quispiam voces istas intelligi, necessum erit definitiones illas, vocabulis tantùm, non autem rebus applicare. Atq(ue) tum animal de formis minimè dici, hominem minimè Generi subesse, sed hæc omnia nominibus tribuenda esse necessariò erit confitendum, quo nihil esset absurdius, nihil ad destruendam Dialecticorum authoritatem effitacius. Quod si voces quis reiecerit easq(ue) minime his definitionibus voluerit explicari, omnino in hoc quoque magnus erit error. Cùm enim ea definiantur à Porphyrio quæ se inuicem respiciunt, eaq(ue) omnia qu(a)e Generis naturam subeant, minimè quidem habent vim & facultatem aliquam mutuam, ac sibi inuicem respondentem: non enim (verbi causa) animal cum homine comparatur. consequens est igitur, neque res ipsas, neque rerum vocabula in his esse, quæ cum aliquo conferuntur. Hinc est quod nonnulli nimis fracto animo & debilitato, quasi penitus exacti negent omnino, Genus & Formam inte se referri, sed potiùs absurdum non esse in ipsis etiam naturis absolutis, idem esse notius & ignotius ratione eiusdem rei, si modò diuersa cognitionis genera animo reuoluamus: idem enim ad nostrum sensum & intelligentiam acco(m)modatius esse potest quod naturæ ignotius habetur, vel co(n)tra. Genus enim est nobis notius Specie, cum communiora nobis notiora esse dicantur. Natura verò citius Speciem quàm Genus cognitam & perspectam habet. Non est igitur inco(n)ueniens, & Generis per Speciem, & Speciei per Genus naturam definiendo aperiri.] Sed hæc interpretatio in summa veritatis ignoratione versatur: non enim diuersa illa cognitionis Genera, sed respectum quendam inter Genus & formam Porphyrium intelligere, interpretes vno veluti ore prædicant. Puto igitur dicendum, Genus & Speciem non nuda tantùm vocabula, sed res etiam vocabulis illis subiecta signficare. Cùm nullum sit Genus, siue in absolutis aut in respicientibus Categorijs continetur, quod non ad Speciem refertur ea ratione, qua naturam Generis fortitur: quod de animali intelligi potest. licet enim essentia animalis cum nulla alia natura conferatur, animal tamen vt Genus est, ad partes illi subiectas, necessario comparatur. Et vt substantia, Nicomachi qui filius est, in rerum natura cohærere potest, absq(ue) essentia sui patris Aristotelis: & vt Nicomachus filij appellationem nunquam obtinet nisi ad patrem Aristotelem referatur: ita licet natura animalis ad hominem & Brutum non referatur, quatenus tamen est Genus, nunqua(m) absq(ue) formis esse potest. Quoduis igitur Genus siue aut absoluta(m) aut respicientem naturam habeat, ea ratione qua Gen(us) est, semper est aliquarum formarum Genus: formas autem intelligo, vt Generi subsu(n)t, non vt rebus singulis attribuuntur. Nam prædicabilem Speciem inferius definiendo demonstrabit Porphyrius, interim vt nullam de Genere mentionem faciat. Atq(ue) Boëtium ad ha(n)c opinionem venisse, satis euidenter ostendit Arboreus: [Quod si Speciei fecimus me(n)tionem, cu(m) Generis] Dialectici [vim definiendo explicaremus, hoc modo quod de multis Specie autem differentibus in rei natura quærenda dicitur. &] si [Generis] mentionem fecimus [cùm Speciem] subiectam [defineremus his verbis: Species est quod subest Generi, nemo reprehendat] .i. nemo in his definitionibus aliquid esse mendosum arbitretur, p.48 quod in eisdem circulis adhibetur. Circulus verò in definitionibus esse solet, quando illud per quod alterum definitum est, vicissim definitur per ipsum: vt si quis dicat, ea nomina in es breue desinere, quæ mittunt genitiuum in itis: & rursum, genitiuum mittere in itis, quæ sunt in es breue.] Hanc autem obiectionem subseque(n)tibus verbis diluit. [Illud enim intelligendum est, quoniam Genus alicuius] Speciei subiect(a)e [Gen(us) est, & Species] subiecta inter se referuntur, [vte(n)dum fuisse necessario vtroq(ue) nomine] Generis & Speciei subiectæ, vt autor est Aristoteles, [cum vis & natura vtriusq(ue)] hoc est, Generis & Formæ, [definie(n)do aperiretur à nobis] in definitionib(us) enim Relatiuorum naturam eorum inter se relationem explicantibus, no(n) iest prohibitus circulus. Sed in hac re fallit nos rerum absolutarum consideratio, quarum natura per definitionem explanari non potest, nisi ipsa definito sit natura definito notior, id quod in his quæ cum aliquo co(n)feru(n)tur locu(m) no(n) habet.] [Speciem etia(m) definiunt] Veteres [hoc modo: Species, id est q(uod) Generi subijcitur, & de qua Genus in qu(a)estione qua quid quicq(ue) sit quæritur, dicitur.] In qua definitione duo sunt obseruanda, ordo & enuntiatio. Ordo quidem quando sub suo Genere ponitur: enunciato verò, qua quid dicitur. Prima autem pars est causa secundæ: ideò enim de Specie Genus dicitur, quia Species Generi directè subijcitur.] Neq(ue) nos oportet admirari, quod in hac secu(n)da speciei definitione, prima continetur, eo modo quo partem in toto inesse dicimus, quoniam ex varijs Peripateticorum fragmentis. Porphyrius huiusmodi definitiones parùm dilucidè explicatas, vno veluti vinculo colligauit.] Est enim ipse de se testis locupletissimus, cu(m) dicat, [Speciem definiunt] veteres illi, à quibus hanc speciei definitionem accepit.

Rursus etiam hoc modo. Species est quod de multis numero differe(n)tibus dicitur, in quæstione qua rei natura exquiritur. Qua(m)quam Speciei vltimæ, quæque tantummodo Species est, non etiam Genus, hæc propria Definitio est: aliæ ad eas etiam omnes pertinent, quæ non sunt vltimæ.

INter omnes definitiones Speciei à veteribus philosophis sumptas, atq(ue) à Porphyrio in ordinem redactas, nulla definitio melius, nulla ad ipsam formæ vim explicandam propiùs accedit, qua(m) quæ est in hoc loco posita. Quod cum ita sit, in illius explanatione paulò ardentius versari, atq(ue) longiorem orationis cursum ponere, non abs re fore arbitramur. Ne aute(m) nostra disputatio aliqua sit obscuritate inuoluta, eam in duas partes distribuenda(m) esse ducimus. Primùm enim exponemus, qua ratione Species de multis, quæ numero differunt, dicatur. Deinde quo pacto in natura rei, de rebus singulis efferri intelligatur. Atque vt hæc omnia altè & veluti à capite repetamus, illud in primis sumamus oportet, vnumquodq(ue) tribus modis differre ac discrepare: vel Genere, vel Specie, vel Numero. Genere differunt, qu(a)e sunt vel diuersa genera, vel sub diuersis generibus reponuntur.] Diuersa autem illa Genera p.49 constituo, quorum vnum ab altero non continetur, vt Substantia & Quantitas, Habitus & Naturalis potentia. Specie verò ea ante differre posuimus, quæ sunt vel diuersæ Species vel diuersarum Formarum Indiuidua. Quamuis enim homo & equus Specie quodammodo coueniant, quôd vterque Speciei naturam accipiat: nihilominus tamen Specie differre dicuntur, quòd inter se sint diuersæ & separatæ Form. Illa enim propriè & principaliter Specie conueniunt, quæ tanquam indiuidua sub vna eademq(ue) Specie collocantur. Qua de causa homo & equus (vt in eodem exemplo permaneamus) in eandem Speciem non coguntur, licet horum vterq(ue) candore circu(m)scribatur, cùm non in candorem tanquam res singulas in Specie, sed tanquam subiecta in natura fortuita & aduentitia congruere dicantur. Aliqua verò numero bifariam differre dicuntur, Communiter, & Propriè. Ea communiter numero differunt, quorum vnum non est alterum, siue eiusdem fuerint Speciei siue non:] vel quæcunq(ue) diuersum numerum constituunt.] Propriè verò numero differre dicuntur diuersa Indiuidua, quæ sub eadem Specie continentur,] & eandem naturam participant:] vt Iohannes & Petrus, qui proprietatibus Materiæ à se inuicem secernuntur ac discrepant. Nam Socrates habet has & illas carnes atq(ue) Plato penit(us) ab eisdem diuersas.] Quod si vrgeas: qui numerus sit intelligendus cum Species in multis, quæ numero differunt, cerni dicatur? Responderi potest, numerum sumi pro re numerata, id est quæ cum alio numerum constituit. Omnia enim quæ numero differre dicuntur, aliqua re numerata differunt. verbi gratia: Iohannes differt à Petro re numerata, quæ est sua anima. Ipsa autem anima Iohannis ab alia anima differt se ipsa, vel per suam differentiam singularem, quæcunq(ue) sit illa.] Differre igitur numero hoc loco dicuntur, non ea quæ diuersum constituunt numerum, vt binarius, ternarius, sed quæ per se existunt & diuersa sunt, vt Indiuidua Speciei subiecta. Quibus verbis facilè Ammonij obiectionem diluere possum(us): homo dicitur de Cicerone & Marcello: Cicero vnus est, Marcellus vnus est: sed vnum non differt ab vno numero, nam vnitas non est numerus, ergò Cicero & Marcellus non differunt numero.] Sed de hac parte satis multa, alteram videamus. Illud in primis adnotandum videtur, vocabulum [quid] naturam & essentiam alicuius rei significare, hinc quidditas, si hoc verbo nobis per gra(m)maticos vti liceat, pro definitione alicuius rei accipi solet.] Qu(a)ecumq(ue) ergò in natura rei dicuntur, in quid efferuntur. Cu(m) ergò Definitio, Gen(us), Species, Differentia, sunt ex essentia rei, seu definitio potiùs tota rei definit(a)e natura, nihil absurdi euenire puto, si h(a)ec omnia in quid dici affirmem(us), diuersa tame(n) ratione: definitio enim ta(n)q(ue) oratio perfectè in quid dicitur, Genus ta(n)quam simplex in quid Materiale, Differentia in quid Formam significa(n)s, enu(n)tiatur. Cu(m) enim dicimus differentia(m) in quid efferri, tum exploratum habemus eam esse ex essentia sui inferioris: cùm vero additur [in quale,] Formam intelligimus: Genus enim Materiæ, differentia vero Formæ similitudine(m) & proportione(m) habet. Ait enim Aristoteles, illa omnia in quid dici, qu(a)e locu(m) habent in definitione: cu(m) itaq(ue) differe(n)tia in definitione locu(m) habeat, in quid effertur, quod p.50 verum est, in quid enim dicitur, quia rei essentiam indicat: in quale autem effertur, quia per eam rectè ad quæstionem factam per quale respondemus.] At verò Species in quid compositum, seu ex Genere & Differentia constitutum dici solet.] Quod de Specie subiecta intelligi debet. Forma enim quæ omnino non subest Generi, ex Genere & Differentia non perficitur: vel dici potest idcirco Genus in quid dici, qui conceptum confusum, qui tamen à confusione deduci potest, significat. Differentia verô conceptum qui confusum certum, indeterminatum, definitum reddere solet, indicat: ideoq(ue) in rei Qualitate dicitur, Species verò co(n)ceptum distinctum ac determinatum pr(a)e se fert: atq(ue) hanc ob causam, in naturæ quæstione affirmatur. Definitio autem in quæstione qua qualitas rei inuestigatur, non omnino debet dici, propterea quòd enuntiandi rationem à suis partibus non accipiat, sed ideo in quid dicitur, quod integram Speciei naturam explicet.] Qua(m)uis autem Genus & Species in quid dicantur, hoc tamen differunt, quod Genus incompletè, Species verò perfectè in quæstione naturæ dicatur. Sola ergò definitio non explicat quid sit res, quamuis tuto satis dari possit, vniuscuiusq(ue) naturam ratione definitionis perfectè explicari. Vult enim Aristoteles definitionem esse orationem, rei naturam perfectè explicantem: non tantùm voluit id esse Definitionem quæ explicat perfectè naturam rei, sed addit orationem, vt illas res simplices secluderemus, quæ naturam perfectè demonstrare videntur. Quod si omne illud, quod naturam rei completé explicaret, Definitio haberetur, minimè opus haberemus addere, Definitionem esse orationem, nisi aliquid redundans in Definitione positum esse arbitremur: neque velim sibi quisque persuadeat hæc esse ex nostro ingenio deprompta, atque non optimorum interpretum autoritate munita, & testimonijs intelligi possunt, ego tamen breuitatis gratia tribus ero contentus: Primum igitur Hospinianum audiamus, cui placet, Speciem esse nomen commune, quod de Indiuiduis dicitur, in quæstione qu quæri solet, quid sit res, vt homo. Nam de Antonio, de Cicerone, deque alijs singulis hominibus dicitur, vt naturam eorum completam explicet.] Eiusdem autem Generis etiam illud est, quod scriptum reliquit Daniel Barbarus: Cum quid sit res quæritut, nihil aliud quæritur, nisi rei subiectæ natura, ex ea parte quatenus subsistit. Sed quoniam vel natura vniuersa quæritur, vel pars eius: ideò priori modo Species, posteriori modo Genus efficitur: nam nihil est in natura & essentia Indiuidui, quod non sit in natura & essentia Speciei. Quare Species vniuersam rei subiectæ naturam declarat, Genus verò partem: quoniam præter Genus aliæ sunt partes, quæ subiectam rem constituunt.] Apertius etiam in hanc sententiam alio loco scribit: Cum Genus in quid dicatur perinde ac Species, estne discrimen aliquod inter vtramque dicendi rationem? Respondeo: quod Genus in quocumque est per participationem, in eo est Quid: est enim primum subiectum, quod differentijs Speciem efficientibus determinatur, & vniuersam innuit p.51 essentiam Speciei, imperfectam & inchoatam. Sed Speciei vis, ratio, & natura, perfectè in suis inest singularibus, quòd in definiendis rebus in promptu est. Nam Genus pars est Speciei: quandoquidem præter Genus, quod in ratione definitioneque Speciei continetur, adsit quoque differentia oportet, quæ rationem & naturam efficit Speciei. Sed Indiuiduum nihil amplius continet, vltra Speciem, quod ad eius naturam pertineat, quia Species est vniuersa Indiuidui definitio,] sed cum dicimus Speciem totam Indiuiduorum naturam opprimere, illud ita non est accipiendum, quasi Indiuiduum nullam aliam haberet naturam, præter illam quam in sua Specie acciperet, hoc enim cum veritate pugnat. Species enim & Indiuiduum Categoriæ Substantia, homo potest in alicuius cogitatationem cadere, vel vt ex Materia & Forma ac primis qualitatibus efficitur, eoq(ue) modo homo præter naturam animalis, quasdam habet extrinsecus aduenientes & aliunde petitas dispositiones, vel vt sola Dialectica illius natura animo comprehenditur: qua etiam ratione, Differentiæ causa, cuiusmodi est rationis particeps, animal quod illius Genus est, separare solet, cùm plus quam animal in sua natura complectatur. Similiter binos potest Socrates respectus obtinere: Physicum, quo modo ex singulari Materia & Forma componitur, vna cum proprietatibus aduentitijs: & ita proprietatibus illis hominem superat, quæ re ipsa, tam à Socrate quàm ab homine differunt: vel Dialecticum, hoc est vt tantùm ex Specie & natura singulari constituitur, atque illa natura singulari Speciem superat: ita tamen, vt illa natura, non re vera sed ratione solùm vel à Socrate, vel ab homine seiungatur. Quemadmodum ergò, quæuis Species, cuiuscunque fuerit Categoriæ, ratione alicuius Differentiæ Genus vincit, ita quoduis Indiuiduum ratione naturæ singularis, quæ efficit, vt Indiuiduum in nullo nisi in se ipso dicatur, Speciem superare admittitur.] Ex quo planum fit, Speciem confusam Indiuidui naturam explicatam reddere, ea ratione, qua alijs eiusdem Speciei rebus singulis conuenit, non autem eo modo, quo ab alijs singularibus sub eadem Specie compræhensis seiungitur ac separatur.] Quod si dixeris nos in nostro decreto fluctuare, cùm superius affirmaremus, Speciem completam & tam rerum singularum naturam indicare: hoc autem in loco, perinde ac si à sententia desisteremus, Speciem confusam Indiuiduorum naturam tantum commonstrare? Respondemus formas certam Indiuiduorum naturam Dialecticam, non autem Physicam exprimere: at verò Genus ideò confusa quadam conditione inuolutum esse dicitur, quod integram Dialecticam Formarum naturam, no(n) nisi ratione Differentiæ aperiat & demonstret. His igitur proba & alta quadam consideratione intellectis, ad ipsius Porphyrij verba gradum faciamus. [Rurs(us) etiam hoc modo] definiunt veteres Speciem: [Species est] attributu(m) [quod de multis numero] solu(m) differentib(us)] & actu & potentia solum [dicitur,] quod vocabulum, no(n) tam actum & potentiam, quàm aptitudinem significat. Aptitudo autem & potentia, inter se differre dicuntur, quod h(a)ec materiam, illa verò formam respicere p.52 soleat. Præterea potentia, quæ in actum non aliquando venit, tota est inanis, friuola, & vana: non autem necessitate vlla cogitur aptitudo, vt ad actum perducatur. Qui enim oculis est captus, videndi aptitudine non priuatur, quamuis actu & re ipsa, oculorum officio nu(n)quam fu(n)gatur.] [In quæstione qua quæritur quid sit,] qua clausula à Differe(n)tia, Naturali propensione & Accidente separatur forma, quia h(a)ec in quale, non in quid efferuntur. Huic definitioni, lectorem admonitum velim, particulam (solum) bis fuisse adiectam, quod necessarium esse duxi, quia si hoc esset in definitione prætermissum, non esset vndique apta, atq(ue) perfecta, expletáq(ue) omnibus suis numeris. Alterutro enim omisso, accidet definitionem alteri à definito conuenire: vt animali & alicui generi. Verum enim est, animal de pluribus solo differentibus numero, in quid dici, vt de Vergilio & Horatio: verum etiam est, animal tantùm differentibus numero, in eo quod quid est applicari, quia omnia, in quibus cernitur animal, numero differu(n)t, saltim generatim.] Quæcunq(ue) enim specie differunt, (numero seu) singulatim differu(n)t.] Sed falsum est, animal tantùm his quæ solo numero differunt, acco(m)modari.] [Quamquam speciei vltimæ, quæ tantummodo species est, non etiam Genus, hæc propria definitio est,] quia ei tantum conuenit, [aliæ] duæ superiores speciei, quæ generi subest, definitiones [ad eas omnes] subiectas species [pertinent, quæ non sunt vltimæ:] & infimæ etiam speciei co(m)petunt, sed non vt propriæ, quia ei tantùm no(n) co(n)ueniunt. Species enim interiectæ, æque atq(ue) infimæ Species Generi subijciuntur: neq(ue) etiam necesse est, vnamquamq(ue) Speciem infimam Generi subesse, quod de vnione & puncto facile perspici licet. Illud autem silentio latere non debet, Speciem duobus modis intelligi: vno modo, quemadmodum respicit Genus, quod item dupliciter contingere solet, vel vt à genere constituatur, & ita generi subest, vel vt ordinem quendam naturalem inter seipsam & genus, quod actu in sua natura comprehensum habet, respicere solet, eoq(ue) modo de forma genus dicitur: altero vt ad res singulas refertur, de quibus affirmatur, qua significatione inter attributa collocatur.] Species enim vt generi subest, nullo modo sub vniuersa notione co(m)prehenditur, cùm ab eius ratione prorsus alienum sit generi subesse, vtpote quæ superiora respiciat, & non inferiora.] Vnde colligitur, tres illas definitiones à Porphyrio traditas, inter se discrepare. Prima enim formæ accommodatur, vt à genere conficitur. Secunda, vt est quidam ordo naturalis inter genus & formam constitutus. Tertia verò, Speciei attribuitur, vt ad sua indiuidua comparatur.] Sed hoc in loco quidam ex interpretibus ita firmiter & enixè suis confidunt sententijs, sibiq(ue) quodammodo blandiuntur, vt aut ipsius Porphyrij autoritatem, qui ab illis totus est diuersus, frangant & repudient, vel eum contortis & adulterinis quibusda(m) interpretationibus in absurdam sente(n)tiam, etiam velit, nolit, falsò deducant. Cùm enim dicat Porphyrius, vltimam illam Formæ definitionem infimæ tantùm speciei conuenire, Bricot non acutissimus certè huius loci (quod pace eius dixerim) interpres, asserit Porphyrium noluisse illam definitionem, infimæ solùm formæ accommodari: sed in illam Specie(m) quadrare, quæ tantùm est Species non etiam Genus. Ad p.53 hanc etiam sententiam reuoluitur Paulus Venetus: & licet postrema Definitio præcipuè in infimam Speciem cadat, nihilominus tamen alijs formis quadam ex parte conuenire putat: est enim falsum omnino Speciem tantùm de numero differentibus enuntiari, cùm formis interiectis hoc minimè competat. Attamen rationi consentaneum est, Speciem ea ratione, qua est Species, siue sit vel intermedia, de numero tantùm differentibus dici.] Animal enim, & Generis & Formæ co(n)ditionem subit, aliam tamen suscipit rationem, ea ex parte qua Genus est, & ea ratione qua Forma dicitur: siquidem vt Form(a)e nomen habet, de numero solum differentibus dicitur: vt autem est Genus, diuersis Formis attribuitur. Non est igitur verum quod vulgo dici solet: Porphyrium vltimam definitionem, infimæ tantùm Formæ accommodasse. Sed quemadmodu(m) definitio Generis à Porphyrio data, æquè in summum ac interiectum Genus valet, ita Speciem definitione explicat, ea ratione qua Formam tam infimam, quàm intermediam sub suo ambitu complectitur.] Ea quæ Bricot adfert, vt falsissima & à vero remotissima, tacitus prætereo: ac contra Paulum Venetum aliquamdiu me comparabo, eo præcipuè nomine, quòd illius oratio, licet prorsus sit falsa, argumentis tamen & certis quibusdam rationibus confirmetur. Vult itaq(ue) Paulus, animal cum ad Indiuidua refertur, Speciei modum induere, acutè quidem. sed quæ tandem erit Species? Num infima? atq(ue) hoc omnino dari non potest. Cum Porphyrius infimam Speciem, nunquam Generis rationem suscipere, verbis innuat apertissimis. Quemadmodum enim primum Genus nulla ratione Formæ naturam subire potest, ita nec infima Species vllatenus Generis conditionem capit. Cum ergo Genera interiecta interdum Genera, nonnunquam etiam Formæ dicantur, idcirco cùm ad res singulas compara(n)tur, infim(a)e Species esse nulla ratione valent. Quod si velit Paulus Venetus, animal, cùm Indiuidua respicit, Speciem esse subiectam, ipsa verbi vis ac etymologia eundem iugulabit. Subiecta enim Species dicitur, non quod in rebus dicatur, sed quòd Generi superiori subijciatur: ideóque Porphyrius paulò inferius commemorabit, Genera intermedia duas habere comparationes seu affectiones: vnam, qua superiora: alteram, qua inferiora respiciunt, ita tamen, vt comparatione superiorum Species, comparatione inferiorum Genera, nominentur. Ad hæc quæro, an cum Substantia de Platone dicitur, sit enuntiatio Formæ tribuenda? Hoc si concedat Paulus Venetus, concedat autem opus est, modo si rectè tueri, & suam causam defendere velit, extemplo conuincam, Substantiam, quæ primum Genus vocatur, Formæ rationem subire, quo nihil esse potest ab ei(us) vi & natura magis alienu(m). Pr(a)eterea, si quam is proposuit opinionem, eandem nos probare deceat, continuò (id quod est quoque mendosum) sex esse numero attributa, necesse est vt concedamus. Nam cùm animal rebus singulis accomodatur, in attributis ponitur: hæc enim nemo sanæ mentis pernegabit, sed ratione rerum singularum nec Genus est, si Paulo Veneto fidem tribuamus, neque secundum attributum, quia non est infima Species, neque Differentia, Proprium aut Accidens: sexta igitur erit à nobis constitue(n)da communis notio. Quod autem in suam defensionem adducat p.54 Porphyrium illius animo sedisse infimam & interiectam Forma(m) æquè ac Genus primum & inter medium vna definitione continere. Respondemus eandem rationem in vtrisq(ue) minimè esse requirenda(m), quia in quæstione naturæ dici, & suam naturam varijs formis impartiri, perinde summo ac interiecto Generi conuenit, at tantùm reru(m) singularum naturam idq(ue) perfectè explicare, in infima tantùm Forma, no(n) in interiecta cernitur.] Quia interiecta Species de nullis non affirmatur, sed Generi subijcitur. Non video igitur animal q(uo) modo dici possit Species, cùm ad Indiuidua refertur: si enim diuersarum Formarum Indiuidua intelligat Paulus Venetus, cuiusmodi est Plato, hic Asinus, hic Leo: animal horum co(m)paratione Genus esse omnibus est confite(n)dum: cum his tanquam Specie differentibus, in quæstione naturæ attribuatur: Indiuidua enim diuersarum formarum æquè Specie ac ipsi Formæ diuersæ differre dicuntur. Si verò Indiuidua sub eodem Genere posita consideret, etiam horum respectu animal quoddam Genus esse innominatum, quosdam asseruisse scribunt Louanienses. Quocunque ergo nos conuertamus, animal respectu rerum subiectarum, Genus necessariò appellabitur. Quare si communem interpretum opinionem defendere, Porphyrio dicamus, tertiam Speciei definitionem infimis tantùm, & non intermedijs Formis couenire.

Quod hinc sciri potest, quia in quaque Categoria quiddam primum est, & quiddam vltimum: inter quæ duo, alia interiecta sunt, quæ eadem & Genera sunt & Species. Est autem primum Genus, supra quod aliud Genus esse nullum potest: vltimum verò, sub quo nulla Species subiicitur. Inter primum autem & ultimum alia interiecta sunt, quæ eadem & Genera sunt & Species: sed si cum alio alióque confera(n)tur, idque in vna Categoria perspici potest: substantia enim Genus est illa quidem, quæ corpus co(m)plectitur: & corpus, corpus animatum: corpus animatum, animal: animal, animal rationis particeps: animal rationis particeps, hominem: homo, Socratem, Platonem, & singulos homines: ita tamen vt eorum omnium primum genus sit Substantia, solúmque Genus: homo verò Species vltima, & modo Species: corpus autem & substantiæ Species & animati corporis sit Gen(us): itémque animatum corpus, Species corporis est, Genúsque animantis. Rursum, animal Species est animanti corporis, Genus ratione vte(n)tis animantis: & animal ratione vtens, Species animalis est, & Genus hominis. At verò homo animalis, ratione vtentis est ille quidem Species, sed hominum singulorum est Species tantummodo, non etiam Genus. Ita quicquid ante Indiuidua proximè dicitur, id omne non Generis, sed modo Speciei nomen obtinet. Vt igitur Substantia p.55 quæ in summo sita est, propterea summum Genus habetur, quod Genus est nullum ea antiquius: sic homo, quia Species est, qua nulla sit posterior, & quia non est natura, quæ in Species & formas diuidi queat, sed in sola Indiuidua (Indiuiduum enim est Socrates itémque Plato, & hoc quod album est) ob eam causam in Speciei numero modo, & vltimæ, atque, vt diximus, infimæ no(n) etiam Generis habetur. At verò quæ in medio locata sunt superiorum Species & Formæ, posteriorum Genera ducuntur: vna, qua ad superiora affecta sunt, ex qua eorum Formæ Speciésque appellantur: altera qua ad inferiora, ex qua eorum Genera nominantur. Summa autem & extrema vno modo solum comparantur. Genus enim maximè generale, cùm sit summum omnium, ad ea affectum est, quæ complectitur: ad ea autem quæ eo antiquiora sunt, quoniam summum est primúmque principium, atque id, vt diximus, cuius nullum esse Genus vllo modo potest, ad ea, inquam, nullo modo effectum est, atque etiam infima Species vnam comparationem habet, eam qua superiora & priora respicit, quorum Species est: itémque eam, qua cum inferioribus confertur no(n) diuersam, siquidem Indiuiduorum etiam Species nominatur. Sed Indiuiduorum propterea Species dicitur, quod ea complectitur: eorum autem quæ superiora sunt, Species dicitur, sed quod eam illa continent.

VIm & energiam exemplorum secum perpende(n)s Porphyrius eam esse, vt obscura, aperta reddere possint, explicat exemplo ex categoria Substantiæ præcipuè deducto, cum h(a)ec sit reliquarum Categoriarum prima & maxima,] qua ratione & Genera de formis dicu(n)tur, & formæ Generibus subijciuntur. [Quod hinc scire potest, quia in quauis Categoria quiddam primum est,] quod Genus supremum nuncupatur: [& quiddam vltimu(m),] quod infima Species vocatur, h(a)ec enim omnium vniuersalium in Categorijs vltima: Indiuidua verò su(n)t iuniora, quorum nulla præcipuè hic ratio habetur, [inter qu(a)e duo] hoc est, inter quod supremum Genus, & infimam Speciem [alia interiecta sunt, quæ & Genera sunt] respectu inferiorum, [& Species] comparatione superiorum. [Est autem primu(m) Genus supra quod aliud Genus esse] nec aliqua comparatione [potest. Vltimu(m) verò,] id est illud quod est in Categorijs vltimum, [est Species] infima, [quam nulla alia Species sequitur,] quia tantûm de Indiuiduis diciturt. [Inter prima(m) autem & vltimam] .i. inter supremum Genus & infimam Speciem [alia interiecta sunt, quæ eadem & Genera sunt & Species,] non vno eodemq(ue) respectu, [sed si cu(m) alio, alióque conferantur:] collatione enim superiorum, sunt Species, comparatione inferiorum sunt Genera, [idq(ue)] id est, supremum esse Genus, & infimam Speciem, & Genera esse p.56 intermedia [in vna Categoria perspici potest. Substantia enim Genus est illa quidem, qu(a)e Corpus co(m)plectitur, & Corpus] continet [Corp(us) animatum, Corpus animatu(m) Animal,] sed non tantùm animal, sed etiam Plantam complectitur. Omnes enim qui vel mediocrem in Philosophiæ cognitione curam posuerunt, vna mente consentiunt, tres esse animæ partes: vnam quæ tantum viget, eamq(ue) habent plantæ: alteram quæ & viget & sentiendi officio fungitur, quæ belluas candit: tertiam, qu(a)e mente & ratione vtitur, quæq(ue) vim & facultatem tam vigendi, quàm sentiendi in sua natura comprehendit, atq(ue) hæc homini tantùm attribuitur.] [Animal] co(n)tinet [Animal rationis particeps, hominem] complectitur, [homo] comprehendit [Socratem, Platonem, & singulos,] id est omnes singulares [homines. Ita tamen vt eorum omnium,] hoc est, corporis animati. Non enim verum est, Substantiam esse primum Genus in ordine ad omnia iam dicta, cùm respectu sui ipsius non sit supremum Genus:] [primum Genus sit Substantia, solúmque Genus:] supremum enim Genus Species esse nunquam potest, [homo verò Species vltima, & modo Species,] no(n) enim potest esse Genus, [corpus autem & Substantiæ Species] subiecta, [& animati corporis sit Genus: itemq(ue) animatum corpus] quemadmodu(m) est simplex, re & no(n) coniunctum seu complexum, hoc est, vt Speciem nobis incogitam significat. Nam ob verborum inopiam, s(a)epenumero pluribus pro vno vti cogimur, ita vt tametsi voces sunt plures, intellectus tamen sit simplex, & res quæ significatur vna: exempli gratia, Corp(us) animatum, licet vox sit complexa, Genus tamen est vnum: sic & Quantitas coniuncta & disiuncta.] [Species] subiecta [corporis est, Genusq(ue)] est [animantis.] Sed huic loco paulisper insistendum erit, & an corpus animatum sit Genus nec ne, paulò altiùs discutiendum. Ac ne verbi ambiguitas aliquam videatur obscuritatem efferre. volumus illud Corpus Substantiam esse, quod longum est, latum & profundum: illud autem Corpus quod sub Quantitate continetur, ipsam esse longitudinem, latitudinem & crassitudinem,] ideoq(ue) duo illa corpora, re inter se differre, nomine tantùm conuenire, in prima significatione nostra versabitur oratio, quod quidem corpus nomen Generis non habere luculenter satis probat Aristoteles. Fallunt nos interdum ij qui totum ad partem transferunt, veluti animal ad corpus animatum: atque pars in toto nullo modo dicitur, non est igitur corpus Genus animalis, quandoquidem pars eius est.] Denegat igitur Aristoteles, corpus Genus esse animalis. Sunt qui respondent de parte integrali intelligendum esse Aristotelis testimonium, & corpus non esse partem animalis integralem, sed huiusmodi ex qua vis & facultas animalis] effluit. Hoc tamen omni ex parte Aristotelis sensum (vt mea fert opinio) non attingit. Hoc autem libenter damus, partem integralem intelligendam esse: sed an corpus inter illas partes, quas integrales vocant, annumeretur necne, mihi videtur de eo posse quæri. Quemadmodum enim animam, sic & corpus esse partem hominis affirmamus: cùm homo ex corpore & anima, tanquam ex partibus constituatur. Quemadmodum igitur dicendi p.57 consuetudo non patitur, vt hominem non animam, sed potiùs animatum esse dicamus: ita forsan vult eo in loco Aristoteles, nos non posse asserere animal esse corpus, sed potiùs corporeum seu Substantiam corpoream. Atq(ue) hac vel illa simili ratione commoti Louanienses, asserunt Porphyrium corpus animatum accepisse, vt animalis sit Genus: sic enim penuria verborum quod deest, circumloquimur,] cui opinioni suffragatur Nyphus, Porphyrium idq(ue) forsan penuria vocabulorum corpus animalis Genus constituisse: non enim est facile inuentu nomen illi communi notioni accommodatum, quæ Genus animalium, plantarum & elementorum habetur. Quo circa Porphyrius vocabulorum penuria coactus, in eam venit sententiam, vt corp(us) Genus animalium & inanimorum poneret.] Quapropter verisimili(us) est Aristotelem per corpus, potiùs partem animalis integralem, quàm Dialecticam significa(n)dam voluisse: proinde hoc ausim affimare, eum necessarium differentiam positurum inter corpus illud, quod cum anima, animal seu hominem constituit, & illud corpus illud, quod de animali effertur, qui corp(us) animalis Gen(us) esse affirmabit. Illud etiam opinor, corpus ab Aristotele pro corpore illo cui anima inest, & non pro co(m)posito sumi, ideò forsitan Argyropilus, quod significatio Aristotelis non esset pro corpore animato, pleru(m)q(ue) Viuens vsurpauit.] [Rursu(m) animal Species est animati corporis, Genus ratione vtentis animalis: & animal ratione vtens, Species animalis est, & Genus hominis,] vt Gentiles & Stoïci existimaba(n)t, qui arbitrati era(n)t, præter incorporeas Substantias, quas intelligentias seu Spiritus vocamus, alios quosdam Deos terrestres, Cererem, Æsculapium, & inferos, Plutonem & Vulcanum cum alijs pluribus Dæmonijs, esse animalia qu(a)edam, rationem habentia, immortalia, quemadmodum postea cùm de differentijs agit apertè testatur: & Poëtæ no(n) modò Faunos & Satyros, aliáq(ue) siluestria numina, quæ Semideos vocabant, corpora fecerunt, sed & ipsos suos cælicolas Deos, vt ex eorum scriptis facilè colligitur. Veru(m) hæc à Peripateticis pro figmentis habita sunt, reuera ergo animal rationis particeps, non est Genus hominis.] [At verò homo animalis ratione vtentis, est ille quidem Species [vt placet Stoïcis, [sed hominum singulorum] .i. singularium [est Species ta(n)tummodo,] quia est infima Species [non etiam Genus.] Na(m) infima Species, non potest Generis nomen habere. [Ita quicquid ante Indiuidua] perfecta & in Categorijs posita [proximè dicitur, id omne] quod proximè de Indiuidus in natura rei affirmatur, [non Generis] nomne, [sed modo] .i. tantu(m) [Speciei nomen] atque definitione(m) [obtinebit]. Per Indiuidua hoc in loco perfecta, & quæ Categorijs continentur sunt intelligenda, vt excludantur iuxta quorundam opinionem, Genera ad sua Indiuidua co(m)parata, vt sunt hoc animal, & illud respectu animalis, aut quæ Indiuidua Vaga dici solent. Nunquam enim Genus quomodocumq(ue) comparetur, infimæ Formæ recipit rationem: deinde etiam, vt excludantur Species illæ, quæ tantùm de rebus efferu(n)tur & nulli subijciuntur, vt punctus. Non enim putamus esse infimas formas, aut prima Genera, aut interiecta apud Porphyrium, quæ extra ordinem sunt decem Categoriarum, licet oppositum fortasse no(n) difficile fuerit sustentare. p.58 Sed h(a)ec incompleta Categoriæ substantiæ series, qu(a)e â summo ad vna(m) tantum infimam speciem per omnia intermedia procedit, vnà cu(m) differentijs, vtru(m)q(ue) ad latus appositis, subiecta ad oculum mo(n)strat figura.]

NVgatores hic comparant hanc seriem Categoriæ substantiæ arbori. In eaq(ue) re tanquam magna, mirum quàm homines sudent, cu(m) in ea & radices & truncum esse ostendunt, cùm Porphryius hanc seriem nu(n)quam arborem vocarit.] Diximus in figura Rationis expers, co(n)stituisse Brutum, quamuis hoc vocabulum olim no(n) erat vsu, neque hominibus cognitum & exploratum, & idcirco Tartaretus brutu(m) Gen(us) esse negat, sed eius rationem, vt obscuritate inuolutam, prætermitto. Certum autem est, tempore Aristotelis, hoc nomen Brutum, quod apud ipsum alogom est, impositum non fuisse: quare homo & leo, sub animali proximè Genere erant.] Nam inter animal & eius formas, nullum est Genus interiectum: & si brutum, aut bestia, aut bipes, aut quadrupes, genera esse dicantur, hoc ex vulgi tantùm opinione depe(n)det. Quamuis enim hæc de multis, qu(a)e Specie differunt, efferantur, no(n) tamen Genera erunt, quia nullu(m) illorum in quæstione naturæ dicitur.] Sunt autem qui brutum Genus esse volunt, atq(ue) inferiora Genera sub p.59 animali reperiri, contra quos Paulus Venetus multum disseruit. Sed vtraq(ue) opinio satis probabiliter defendi potest. Quocirca hoc iudicio lectoris relinquatur. [Vt igitur Substantia, quæ in summo sita est, p(ro)pterea summum Genus habetur, quòd Genus est nullum ea antiquius: sic homo, quia Species est, qua nulla sit posterior, & quia non est natura, quæ in species & formas] forma & Species eandem habent significationem: sed cum formam pro Specie vsurpamus, pro tota natura, quæ ex materia & forma conflatur, eam intelligi conueniet. Alioqui enim partis nomen tantum est, de quo Physici agunt, id quod idem cu(m) nostra Specie minimè valet:] [diuidi queat,] quia in differe(n)tias à forma profluentes diuidi nequit, [sed in sola indiuidua,] quæ diuisio ex matera constat. [Indiuiduum enim] determinatum [est Socrates, itemq(ue) Plato, & hoc album,] quod est indiuiduum demonstratiuu(m), [ob eam causam] .i. quia non diuiditur in formas, sed tantùm indiuidua [in Speciei numero modô & vltimæ, atq(ue) vt diximus infimæ, non etiam Generis habetur: at verò quæ in medio locata sunt,] .i. quæ sunt interiecta Genera, [superiorum Species & formæ] subiectæ [posterioru(m)] id est inferiorum, [Genera dicuntur: itaq(ue) duæ ex his] Generibus interiectis, [comparationes affectionesq(ue) ducuntur, vna ex qua ad superiora] Genera [affecta sunt, ex qua] comparatione [eorum form(a)e speciesq(ue) subiectæ [appella(n)tur, [altera qua ad inferiora] .i. ad inferiores suas species referuntur: [ex qua] affectione, vel ex quo respectu, [eorum] inferiorum [Genera nominantur,] vt animal ad diuersa comparatum, diuersos habet respectus, seu, vt autor est Arboreus, licet non verè, diuersas enuntia(n)di denominationes, respectu superioru(m) est Speces, cùm ad inferiora comparatur, est Genus: vnam igitur obtinet enuntiandi ratione(m). Neq(ue) nos solicitos habeat Aristotele(m) idem ad plura referri negasse, & idcirco intermedia hæc Genera duas affectiones obtinere non posse, cùm intelligat ille idem ad diuersa, vna eadémque comparatione, & ad priores & posteriores naturas affectas non esse.] [Summa autem Genera,] cuiusmodi sunt Substa(n)tia, Quantitas, Qualitas, &c. [& extrema,] .i. extremæ seu infimæ Species, [vno modo solum comparantur. Genus enim principale, cùm sit summum omniu(m)] aliorum Generu(m), formarúmq(ue) quæ in illius categoria collocantur, [ad ea affectum est,] .i. ea respicit, [quæ complectitur] sub se, cuiusmodi sunt omnia sua inferiora, [ad ea autem quæ eo antiquiora sunt, quonia(m) summum] Gen(us) [est primúmque principium, atq(ue) vt diximus,] paulò ante, [cuius nullum esse Gen(us) vllo modo] aut aliquo respectu [potest, ad ea inq(uam)] antiquiora [nullo modo affectum est.] Non est ignora(n)dum, esse quædam, quæ sunt ipsis summis Generibus antiquiora, quod in nouem illis fortuitis categorijs facile potest perspici. Substa(n)tia enim, vt inquit Aristoteles, prior est accidente, natura, cognitione & tempore.] Attamen nouem illa aduentitia Genera, ea ratione qua Genera appellantur, tantum sua inferiora respiciunt, quatenus verò accidentium rationem habent, ad substantiam tanquam ad subiecta & fundamenta sua comparantur. Quamuis etiam supremum Genus ad tra(n)scendentia, quæ latissimè patent, & per omnem rerum eunt naturam, cuiusmodi sunt, id quod est, bonum & aliquid: sit affectum, minimè p.60 tamen dicitur duas comparationes obtinere, cum ad hæc no(n) tanquam ad superiora, sed ta(n)quam ad communia qu(a)edam Analoga refertur. [Atq(ue) etiam infima Species vnam comparationem habet, qua] comparatione [superiora respicit, quorum Species] subiecta [est: itemq(ue) eam, qua cum inferioribus confertur, non diuersam, si quidem Indiuiduorum etiam Species,] vt ita dicam, prædicabilis [nominatur. Sed Indiuiduorum propterea Species dicitur, quòd ea] Indiuidua [complectitur] potestate vel in Categorijs. Genera enim potestate Speciem continent, sic Species Indiuidua: contra autem actu & in Indiuiduis Species, & in formis Genera insunt.] [Eorum autem quæ Superiora sunt, Species etiam] subiecta [dicitur,] non quia de superioribus directè & in rei natura affirmatur, [sed quòd eam] Speciem [illa] superiora Genera [continent] latenter. Itaq(ue) ipse Porphyrius soluit, infimam Formam, præter eam qua superiora respicit, etiam ad Indiuidua comparationem habere, dicens illam affectionem, qua infima Species Indiuidua respicit, non esse vna(m) ex his de quibus loquimur, quamuis eodem nomine ambiguè significet: vt sit sensus, vltimam Speciem ad Indiuidua non habere alteram ex duabus comparationibus superiùs commemoratis: vel dici potest, infimam Speciem respectu superiorum & inferiorum vnam habere comparationem, hoc est nome(n), quamuis ambiguè hoc eueniat. Est enim Species non solùm cùm superiora, sed etiam cùm inferiora respicit, ita tamen vt respectu superiorum sit Species subiecta, ratione verò inferiorum Species qu(a)e in multis cernitur.] Non incommodè etiam hæc Porphyrij verba interpretantur alij, qui asserunt quippiam alia ratione Speciem, alia ratione infimam Speciem appellari. Appellatur enim Species, quia Generi subest: Infima verò, non quòd sub Genere co(n)tinetur, sed quia integra & completa eius natura in quouis Indiuiduo reperitur.] Nam cu(m) dico Speciem, non continuô sequitur, vt ad Indiuidua referatur, sed idcirco est Species, quoniam refertur ad Genus. Homo enim quatenus est Species, quàmprimum & vi sua sub animali collocatur: quatenus autem est vniuersa notio, singularia intuetur.] Nonnulli volunt, que(m)admodum antea Louanienses, Porphyrium non omnino negasse, Speciem comparationem ad superiora & inferiora habere, sed Speciem infimam non esse Genus comparatione rerum singularum, sed potiùs Speciei conditionem obtinere: quod idem de Formis interiectis neutiquam est dicendum, cùm respectu inferiorum, Generum, no(n) Formarum rationem habeant.]

Primum quidem Genus definiunt hoc modo: quod cùm Genus sit, non est Species. Item hoc modo, Cuius Genus aliud esse nullum potest. Speciem autem vltimam hoc modo, Quod sic Species est, vt non etiam Genus sit. Item, Quod ita Species est, vt in Species diuidi nullo modo queat. Item hoc modo, Quod de multis, ijsque numero differentibus dicitur, cum rei natura quærendo inuestigatur. Quæ autem inter extrema interiecta sunt, hupállela Genera ac Species nominant, vnumquodque eorum ponunt esse p.61 Genus & Speciem, sed si ad aliud & aliud comparetur. Nam ea omnia quæ superiora sunt & antiquiora vltima Specie, ascende(n)do vsque ad summu(m) Gen(us), hupállelaGenera & Species voca(n)tur, vt Agamemnon, Atrides, Pelopides, Tantalides, & extremum Iouis. At in ortus quidem & familiarum descriptione, ad vnum ferè initium & quasi caput, verbi gratia, ad Iouem cætera referuntur.

VBi in singulis Categoriis quiddam Primum & Vltimum esse diceret, vt manifestius & explicatiùs horum vocabulorum significationes expediret, vtrumq(ue) quid sit, breuiter aperit. Gen(us) in Summu(m) & Interiectu(m) genus distribuit, ac similiter Formam & in Imam & Intermediam. Quæ quidem diuisio, aut subiecti in Accidencia censenda est, propterea quòd Genus non ex propria vi & facultate, sed extrinsecus vtriusque fortitur appellationem:] aut Analogi in sua analogata, quia Generis nomen prius de summo Genere, tum deinceps de interiecto dicitur.] Primum quidem Genus definiunt] veteres philosophi, [quod cùm Genus sit, non est,] nec esse potest vlla ratione aut comparatione [Species] subiecta. Ita enim hoc in loco Species accipi debet, non vt Speciem, quæ de reb(us) effertur, designet, ita enim definitio animali, quod est absurdum, conueniret.] Animal enim nullo pacto potest tanquam Species de inferioribus dici, neq(ue) aliquod interiectum Genus, licet Speciei Interiectæ nomen habere possit. H(a)ec definitio primi Generis à Zenone sumpta est, vt indicat Diogenes, sic & prima vltimæ Speciei, quæ infra subijcitur, apud eundem est.] [Itemq(ue) hoc modo] Genus summum definiunt veteres Philosophi, [cuius Genus aliud esse nullum potest] vllo respectu: atque ita reijciuntur ab illa definitione ea omnia, quæ sunt Genera interiecta. Quamuis enim animal quatenus sit Genus, non est Species, tamen potest in Speciei naturam atq(ue) conditionem descendere.] Non est ergò quorundam ridicula interpretatio admittenda, quibus videtur, Genus summum ea ratione qua dicitur esse Genus supremum, Speciei naturam suscipere non posse, cùm nemo sit, qui exploratum non habet, ipsa Genera intermedia, hanc sibi pariter conditionem assumere, vt quatenus Genera sunt, eatenus in formis subiectis minimè reperiri debeant. Neq(ue) est cur tam limatè & acutè, quemadmodum persuadet sibi Titilmannus, interiores Supremi Generis recessus & meatus intueatur, vt eius definitioni illud quoq(ue) adijciendum putet, Supremum Gen(us) in sua Categoria, Genus aliud se antiquius aut prius non habere: quasi non esset in vna Categoria supremum, id potuisset aliquando sub altera contineri, nisi cum illo diceremus, Actionem & Passionem, æquè esse in his quæ cum aliquo conferuntur, ac patrem & filium,] quod quidem â verò longè abest. Quare illud non cunctanter adijciam, Supremum Genus, nulla ratione, nullo resprectu, vel in sua Categoria, vel in alia (quandoquidem in alia reponi nequit) rationem Speciei intermediæ obtinere. Quemadmodum enim infima Species nulla comparatione Genus esse potest, ita primum Genus nullo respectu Speciei vim & p.62 naturam capit. [Speciem autem infimam hoc modo] definiunt veteres Philosophi. Non enim suas sed aliorum recitat definitiones.] [Quod sic Species est, vt non etiam Genus] alioquo respectu [sit.] Dicit Speciem infimam ita esse Speciem, vt non etiam Genus sit. Non enim vult illud omne Speciem esse, quod nequit esse Genus: nam tum figmenta Poëtarum, quia non possunt esse Species, Generis appellationem haberent, sed ita Speciem esse, vt nulla ratione Genus esse queat. Hinc colligitur, descriptionem hanc omnino ex negationib(us) non esse confectam.] [Item] hac ratione definitur: Species infima est huiusmodi attributu(m), [quod ita Species sit, vt in Species diuidi nullo modo queat.] Diuiditur enim Species diuisione non à Forma, sed à Matera proueniente. Diuisio ex Forma constans est, cùm Genus per diuersas differentias à Forma manantes diuiditur, vt animal per rationis particeps & inops, in hominem & brutum tanquam in partes consumitur. Diuisio ex materia conflata contingere solet, cùm infima Species diuiditur huiusmodi differentijs, quæ à materia originem ducunt, & in res singulas cadunt.] [Item hoc modo] definitur: Species vltima est attributum, [quod de multis ijsque numero] tantùm [diferentibus dicitur, cum rei natura quærendo inuestigatur.] Cæterum qua ratione hæc definitio interpretanda sit, antea satis explicatum arbitror. Illud interim docebo, an ea quæ dicuntur Numero differre, ratione Materiæ discrepent, an Formæ? Ad cuius rei difficultatem triplicem rerum Materiam constitui dicimus. Aliam, quæ sensu percipitur: alteram, quæ sub intelligentiam cadit: Tertiam verò, quæ rationis Materia appellatur. Materia quæ sensu percipitur est subiectum Physicæ transmutationis: Materia, quæ intelligentia continentur, est Quantitas, quæ absque Materia sensibus subiecta, consideratur. Materia rationis, est Indiuiduum vel ratio rei singularis. Dicimus itaque omnia quæ Numero differunt, siue numerum excedentem siue non transcendentem, intelligamus hisce tribus materiis discrepare. Duæ namque Quantitates vel Qualitates in duabus Materiis repositæ, numero, ratione materiæ sensibus apprehensæ differre solent. Duo verò Angeli, seu duæ Formæ in eodem subiecto positæ, per Materiam rationis, hoc est, per rationem naturæ singularis discrepare dicuntur, quæ ratio hæc ceitas (licet minus latine) nominatur.] Altera quæstiuncula est, quid sit in causa, cur non definiat Porphyrius Speciem per Genus? cùm antea dixerit, Speciem per Genus & Genus per Speciem esse definiendum, quia inter se referuntur. Cui respondendum est, Speciem interiectam ad Genus comparari, non autem illam quæ inferiora respicit, de qua Specie præsens definitio est intelligdenda.] [Quæ autem inter extrema interiecta sunt, hupállela] id est, Intermedia seu interiecta [Genera ac Species nominant] veteres Philosophi, [vnumquodque eorum ponunt esse Genus & Speciem,] non vna ratione, [sed si ad aliud & aliud co(m)paretur. Nam ea omnia qu(a)e superiora sunt & antiquiora] ordine natur(a)e [vltima Specie, ascendendo vsq(ue) ad summum Genus hupállela Genera, & Species voca(n)tur, vt] in familiis p.63 [Agamemnon] est tantum filius,] [Atrides, Pelopides, Ta(n)talides,] sunt diuerso respectu nati & genitores [& extremum Iouis,] hoc est, quemadmodum Iupiter est tantùm pater & non filius, (missum enim fecit Saturnum Iouis patrem, qui regno pulsus à filio in exilio vitam agere coactus est in Latio:) sic in vna quauis Categoria est vnum Genus summum, quod tantummodo est Gen(us), infima etiam Species, quæ modo Species est. Interiecta verò sunt Genera & Species, alia atq(ue) alia ratione sumpta ac considerata. [At in ortus quidem descriptione ad vnum ferè initium & quasi caput, verbi gratia ad Iouem cætera referuntur.] Hoc profert & dicit propter diuersas Philosophorum opiniones, qui re vera arbitrantur, in diuersis terræ partibus, in quibus homines habitare possu(n)t, ac longinquis insulis, diuersos fuisse primos parentes, ac iuxta Auicennæ sententiam, dicentis hominem & equum, aliaq(ue) huiusmodi animalia, sicut mures & vermiculos, exputrefactione posse generari. Reuera omnes familiæ ad vnum communem parentem reducuntur, videlicet Adam: sed hoc Porphyrium latebat.]

Generum autem & Formarum non est eadem ratio. Propterea quod Id quod est, non est commune Genus omnium: nec omnia quæ sunt, vt placet Aristoteli, ad vnum primum Genus caputque referuntur: sed ponenda sunt, vt ipse in Categorijs docet, decem prima Genera, quasi decem initia & capita rerum. Nam si quis omnia esse dicat, ambiguè (inquit) non vna ratione appellabit. Si enim Id quod est, commune Genus esset omnium rerum, vna ratione ac modo esse dicerentur. Cùm verò sint decem prima, nominis est solùm, non etiam rationis, quæ nomini constituta est societas & communio. Ac prima quidem decem sunt: Formarum autem infimarum certus est numerus, non infinitus: Indiuidoru(m), quæ Formas vltimas sequuntur, infinitor. Quocirca iubebat Plato, eos qui à summis Generibus ad infimas Species descendissent, insistere: descendere autem per media iis differentiis, quæ Speciem complent, diuidendo: Indiuidua verò omittere omnino, quòd scientia comprehendi nullo modo possent. Ac eos quidem, qui descendunt, ad infimas Species, necesse est multitudinem dispertiendo decurrere: qui autem ad summa nituntur Genera, in vnu(m) multitudinem concludant necesse est. Nam cùm Species, tu(m) Genus vel multo etiam magis, multa in vnam naturam colligit. Singulæ autem res contrà vnum efficitur ex multis: & singulorum natura, ex vna & communi re multæ fiunt: vt enim res singulæ diuidendi, sic quod commune est vim comprehendendi efficiendique vnum habet.

Exposita familiæ & Categoriarum conuenientia, quo pacto inter p.64 se differunt, paucis explicare contendit. Quamuis enim vna in re parem habeant conuenientiam, non tamen inde efficitur, familias & Categorias inter se omni ex parte conuenire: cum nulla similtudo sit, qu(a)e ab omni parte similis habeatur.] [Generum autem & Formaru(m),] quæ in diuersis Categorijs ponuntur, [non est eadem ratio] quæ in familijs est, hoc est, quemadmodum plures familiæ ad vnum patrem veluti ad vnum principium reducuntur (plures enim à Ioue manantes & effluentes familiæ, eundem varijs modis patrem habent, in quo omnes conuenire dicuntur) ita plures Categoriæ ab vno capite prouenire nequeunt, quod & Gen(us) & principium huiusmodi Categoriaru(m) appellari possit. Si enim haberent aliquod commune Genus, tum id quod est, siue Ens illud munus obtineret: sed id quod est, non habet eam conditionem,] [Propterea id quod est] .i. Ens, [non est commune Genus omnium] Categoriarum [nec omnia quæ sunt, vt placet Aristoteli, ad vnum primum Genus capútque] Dialecticum [referuntur.] Aristotelis verba ita sese habent: Id quod est, dicitur multis modis, quemadmodum paulo antè in ijs, in quibus quot quicq(ue) modis diceretur, exposuimus. Significat enim aliud id quod aliquid est, & quod certum quiddam est: aliud aliquod quod quale est, aut quod quantum, aut vnumquodq(ue) aliorum quæ ita dicuntur. Cùm autem id quod est, tot dicatur modis, perspicuum est ex his primum quod est id esse, quo res aliquid esse dicitur, quod quidem essentiam declarat.] Quod si h(a)ec Aristotelis verba tam clarè & perspicuê à Porphyrij partibus stare videantur, quid de Tartareto dicam no(n) habeo: qui Porphyrium, nescio qua fronte, mendacij insimulauit, quòd falsò Aristotelis testimonium adducat, cùm nusquam reperiatur, vbi huiusmodi sententiam Aristoteles scriptam reliquerit. Porphyrij itaq(ue) autoritate minimè acquiescere debemus, cum eam habeat opinionem, quæ ab Aristotelis sententia & mente quàm longissimè videtur aberrare.] Imô tua potiùs autoritas (Tartarete) est rijcienda, cùm tibi velut ex diametro Aristoteles aduersetur & repugnet. Quare absurdum est asserere, id quod est, ambiguè non dici: negant enim hoc Interpretes, qui totos annos in re Dialectica consumpseru(n)t. Nec verò Tartareti aliorúmq(ue) hominum inscitiam despicere possum, cum ea considero quæ Louaniensibus dicu(n)tur. Si quis certis rationibus adducitur, vt Ens credat esse Vniuocum, liberê à Porphyrij sententia recedat, neq(ue) tantùm tribuimus Porphyrio, neq(ue) sic in illius verba iurauim(us), quin ab eo deficere audeam(us), sicubi non rectè sensisse conuincitur, aut ratione, aut grauioribus alicui(us) Philosophi, qualis est Aristoteles, autoritate. In magnam adducor admirationem, quam ob causam Louanienses ita à Porphyrij autoritate recedunt, vt aut Porphyrium mendacij coarguant, aut Aristotelem minimè sibi ipsi constare faciant: horum enim alterutrum necessario erit confitendum, si modo nosmet ipsos Louaniensium opinioni consecrare velimus. Nam Porphyrius, Id quod est, ambiguè dici, ex Aristotelis sententia dixit: quod si velint Louanienses, Aristotelem cum Porphyrio hac in re dissidere, ratio fateri cogit, aut Porphyrium sibi à mendacio non temperasse, aut Aristoteli inconstantiæ infamiam inurendam esse. Neque tamen hæc quæ dico ita accipi velim, quasi mihi tantum p.65 arrogarem, atq(ue) ita mihi placerem, vt illorum autoritatem in re Dialectica contemnendam iudicarem, sed tantùm admiratione quadam moueri, cur lectoris animum ita in ancipiti pendentem relinquant, vt cui parti Aristoteles adhæreat, eos penitus fugiat. Fateor equidem, idq(ue) libenter hanc rem inter omnes non satis conuenire, atque inter Aquinatis & Scoti adstipulatores, maximam co(n)trouersiam de ea qu(a)estione agitari, quorum argutias, quibus quodcunque velint prosequuntur, in medium afferre, non est huius instituti. Hoc vnum aduertendum ducimus, non, si modò Porphyrium hac in re sequuti fuerimus, non multum ab Aristotele discessuros. Quod si loco Aristotelis nos vrgeas, Id quod est, dici quidem multis modis: sed ad vnam & vnam quandam naturam non ambiguè?] Ad illum Aristotelis locu(m) paucis dicendum est: Ens, vt ibi sumitur, neque omnino vno modo, neque ambiguè, sed secundum analogiam & proportionem dici.] Licet autem Ens possit esse, sitque re uera Vniuocum, egredie(n)s Categoriarum fines, aliâs tamen non est Vniuocum circumscriptum & finitum. Ens ergô vniuocum poterit esse omnibus Categorijs, habet enim suapte vi rationem vnam excitandæ ac terminandæ intelligentiæ: sed tamen non est Vniuocum ratione circumscriptionis & finis, eo modo, quo vniuoca illa sunt, quæ traduntur à Porphyrio.] [Sed ponenda sunt, vt ipse] Aristoteles [in Categorijs docet, decem prima Genera, quasi decem initia & capita rerum:] ibi enim inquit Aristoteles: Quæ simplicia sunt, ea vel Substantiam significare, vel Quantitatem, vel Qualitatem, vel Quæ cum aliquo comparantur, vel Locum, vel Tempus, vel Situm, vel Habere, vel Facere, vel Pati.] [Nam si quis omnia esse dicat,] hoc est, si quis dicat Ens enuntiari de omnibus rebus, [ambiguè inquit, non vna ratione appellabit. Si enim id quod est commune, Genus esset omnium rerum, vna ratione ac modo esse dicerentur:] id est, Ens de his vna ratione diceretur. [Cum verò sunt decem prima] Genera tantùm, vt Substantia, Quantitas, &c. [nominis est solum,] id est co(n)ceptus, quo ea esse dicuntur, [non etiam rationis, quæ nomini constituta est, societas & communio.] Est enim Ens, autore Trapezuntio, vel quod per se subsistit, vel alteri inhæret. Per se subsistere ad Substantiam, alteri inhærere ad accidens referendum est.] Porphyrio hac in re apertè assentitur Aristoteles, qui Ens in numero Generum reponi varijs in locis negauit. Proinde illi certè peccare videntur, qui Id quod est, in numero Generum collocarunt. Quod Iohannem Maiorem Scotum asserere, sed non efficere videmus. At verò si quis illum Maioris locum paulò velit acutiùs introspicere, is continuò videbit, cum varias aduersus eam ipsam, quam nunc defendit opinionem, rationes attulerit, eisdem satisfacere eum minimè conari. [Ac primum quidem decem sunt,] id est tantùm sunt decem suprema Genera, [Formarum autem infimarum certus est numerus, non infinitus:] loquitur tantùm de Formis Categoriæ Substantiæ, si fidem Louaniensibus tribuamus. Nam numerorum, Figuararum, atque relationum Species, sunt infinitæ, tam quoad naturam, quàm quoad nos.] Duplex est natura: natura prima & infinita, hoc est ipse Deus, Naturæ, Fati, omniúmque reru(m) creator p.66 & Dominus, quem Ouidius meliorem naturam, alij naturam naturante(m) vocant, id est, qui omnia facit per se, vel per causas secundas. Alia est natura finita, eaq(ue) Physica nuncupatur.] Si infinitam naturam intelligamus, ei nihil erit infinitum. Quod quidem Louanienses ipsi quodammodo demonstrant. Omnium infimarum Formarum Categoriæ Substantiæ numerus secundum naturam finitus est ac certus, quia simpliciter augeri vel minui no(n) potest. Haru(m) aute(m) infimaru(m) Formarum numerum, non putamus vlli cognitum ac exploratum esse, nisi soli Deo, ac spiritibus incorporeis, quem quidem Deum, vt absolutissimum architectum, proprium opus latere non potest. Ac ob id, vltimarum formarum multitudo, licet non quo ad naturam, nobis tamen infinita rectè dici poterit, qui eius finem & mensuram ignoramus.] Aliam verò naturam docet Augustinus Niphus. Nam cùm dicitur naturam dedisse hominibus duos pedes, per naturam intelligitur agens naturale directum, ab intelligentia non errante, vt dicebat Themistius. Agens enim naturale omnia præbet suo effectui, quæ conueniunt in ordine ad finem, non tamen directum à se, cùm non intelligat finem, ad quem ordinata sunt membra, sed directum à diuina prouidentia, quæ cu(n)cta dirigit in fine(m).] Natura(m) verò Deu(m) significare posse, satis euide(n)ter his verbis monstrat Seneca: Insita sunt omnium artium nobis semina, magisterq(ue) ex occulto Deus producit ingenia. Natura, inquit, hoc mihi præstat, non intelligis te, cùm dicis mutare nomen Deo. Quid enim est aliud natura? quam De(us), & diuina ratio toti mundo & partibus ei(us) inserta? Ergo nihil agis ingratissime mortalium, quia te negas Deo debere, sed naturæ. Quia nihil natura sine Deo est, nec Deus sine natura. Sed idem est vterque, nec distat officio.] Quare scitè Versor scripsit, suprema Genera æquè natur(a)e, ac nobis esse cognita, infimas Species minimè nobis esse cognitas, naturæ verò tam actu quàm potentia satis esse explicatas.] Quemadmodu(m) enim inge(n)s exercitus in numeru(m) no(n) redact(us), certo ac definito hominu(m) numero terminatur, qua(m)quam inspicientibus id minimè quidem appareat: sic Formæ finito numero, licet nobis non explorato, continentur.] Species igitur rerum nobis quide(m) indeterminat(a)e, propterea quòd magna ex parte eas ignoramus, verùm quo ad naturam sunt definitæ, & certo numero co(m)prehens(a)e, quia nihil infinitum natura cognoscit,] [Indiuiduoru(m) qu(a)e Formas vltimas sequuntur] .i. qu(a)e infimis Formis subijciu(n)tur, [infinitior] est numerus. Nam quo magis ad singulas partes declinamus, eò ad infinita magis accedimus: contra autem, quò magis ad res vniuersas ascendimus, hoc ad simplicem definitámq(ue) naturam magis appropinquamus.] Duplices verô in categoria Substantiæ species reperiuntur. Quædam sunt, quarum essentia in vnico indiuiduo saluatur & durat, eò quòd illud indiuiduum ortui & interitui non est obnoxium, vt sunt, sol, luna, & huiusmodi. Item & substantiaru(m), quæ corporis sunt expertes, Species. Huiusmodi formarum indiuidua, secundum naturam finita sunt, vt nonnunquam etiam quo ad nos, vt vnicus sol, vnica luna. Aliæ sunt species, quæ in vno indiuiduo non tantùm conseruari queunt: quales sunt Species omnium rerum quæ oriri & interire ac cadere possunt. Cuiuslibet talis Speciei Indiuidua actu existentia, secundum p.67 naturam numero finita sunt, nobis tamen plerumq(ue) incerta: secundum verò natur(a)e potentiam, propter eorum continuum ortu(m), & nobis & secundum naturam sunt infinita, neq(ue) tot aut facta sunt aut fient, quin adhuc plura produci possint. Sequimur hic Aristotelis sententiam, qui arbitratur mundum nec principium accepisse, nec finem habiturum, aut eorum qui mundum nec principium accepisse, nec finem habiturum, aut eorum qui mundum creatum quidem, sed perpetuô in ea conditione, quam nunc inspicimus, duraturum argumentabantur, sicut Platoni visum est: de hisce ergo Indiuiduis intelligendu(m) est quod à Porphyrio dicitur.] Sed hanc ego sententiam omni ex parte stare no(n) arbitror, cùm natura (quemadmodum est superiùs explicatum) nihil infinitum agnoscat. Quacunq(ue) igitur ratione Indiuidua respiciamus, siue perennem & continuam eorum motionem, siue vt existunt actu & potestate, consideremus, ea tamen natur(a)e incerta & infinita esse minimê concedendum credo. Potiùs idcirco dicendum erit, ideò Species definitas, res verô singulas infinitas appellari, quòd hæ, si ad earu(m) potentiam mentis nostr(a)e aspectum conuertamus, sint in se ipsis infinitæ, illæ verò neq(ue) actu neque potentia in se ipsis infinitæ esse queant.] Quare nolumus Indiuidua naturæ esse incerta, sed in se ipsis infinita. Vel dicendum est, ideò numerum Indiuiduorum infinitiorem esse, no(n) quòd natura eadem ipsa ignoret, sed quia materia illorum diuidi & commutari potest: atq(ue) hanc rationem adducit Daniel Barbarus, licet aduersam sententiam tueatur. [Quocirca iubebat Plato] in Philebo, [eos qui à summis Generibus ad infimas Species] eorum Indiuiduorum quæ ortui & interitui sunt subiecta (nam in solis his probatio ex Platone deducta locu(m) habet,] descendisset, insistere.] Est aute(m) Descendere nihil aliud, quàm continuæ quædam enumerationes, qu(a)e su(n)t inter vltimas formas & ipsum Genus supremum, inchoando à summo Genere ad infimas Species produce(n)do, non omissis interim Differentijs vltimarum Formarum. Atq(ue) hinc alia ratio colligi potest, cur in infimis Formis sit quiescendum? quia sub his nullæ inueniu(n)tur Formarum differentiæ, per quas diuiderentur.] [Descendere autem per media ijs differentijs quæ Speciem complent] & constituunt [diuide(n)do: Indiuidua verò] quæ oriri & interiri possunt: na(m) de alijs forsan qu(a)estio est] [omittere omnino, quod scientia compræhendi nullo modo possunt:] sunt enim singularia à disciplinis reiecta.] Eorum etiam quæ fluxa & caduca sunt, nulla neque Demonstratio neq(ue) scientia, nisi fortè incerta quædam & quasi fortuita, esse potest.] Qua sunt etiam res infinitæ, hac sub scientiam minimè cadunt: qua verò finitæ sunt, ea scientiæ subijciuntur. Res igitur ipsæ magis hoc ipso quòd vniuersæ sunt, sub scientiam cadent quâm cùm in parte spectantur.] Illud verò non est omittendum, res singulas vt naturas vniuersas considerantur habere, definitas esse, atq(ue) sub scientiam gratia rerum vniuersarum contineri, non tamen esse subiectum seu materiam alicuius scientiæ. At verò cum eo se ferant mentes nostræ, vnde illorum proprietates (sunt autem proprietates rerum singularum, Forma, Figura, Locus, Stirps, Nomen, Patria, Tempus) hauriuntur: tu(m) dico esse infinitas & penit(us) ab arte remoue(n)das:] neq(ue) tame(n) velim hoc ita capi, quasi dicerem easdem ipsas actu & reuera non potestate infinitas esse: nam p.68 quanto nihil quod est actu infinitum, in reru(m) natura constare potest:] tanto minus hoc posset à me dici, contra communem Peripatetic(a)e disciplinæ familiam vel durius vel difficilius. [Ac ij quidem qui descendunt ad infimas Species, necesse est, multitudinem dispertie(n)do,] id est diuidendo, decurrere: qui autem ad summa nituntur Genera, in vnu(m) Genus [multitudinem] Formarum [concludant necesse est: nam cùm Species tum Genus vel multò etiam magis multa in vnam naturam colligit,] quia est communius Specie: licet enim Forma plura in sua natura compr(a)ehendat, Genus tamen multò plura potestate sua complectitur.] Qu(a)ecumq(ue) enim Species, ea omnia Genus colligit, quamuis hoc vicissim non commeat: Species enim tantùm Indiuidua, Gen(us) verò & Indiuidua & Formas ipsas vndequaq(ue) dispersas, in vna(m) quandam naturam cogit. [Nam & Speciei communione & societate vnum efficitur ex multis:] vt communione hominis, plures singulares homines sunt vnus homo: verbi causa, Petrus, Paulus, Iohannes, vnu(m) sunt in homine, quemadmodum homo Species est.] Nam communione & societate Speciei vnum ex multis effici, nihil aliud est quàm Indiuidua Formæ naturam obtinere.] [Vt enim res singulæ diuidendi] vim habent, [sic quòd commune est, vim compræhendi efficiendiq(ue)] multa, [vnum habet.] Quapropter cu(m) & Genus & Forma sint pariter voces communes, hanc quoque necessario vim & conditionem obtinere debent.

Sed cùm quid Gen(us) esset, quid Species, explicatum sit à nobis, cúmque vnum Genus sit, Species multæ, (semper enim in multas partes Gen(us) diuiditur) Genus quidem semper de Specie dicitur, & superiora omnia de inferioribus: Species autem neque de Genere proximo, neque de superioribus vllis dicitur, quòd non reciprocetur. Aut enim paria de paribus dici oportet: vt quod ad hiniendum aptum est, de equo: aut maiora de minoribus, vt de homine, animal: at minora de maioribus dici, non conuenit. Neque enim vt hominem esse animal dicis, sic animal esse hominem rectè possis dicere. In quibus autem Species dicitur, in iis etiam Speciei Genus, & Generis Genus, ad primum vsque dicetur necessariò. Si enim verè dicitur, Socrates esse homo, & homo animal, animalque Substantia, verè etiam Socrates dicetur esse animal & Substa(n)tia. Quando enim superiora de inferioribus dicuntur, & Species de Indiuiduo, & Genus de Specie Indiuiduóque dicetur. Summu(m) etiam Genus tum de Genere dicitur, aut de Generibus, si multa sunt media, tum de Specie, tum de Indiuiduo. Nam & summum Genus de omnibus Generibus, Formis, Indiuiduisque, quæ ei subiecta sunt, dicitur: & Genus, quod infima Specie prius antiquiúsque est, de omnibus Formis infimis & Indiuiduis. Quæ aute(m) Species est, modò de Indiuiduis omnibus, & Indiuiduum de vno solùm p.69 singulorum Indiuiduum aute(m) Socrates dicitur, & hoc quod album est, & hic qui accedit Sophronisci filius: Si modo socrate(m) solum filium habeat. Quæ Indiuidua nominantur ex eo, quòd ex proprietatibus suis quicque constat, quæ omnes in alio eædem esse nullo modo possunt: at hominis communis & vniuersi proprietates, eædem esse possunt in multis, aut potiùs in omnib(us) singulis, quia homines sunt. Quare & Indiuiduum à Specie, & Species à Genere continetur: quippe cum Genus quiddam totum sit, pars Indiuiduum: Species partim pars, partim totum: ita tamen, vt pars sit alterius, totum non alterius, sed in aliis sit, siquidem totum in partib(us) inest. Ac de Genere quidem & Specie, quidque sit summum Genus, quid infima Species, quæque eade(m) Genera sint & Species, quæ Indiuidua, quotque modis Genus & Species dicantur, diximus.

HActenus fusè quomodo Species sub Genus subiecta sit, docuit: nunc quo modo Genus de eadem iuxtà ac Indiuiduis dicatur, exponit, idq(ue) vt earum Finitionum, quæ posteriori loco a dicendi habitu ducebantur, ratio eluceat.] [Sed cùm quid Genus sit, quid Species, explicatum sit à nobis, cúmque vnum Genus sit] supremum in quauis Categoria, [Species multæ, semper enim in multas partes] & Species [Genus diuiditur,] actu vel aptitudine [Gen(us) quidem se(m)per de Specie dicitur, & superiora omnia de inferioribus: Species autem neque de Genere proximo neque de Superioribus vllis dicitur] directè, propriè & legitimè,] [quod non reciprocetur,] hoc est, quia Species cum Genere proximo vel cum superioribus conuersim non dicitur: neque enim vt animal esse hominem, sic hominem esse animal rectè possis dicere. [Aut enim paria de paribus dici oportet, vt quod ad hinniendum aptu(m) est de equo,] tanquam par de pari dicitur, [aut maiora de minoribus.] Quid sit (Maius, Minus) quidque (Par) explicat Caietan(us): illud enim Par esse dicit, quod non plura vel pauciora co(n)tinet quàm alterum. Maius aute(m), quod omne illud & plus etiam continet, quàm alterum complecti solet. Minus, quod non vniuersam alicuius amplitudinem compræhendit. Primam definitione(m) probo, quod satis latè seipsam extendat, sed illæ duæ mihi postremæ Definitiones non admodum placent: propterea quod ita in angustum agantur, vt non in ea omnia valeant, in quæ vocabula Mai(us) & Minus. Siquidem cùm dicimus hominem esse candidum, minori id quod est, maius attribuimus, cum nihilominus ipsum ea minimè complectatur omnia, quæ sub homine continentur. Est enim nemo tam deme(n)s & à sua me(n)te discedens, quin is facilè videat vnumquemq(ue) hominem non esse candore perfusum. Quare concludo, hoc verbum (Maius) omnia ea significare attributa, quæ non conuersim efferuntur, siue sint superiora siue aduentitia: atq(ue) ea de causa cùm aptum ad risum, duobus tamen Indiuiduis accommodatur, cuiusmodi sunt Plato & Socrates, non est enu(n)tiatio Paris de Pari, sed Maioris de Minori: cum aptu(m) esse ad risum, cu(m) p.70 his non retrocommeat. Constat autem ferè inter omnes ridendi facultatem sub quarto Attributo co(n)tineri, etia(m) cùm ad res singulas comparationem habeat:] de qua re alio loco explicatiùs erit disputandum. Illud verò est enuntiatio paris de pari, cum vtraq(ue) inter se reciprocantur. Omnis ergo differentia & propria passio, comparatione Speciei, ut rationis & risus compos, respectu hominis, & omne proprium Accidens, hoc est, quod cum subiecto conuersim dicitur, vt coloratum cu(m) corpore concreto, enuntiationes paris de pari efficiunt. Rationis verò & risus particeps, de Platone & Socrate, non tanquam paria de paribus, sed vt maiora de minoribus efferuntur: Latiùs enim se extendunt quàm Socrates & Plato. Simili etiam modo de colorato dicendum erit, quod de corpore ex elementis concreto & conflato enuntiatur, ta(n)quam par de pari, de homine verò & de bruto, tanquam maius de minori. Non enim tantùm homo & brutum colore inficiuntur, præsertim cùm corporibus etiam inanimis color attribuatur. Id tame(n) est cautè præuidendum, quod tametsi omnem Enuntiationem ordinata(m) alicui(us) attributi, necesse est, aut maioris esse de minori, aut paris de pari, non tamen è diuerso oportet, omnem huiusmodi enuntiationem legitimam esse, aut alicuius attributi, vt constat de istis, aptum ad risum est aptum ad fletum, rationis particeps est substantia.] [At minora de maioribus dici non conuenit] directè & conuenienter: [neq(ue) enim vt hominem esse animal dicis, sic animal esse hominem rectè possis dicere.] ergo Species de Genere non legitimè dicitur, [in quibus,] hoc est, de quibus [autem Species dicitur, in ijs etiam Speciei Genus & Generis Genus ad primum,] & supremum Genus [vsque dicetur necessario:] Cùm enim alterum de altero, tanquam de subiecto dicitur, quicquid de Pr(a)edicto dicitur, id omne de subiecto quoq(ue) dicetur.] [Si enim verè dicitur, Socrates esse homo, & homo animal, animalq(ue) Substantia, verè etiam Socrates dicetur esse animal & Substantia. Quando etiam superiora de inferioribus dicuntur, & Species de Indiuiduo, & Genus de Specie Indiuiduoq(ue) dicetur.] Genus enim plus quàm Species continere dicitur, quia tam Formam, quàm Indiuiduum co(m)plectitur. Species res singulas tantùm comprehendit. [Summum autem Genus tum de genere] interiecto [dicitur, aut de Generibus, si multa sint media] Genera sub supremo Genere contenta, qu(a)e nobis qua(n)doq(ue) sunt ignota, [tum de Specie, tu(m) de Indiuiduo. Nam & summu(m) Genus de omnibus Generibus, Formis, Indiuiduis, quæ ei subiecta sunt, dicitur: & Genus quod infima Specie prius antiquiusq(ue) est,] ordine naturæ [de omnibus Formis infimis & Indiuiduis] affirmatur. Genus summum de omnibus Generibus in categoria sua contentis dicitur, sed non ea co(m)paratione qua su(n)t Genera, sed vt Formaru(m), qu(a)e subijciuntur, natura(m) præ se feru(n)t. Cùm dicat igitur Porphyrius, Genus supremu(m) omnibus Generibus intermedijs accom(m)odari, nihil aliud vult, quàm primu(m) Genus de his, quæ sunt Genera interiecta affirmari. [Quæ autem Species est modò] atq(ue) tantùm, cuiusmodi est infima Species [de Indiuiduis omnibus] Formæ subiectis, [& Indiuiduum] quemadmodu(m) significat res substratas, no(n) vt est vocabulum Artis & Secundæ impositionis,] [de vno singulorum,] hoc est, de seipso dicitur, vt Plato est Plato. p.71 Quare hæc nomina, Christianus, Ciceronianus, Louaniensis, nequaquam sunt Indiuidua, quia non vni soli co(n)ueniu(n)t, licet interim principale significatum fortassis vnum sit & singulare.] Nonnulli ha(n)c Indiuidui definitionem quadam ex parte reclamant, partim quòd no(n) verbis aientibus, sed negantibus definiri debeat, quemadmodum ab Aristotele facitatum videmus: Singulare est, quod non est natum de pluribus enunciari.] Partim, quia hæc Indiuidui descriptio, quam nobis pr(a)ebet Porphyrius, non verè in rerum singularum natura(m) quadrat: quia in quoduis Indiuiduum non valet, sed solùm in Accidentium Indiuidua, quæ subiectis & fundamentis quibus nituntur, quandam denominationem & appellationem præbent: vt cùm dicitur, Socratem hoc singulari candore candidu(m) appellari. Indiuidua verô, quæ in categoria Substantiæ collocantur, neq(ue) in natura rei, neq(ue) fortuita enu(n)tiatione de aliquo affirmantur.] Ex prima enim substantia, quonia(m) de subiecto nullo dicitur, nulla dicendi dicitur ratio.] Sed prima pars huius rationis Porphyrij sententiam non labefactat. Quamuis enim nullum Indiuiduum multis aptari possit, non idcirco efficitur, Indiuiduum de vno tantùm non dici. Qui enim negat, Singulare de pluribus natu(m) esse dici, admittere videtur eum de vno posse affirmari.] Neque nostras partes infirmant ea, quæ ex Aristotele adducit Auerrois, cùm nos Indiuidua de nullis legitimè dici concedamus. Caietanus autem patrocinium Porphyrij suscipiens, duplicem constituit Enuntia(n)di ratione(m), vnam Artis, alteram Naturæ. Enuntiatione(m) artis eam esse, cuius vi & facultate, ignota cognita, obscura aperta redduntur, vt homo est animal, homo aptum habet animum ad risum, eamq(ue) enuntiationem eam appellari, à qua id quod obscurum & abditum, ac tenebris circu(m)fusum est, nihil lucis accipere solet: vt homo est homo: quem Enuntiandi modum ita approbat Boëtius, vt eam inter cæteras dicendi rationes, verum præcipuè attingere existimet, non quôd sit illa debita, iusta, ac legitima dice(n)di ratio, eo modo, quo aut Genus de Formis, aut Form(a)e & Species de rebus singulis dicu(n)tur, sed quòd, si rem ipsam spectemus, maximam veritatis notam habeat.] Quid enim veriûs dici potest, quàm Platonem esse Platonem? Sed dices forsan, ea propriè & legitimè de rebus dici, quæ naturam rei explicant: sed Indiuiduum, in natura rei dicitur. Nam siue idem de se dicatur, siue Gen(us) de eodem, naturam substa(n)tiamq(ue) declarat.] Quare si Plato de seipso dicatur, sui ipsius naturam demonstrat. Hunc scrupulum paruo labore, nullóque errore remouebimus, si modò Aristotelis verba ita interpretari velimus: Siue idem de se, hoc est, siue Species de Indiuiduo dicatur, siue Genus de eodem, id est, siue Genus de Specie, naturam substantiamq(ue) declarat.] [Indiuiduum autem] Determinatu(m) [Socrates dicitur,] est autem Indiuiduum determinatum, quod rem certam significat, seu potius omne illud quod proprium habet nomen, Determinatum Indiuiduum appellatur, vt Plato, Bucephalus: [& hoc quod albu(m) est] .i. hoc albu(m), quod inest huic subiecto, per quod indiuiduum Demonstratiuu(m) significatur. Ex Demo(n)stratione verò indiuiduum erit, cûm terminus communis cum pronomine demonstratiuo sumitur, vt hic homo.] Est p.72 tamen aduertendum, non omnia indiffere(n)ter demonstratiua pronomina Indiuidua ex Demonstratione facere, sed ta(n)tùm ea qu(a)e Primitiuæ speciei: qu(a)e enim ab alijs Primitiuis deriuata sunt, nequaquam Indiuidua componunt, cùm terminis communibus adiunga(n)tur. Cùm enim dico, vestis mea, hortus meus, communia sunt hæc, quia de multis secundum vnam eandemq(ue) significationem dicuntur, non autem singularia aut Indiuidua hanc conditionem suscipere possunt. Illud etiam de natura Pronominis Demonstratiui satis admirmatione dignum videtur, quod tantæ potentiæ & efficiatiæ ad constringendum & contrahendum est, vt tam facilè & nihil min(us) Singulare efficiat, additum summo Generi, quàm si adhibueris infimæ cuilibet Speciei. Verbi gratia: tam est singulare & Indiuiduum, quod dico, hæc substantia, quàm si dicam, hic homo.] [Et hic qui accidit Sophronisci fili(us), si modò Socratem solum filium habeat,] Hoc verò Indiuidui genus ex Hypothesi Indiuiduum nuncupatur, quod per se est co(m)mune nomen, sed facta suppositione, de vno tantùm dicitur, vt Nicomachus, filius Aristotelis, si fingamus eum vnicum filium Aristotelis fuisse.] Est & aliud Indiuidui gen(us), quod vulgò Vagum dicitur, aggregatum ex signo particulari & termino communi, circumlocutione quadam, vt quibusdam visum est, acceptum, ad aliquam rem singularem vago atque interminato modo significandam, quæcunque illa fuerit, vt aliquis homo, quidam color.] Dicitur autem Indiuiduum Vagum, partim quòd per omnes categorias vagetur, partim quòd ex impositione quoduis indiuiduum incertè significet, partim quòd naturam præ se ferat re ipsa contractam, nobis tamen minimè exploratam.] Quare est in aperto, Indiuiduum non propter suam naturam (quæ est quibusdam veluti limitibus terminata) Vagum appellari, sed quod noster intellectus illius significationem non certò cognoscat. Huiusmodi autem indiuidui, quatuor sunt genera. Aliud enim est transcendentis, vt aliquod Ens: aliud supremi Generis, vt quædam substantia: aliud interiecti, vt quoddam animal: aliud verò infimæ Speciei, vt aliquis homo.] Sed huiusmodi indiuiduorum non meminit Porphyrius, vtitur autem crebrô Aristoteles. Thomas autem & Caietanus censent huiusmodi Vaga indiuidua sub hac Porphyrij definitione non contineri, imò nec propriè indiuidua esse, cùm de multis vniuocè dicantur.] Atque Caietanus tantam enuntiandi potestatem huiusmodi Indiuiduis inesse dicit, vt ea inter Attributa reponere no(n) ita multùm hæsitet. Quod tamen non est admittendum: siue enim Vagantia illa indiuidua animo nostro perlustremus, quemadmodum æquè pro natura communi, ac singulari sumuntur, non erunt inter Attributa collocanda, quia sunt complexa. Quod si illorum significationem consideremus, à notionibus etiam vniuersis secludentur, quòd res singulas, licet à nostra cognitione abhorrentes, præ se ferant. Atque hoc postremo modo sub Porphyriana definitione comprehendi possunt.] [Quæ Indiuidua nominantur, ex eo quod ex proprietatibus suis] quæ sunt, Forma, Figura, Locus, Stirps, Nomen, Patria, Tempus, Hæc septem propria continet omnis homo.] Quicque constat,] Constare hoc in loco non idem valet, quod consistere, vel componi, cùm fieri p.73 omnino non possit, Substantiam aliquam siue communem, siue singularem, ex huiusmodi proprietatibus, quarum plæraque pars Accidentia sunt, constitui:] licet vi & facultate intelligendi Indiuidua ex his Accidentibus constituta esse arbitremur, ob id quod hisce Accidentibus, qu(a)e in res singulas cadunt, vnum singulare ab alio separam(us).] Aut co(n)stare ex proprietatibus, erit proprietates habere, quæ sunt no(n) Accidentia aut propria, sed omnia siue co(m)munia siue propria, qu(a)e quomodolibet vel instrinsecùs vel extrinsec(us), de re quapia(m) dicuntur, non quemadmodu(m) intellectu, sed in reru(m) natura reperiu(n)tur. Proinde hominis co(m)munis Proprietates sunt Substa(n)tia, Corpus, Animal rationis, Risus & disciplinæ capax, aliæque passiones ex eius essentia manantes. Item habere neruos, ossa, caput, teste Aquinate & Caietano. Socratis itaque Proprietates sunt esse Caluum, ventrosum, deformem, Sophronisci Marmorij & Phanaretæ filium, &c. Est autem obseruandum, Accidentia singularia proprietates has superiùs co(m)memoratas non habere, sed potiùs aliorum Indiuiduorum proprietates dici.] [Quæ omnes] Proprietates [in alio] Indiuiduo [eædem] numero [esse nullo modò possunt,] licet eædem Specie esse possunt. Proinde non tam longa eget explicatione præsens defintio, quàm Louanienses in eadem sunt vsi. Nam cum dicant, superiùs vel in Materia, vel in Forma intelligi, negare equidem non possum: non tame(n) hanc distinctionem adeò necessariam puto, cùm non inficias eat Porphyrius, Proprietates illas in superioribus reperiri, sed in alio Indiuiduo non cerni. Quanquam etiam quædam ex his Proprietatibus alijs rebus singulis possint conuenire, vt vel eodem parente procreentur, idem habeant natale solum, & eodem nomine consignentur, non tamen omnes illæ vel eædem numero proprietates diuersis Indiuiduis vlla ratione possunt applicari. Vnde non possumus non mirari principem rerum Deum, qui in tam numerosa hominum copia, nunquam duo Indiuidua per omnia sibi similia effinxit.] Sed hoc in loco idq(ue) merito quæri potest, an ipsa Indiuidua à Porphyrio definiantur? vel potiùs vox ipsa? Cui respo(n)dendu(m) est, vocem definiri, vt res subiectas respicit, adeò vt aliud sit quod definitur, aliud cui definitio attribuitur.] [At hominis communis & vniuersi proprietates,] cuiusmodi sunt Risus, fletus, & disciplinæ capax, [e(a)edem esse possunt in multis: aut potiùs in omnibus singulis,] hominib(us), [quia homines su(n)t,] Plato enim est ad risum procliuis, quoniam homo est. Hactenus breuiter & Laconicè Porphyrius pauca de Indiuiduo disseruit, vel eo præcipuè nomine, vt definitionem Speciei superius adhibitam apertiorem redderet. Nam in Speciei definitione ea quæ numero differunt, per quod Indiuidua significantur, collòcata erant.] [Quare & Indiuiduu(m) à Specie] potestate no(n) actu, [& Species] etia(m) potestate [à Genere co(n)tinetur, quippe cu(m) gen(us) quidda(m) totu(m) sit,] vniuersale [pars] subiecta [Indiuiduu(m), Species partim pars] subiecta [alterius,] hoc est, Generis [totu(m) non alteri(us)] .i. no(n) est totu(m) vni(us) tantu(m) Indiuidui, sed omniu(m).] Satis namq(ue) est Speciei, vt partis ratione(m) subeat, si ad vnu(m) aliquid co(m)paretur, quanqua(m) ipsa interim cu(m) alio sumatur: sed Species no(n) induit plena(m) toti(us) ratione(m), p.74 nisi ad multa comparata, cùm totum non nisi ex multis constare possit, pr(a)ecipuè si sit totum vniuersale cuiusmodi est Species. Nam necessario requiritur naturam communem ad multa comparari. Quemadmodum igitur Species vniuersæ notionis naturam subit, no(n) ad vnum tantùm sed ad plura Indiuidua refertur. Illud verò non est omittendum duplicem esse partem: vnuam quæ subest, alteram quæ pars integralis appellatur. Pars subiecta est, de qua quippiam directè & legitimè effertur, vt cum Indiuiduum ad Formam, Forma seu Species ad Genus comparatur. Pars integralis est principium, quod physicam alicuius constitutionem ingreditur, vt lapides & ligna in domus ædificatione. Pari ratione, duplex est Totum, vniuersale & integrale. Totum Vniuersale est, quod multis attribui potest. Integrale verò, quod ex huiusmodi partibus, quæ re ipsa & à toto & à seipsis differre sole(n)t, naturaliter constituitur. Vniuersale totum ab integrali differt, quod totum Vniuersale in recto casu, integrale in obliquo de suis partibus affirmetur. Non enim aptè dici potest, lapides esse domum, sed potiùs in domo collocari. Est tamen accommodata dicendi ratio, Socratem esse hominem. Vnde planè colligitur, partem subiectam & integralem, vnam esse eandemq(ue) rem. Manus enim est pars, quæ corpori animato subijcitur, & hominis pars integralis nominatur. Simili etiam modo idem conditionem & totius Integralis, & Vniuersalis recipit. Nam domus est totum Vniuersale comparatione huius & illius domus, & totum est integrale, si ad lapides & ligna referatur. Vnde concluditur, idem ratione eiusdem, partis & totius conditionem habere. Genus enim totum Vniuersale & pars essentialis Speciei nuncupatur.] [Sed in alijs sit, siquidem totum] Vniuersale [in partibus inest. Ac de Genere quidem & Specie, quidque supremum Genus, quid infima Species, qu(a)eque eadem sunt & Genera & Species, quæ Indiuidua, quotq(ue) modis Genus & Species dicantur, diximus.] Ex quibus verbis apparet, Porphyrium Genus & Speciem sub vno tantùm capite resposuisse.

XIII. An infimæ Formæ definitio rectè sit à Porphyrio statuta?

XIII. CAPVT VIII.

XIII. QVAESTIO V.

QVanquam per se liquido sanè constat, Porphyrium in explicanda Formæ natura, omnes neruos & industriam co(n)tulisse, ita vt nihil in ea superesse, nihil abesse videretur: non à re tamen, tyronum, ac eorum, qui in hac arte sunt mediocriter exercitati fore credo, si quemadmodum in nostri sermonis cursu de Genere fecimus, ad Formæ quoque vim & facultatem locupletius illuminandam, in vtramq(ue) partem aliquandiu disputemus. Inducamus igitur illum qui contra dicit, ac illum qui respondet, disputantes, atq(ue) ab illo qui contra disputat, sermo oriatur.

Opponens.

Homo est Species, qui tamen non solùm de singulis hominibus, sed etiam de anima dicitur: omnis igitur Species, non tantùm singulis rebus attribuitur. Assumptum hoc modo confirmatur: Quodcunque est rationis particeps, illud ipsum est homo: est autem rationis particeps, homo igitur est.

Respondens.

Argumentatio est fallax, ob id quòd à Subiecto completo ad Subordinatum deducitur. Nam cum dicimus, omne quod rationis est particeps, hominem esse, per hominem non tantùm totum compsitum, sed etiam partem subordinatam (cuiusmodi est anima) intelligere debemus. Quicquid igitur rationem habet, est homo uel pars hominis: vt cùm dico, solu(m) hominem esse disciplinæ capacem, particula [Solum] animam non excludit, cùm anima etiam disciplinæ sit capax, vt sapienter ait Hunæus. Aduerso item modo fallaces conclusiones à parte ad totum duci solent, vt exempli causa: oculus tantùm videndi facultatem habet, homo igitur non videt, quia non est oculus: cum vocabulum [tantum] totum compositum excludere minimè valeat.

Opponens.

Aut homo vniuersus est Species, aut Singularis: non Vniuersus, nam de multis non dicitur, cùm enim Platonem hominem esse assero, illum non Vniuersum esse hominem, sed potiùs singularem volo: aut ergo dicendum est, hominem singularem Speciem esse, quod est impossibile, aut Speciem de multis non dici, quod non est uerisimile.

Respondens.

Homo Species est, atque in multis ille quidem cernitur, non tamen vt in sua confusa natura consideratur, sed vt quibusdam differentijs è materia manantibus restringitur, & coarctatur. Postquam enim mens appræhendit naturam hominis eandem in multis, quæ numero tantùm differu(n)t, reperiri, tum homini Speciei notionem attribuit: homo igitur est Species in re (vt ita dicam) quòd de rebus singulis efferatur: sed homo Vniuersus, est Species post rem, Forma ab intellectu excogitata, atque ex omnibus rebus singulis deducta. Non ergò in eo non probandus Paulus Venetus, quod hominem communem (si modò propriè ac Dialecticè loqui velimus) esse Speciem neget, sed potiùs hominem, Speciei conditionem accipere. Non enim est ex natura Platonis, vt sit homo vniuersus: homo igitur communis, vt est co(m)munis, de multis non dicitur, sed vt eius natura contracta redditur.

Opponentis replicatio.

Homo est animal vniuersum, ergô Plato est homo communis: vt enim Genus ad Speciem est affectum, sic Species ad Indiuidua.

Respondentis dilutio.

Neganda est ratio, cùm sit ex ambigua vniuersi animalis significatione p.76 deducta. Cum enim dicitur, hominem animal esse vniuersum, postrema pars illius Enuntianionis, in duo significata deduci potest: vel vt sit animal co(n)fusu(m), cui(us) natura ad diuersas Species peruenire potest, & ita hominem vniuersum esse animal inficiamur: vel vt esse(n)tiam tantummodo in rebus singulis repertam significet, atque ea ratione hominem vniuersum esse animal concedimus. Cum ergo concluditur, hominem co(m)munem de Indiuiduis efferri, quòd animal vniuersum homini applicetur, rationem firmam esse concederemus, si modò homo esset animal illud vniuersum, quod sub suo ambitu varias Formas comprehenderet. Quare cùm homo sit commune animal non quia de eo animal dicitur, sed quia hominis natura multis est attributa, idcirco neque Plato erit communis homo, licet sit homo, quoniam Platonis essentia tantùm de Platone dicitur.

Opponens.

Homo est Species, non tamen solum multis quæ numero differunt accommodatur, cùm de viro & vxore dicatur: non est igitur Speciei descriptio satis apta.

Respondens.

Non est, in quo multùm Interpretes hic reprehendi possunt, cùm ea quæ respondent, non ita sunt à veritate remota, quin & tuto satis à quouis Dialectico admitti, & probabiliter admodum ab vnoquoque Peripatetico defendi possint. Illorum tantùm obscuritatem accusamus, qui in conclusione nulla difficultate inuoluta, tam obscurè se ipsos interpretantur, vt in ea dissoluenda suis rationibus lucem eriperent, & quasi noctem quandam offunderent. Nos verô ea, quæ ab his confusè disputata erant, explicatiùs & vberiùs, quoad fieri potest, enodabimus. Proinde virum & foeminam & vnumquodque accidens, quod subiecto, cui inhæret, appellationem tribuit, in duas distribuimus significationes: vnam, qua suas naturas: alteram, qua subiecta significant, cui nituntur. Quibus (vt euidentior futura sit disputatio) exempla adiungam: candidum igitur & atrum, aut nudas qualitates, aut subiectum (cuiusmodi est homo) cui insunt, præ se ferre possunt. Quod & de viro & muliere est opinandum. Cùm itaque candidum, atrum, vir & foemina homines esse dicuntur, non est illud ita accipiendum, quasi aduentitiæ illæ naturæ, hominis naturam haberent, sed potiùs ipsæ res, quibus hæc inhærent, hominem significare putantur. Hominem igitur candore perfusum, non ipsum candidum & atrum hominem esse statuimus. Vt igitur admittam, candidum & atrum, virum & foeminam differre Specie, tamen subiecta Specie non differu(n)t: homo verò de subiectis & non de naturis illis fortuitis, quæ Specie differunt, effertur.

Replicatio opponentis.

Vir & mulier magis differunt quàm duo viri, sed duo viri numero inter se separantur, ergò vir & mulier Specie.

Respondentis dilutio.

Ratio non est aptè conclusa, quandoquidem illa, quorum essentiæ plusquam numero differunt, Specie discrepare iure dicuntur: non autem ea, quæ fortuito & ratione accidentium ab inuicem separantur.] At verò vir & mulier æquè in eandem naturam ac duo viri coguntur, licet sexus illorum sit diuersus & discrepans. Nam cum Species vi & facultate, non Materi(a)e, sed Form(a)e seiungantur, vir & foemina, licet sunt passiones qu(a)edam ab animali profluentes, non tamen in numero differentiarum habentur, earum pr(a)esertim, qu(a)e à Forma manare dicu(n)tur: sunt igitur aut Differentiæ, quæ à materia proueniunt, aut Accidentia, quæ gratia materiæ homini inhærent.]

Opponens.

Res singulæ Naturam non habent: Species igitur in Naturæ quæstione de illis minimè dicitur.

Respondens.

Res singulæ bifariam considerari possunt: vno modo quemadmodum sunt res singulares, quæ fluxum naturæ communis & vniuersæ quibusdam terminis claudunt, & ita de illis enuntiatur Species, cuius natura donantur: altero, vt proprijs & proximis naturæ singularis principijs in sua essentia co(n)stituuntur, eoq(ue) modo res singulas in Formæ natura comprehendi, non consideramus.]

Opponens.

Quod nequit interire, de eo quod interitui est obnoxium non dicitur, sed Species ad interitum perduci non potest, Indiuidua verò possunt: ergò Species de Indiuiduis non affirmatur.

Respondens.

Species, vt est in rebus singulis, ad interitum venire solet, quamuis vi sua sit (a)eterna, quia continuatione quadam in diuersis Indiuiduis sub Specie subiecta, semper & perpetuò remanet.]

Opponens.

In hac enuntiatione [Socrates est homo,] Species de vno solo, puta de Socrate dicitur: ea igitur necessitate Species non est astricta, vt multis accommodetur.

Respondens.

Damus hominem de vno tantùm dici, cum illam habeat potentiam, vt in omnibus rebus singulis sub Forma comprehensis reperiatur.

Opponentis replicatio.

Species actu de vno solo effertur, ergo & potentia: ab actu enim ad potentiam, apta ducitur conclusio: namq(ue) rectè sequitur, Socrates tenet lapidem, lapidem idcirco tenere potest.

Respondentis dilutio.

Argumentatio ab actu ad potentia(m) deducta, in Pronuntiatis Aientibus non in Negantib(us), vires suas exercet: proinde præsens argume(n)tum Axiomate illo, non omnino debet confirmari, cum inratione, h(a)ec vox [Solum] negationem in se inclusam habeat.]

Opponens.

Caput est Species infima, quod nihilominus de multis, qu(a)e Specie differunt, dicitur, de capite nempe humano, & equino: id circo vltima Species, non tantùm in rebus singulis cernitur.

Respondens.

Caput est Species intermedia, non postrema, sub quo caput humanum, & reliqua capita continentur, qu(a)e in numero Formarum infimarum habentur: & quamuis caput Asini, sit caput hominis, non tamen est caput humanum, ex quo efficitur, vt caput humanum de pluribus Specie differentibus non dicatur.]

Opponens.

Quicquid est & per se subsistit in sua potestate, non habet vt propriam naturam multis tribuat, est autem Species huiusmodi: in nullis igitur indiuiduis reponitur.

Respondens.

Quamuis Species sit absoluta & perfecta gratia Formæ, non tame(n) vi & facultate materiæ: cùm per hanc in multas partes diuidi atq(ue) distributi valeat, per illam no(n) possit: vel occurrere licebit, assumptum esse veritatis expers, cùm non ita completè, absolutè, ac perfectè, vt Indiuiduum, subsistat.

Opponens.

Homo est Species, attamen de multis quæ Specie differunt, dicitur: ergo Species non tantùm his qu(a)e numero solo discrepa(n)t, attribuitur. assumptio probatur, dicitur de homine viuo ac de homine cæco: sed homo viuus & homo cæcus est mortuus, ergò à viuo natura discrepat. Confirmo Minorem: homo qui aspectum habet est in vita, cæcus igitur est morte deletus: nam si habitus sequatur habitum, & priuatio priuationem. Quemadmodum enim aspectum sensus sequitur, sic cæcitatem sensus priuatio.]

Respondens.

Aristotelis verba tum locum habent, cum res subiecta Habitum & ei(us) Priuationem non sequitur, quapropter cum vita in argume(n)tatione non minus sequatur aspectus priuationem, quàm aspectu, minimè debet illud ex Philosophi loco concludi.] Nam vt sequitur, hominem idcirco vitæ cursum aliquem retinere, quia aspectum habet, ita consequens p.79 est, hominem eam ob causam, vita & spiritu frui, quòd illum oculorum sensu orbatum esse dicimus. Quo enim tempore in vita non manet Socrates vtru(m)q(ue) falsum est, & aspicere eum & c(a)ecu(m) esse.]

Opponens.

Linea est infima Species, qu(a)e tamen vt [Aristoteli placet] Gen(us) est rectæ & curuæ lineæ: vltima igitur Species, de multis quæ Specie diuiduntur, enuntiatur.

Respondens.

Cùm dicat Aristoteles Lineam esse Genus lineæ rectæ & curuæ, non vult lineam Genus esse Dialecticum, sed Physicum, seu naturale, eo modo quo scribit libro septimo primæ Phylosophiæ, Superficiem genus esse coloris, non quod de colore dicatur, sed quod color superficiei inhæreat: pari ratione linea naturale Genus line(a)e rectæ & curu(a)e appellatur, quemadmodum rectum & curuu(m) in linea, tanquam in subiecto, reponuntur. Quicquid enim aliquam formam in se recipit, Genus naturale, eo loci ab Aristotele vocatur: adeò vt non solum illud, quod est multorum efficiens principium, cuiusmodi sunt Iupiter & Tantalus, sed etiam subiectum quòd primo in se multa recipit, Genus naturale nu(n)cupatur, qualis est materia prima, cum ad Formas eas, qu(a)e in numero Substantiarum habentur, & superficies ad colorem, & linea ad rectum & curuum, comparatur.

Opponens.

Si Species de Indiuiduis diceretur, aut ambiguè aut vno modo, sed non ambiguè, quia diuersis rationibus in res singulas minimè descendit: neq(ue) item vno modo, quod hac ratione perspici licet. Qualem habet Genus ad Formas affectionem, eandem habet Forma ad res Singulas, sed Genus homonúmos, de subiectis Formis enuntiatur (Genus enim non est vnum quiddam, ob eámque causam multas latebras habet). Species igitur de Indiuiduis ambiguè] dicitur.

Respondens.

Aristoteles eo loci, varis esse ambiguitates meminit: alias quæ solo nomine conueniant, nullamq(ue) vnitatem propemodum habeant: vt quæ Æquiuoca casu dicuntur, vt nomina quædam, quibus ijsdem montes, flumina, ciuitatésq(ue) s(a)epe appellantur. Alias verò esse, quæ aliqua teneantur similitudine, vt vocabulum Canis, aut Lupus, quod ob aliquam similitudinem, terrestre animal, & aquatile significat. Animal etiam de viuo & picto ob similitudinem dicitur. Alias rursus ait esse, quæ Genere, aut Analogia, habeant propinquitatem: Genere, ut Generum omnium, quorum aliqua est ambiguitas, quia naturam vna(m), vt Speciei, (hæc enim tantum Generi negatur, non omnino vna natura) non habet. Has ambiguitates, quæ aut Genere, aut Analogia, propinquæ sunt, no(n) videri ambiguitates, ob huiusmodi propinquitatem Aristoteles inquit. Genera enim omnino Vniuoca nobis videntur, atq(ue) etiam ipsa Analoga.]

XIV. An Summi & interiecti Generis definitiones & diuisiones, legitimè à Porphyrio explicentur.

XIV. CAPVT IX.

XIV. QVAESTIO VI.

QVid sit Genus Supremum, quid Interiectum, quid item intermedia & vltima Species, satis explicatè suprà commonstrauit Porphyrius. Cùm autem illæ definitiones, communi Dialecticorum scholæ admodum placeant, non est quòd in illarum enodatione, vel commentatione aliquam operam ponamus, sed vt argumenta in vtramq(ue) partem, ea qua possimus breuitate, afferamus.

Opponens.

Contraria in vnam rem cadere nequeunt, sed Genus & Species sibi inuicem repugnant: interiectis igitur Generibus minimè valent conuenire.

Respondens.

Cùm Genus & Species nudas voces significant, inter contrarias & repugnantes naturas locantur: hæc enim vox [Genus] Species non est, sed cum ad res substratas significandas imponuntur, vnum idemq(ue) diuersa comparatione & Generis & Speciei nomen continebit.

Opponentis replicatio.

Genus & Formæ sunt duæ Species disiunctæ atq(ue) separatæ notionis vniuersæ, vt homo & asinus quæ sub animali ponuntur, inter se discrepant: sed homo asinus esse non potest, ergò nec Forma Genus.]

Respondentis dilutio.

Genus & Species infima, quæ de Indiuiduis effertur, sunt separatæ Species vniuersæ notionis, quod non est verum, si subiectam Speciem intelligas: sunt autem interiecta Genera, Species non vltimæ sed quæ Generi subsunt.]

Opponens.

Vnumquodq(ue) Genus oppositas Differentias, in diuersas Formas diuidi solet:] ergo Genus summum & intermedium differentijs, quæ Gen(us) primum & interiectum efficiunt, diuidi necesse est. Sed quicquid sub Genere differentijs constituitur, est Species, illa igitur Generis in Formas est appellanda distributio, quod absurdum alienúmq(ue) videtur.

Respondens.

Boëtij Axioma vires suas habet, in res, quæ propriè sunt Genera, non cùm Generis vocabulum diuiditur, vt in hac diuisione, in qua nostra versatur oratio, facile licebit perspicere.]

Opponens.

Quicquid habet superius Genus, non est supremum Genus, at decem p.81 prima Genera à Porphyrio commemorata, Superiora Genera habent, non erunt igitur Genera summa. Ac vt confirmem Minorem, noster sermo de Substantia erit. Quæro igitur an Substantia habeat nec ne Essentiam aliquam? Habet inquis, alioqui non esset Genus: deinde peto, an à seipsa habeat? Respondebis, idq(ue) verè, à seipsa illam Essentiam minimè posse accipere, cum nihil sibi ipsi naturam impartiri possit.] Foret enim eo modo idem seipso Prius & Posterius. Nam quod Essentiam ab aliquo accipit, eo, à quo illam habet, est necessariò Posterius. Ad extremum peto, an ex nihilo habeat? Quòd si in eam sententiam velis descendere, profectô in id ipsum te iudices, quod ne adumbratam quidem veritatis notam in se continet: cùm communis eorum, qui de natura disseruerint, sit sente(n)tia, ex nihilo nihil fieri.] Ab alio idcirco suam accipere naturam est Consequens, & efficitur: hoc autem posito & concesso, hunc in modum concludo: Quicquid naturam Dialecticam alicui accommodat, est vel Definitio, vel Genus, vel Species, vel Differentia eius rei, cui illam essentiam tribuit. Si concedamus, Substantiam habere definitionem, tum sub Genere superiori ac Differentia comprehendetur: quandoquidem omnis Definitio ex Genere & Differentia constet.] At Species Supremo Generi naturam ullam attribuere nequit, cùm tantùm in rebus singulis dicatur: nec Differentiam habet constituentem, quonia(m) omnis Differentia superius genus diuidit: ergo necessariò relinquitur Superiori alicui generi substantiam suam essentiam acceptam ferre, quod est falsum: aut illam naturæ ac essentiæ prorsus esse expertem, quod non est verum.

Respondens.

Sunt qui rationem esse concedendam volunt, substantiamq(ue) superiùs Genus habere, naturæ perspectum licet nostram cognitionem fugiat: proinde statuunt illi Substantiam ex nostra tantùm notitia dependere, vt inter prima Genera reponatur. Sed huiusmodi homines, se ipsos in argumentis soluendis non multum perturbare decreueru(n)t, atq(ue) pr(a)estantiùs esse duxerunt, potiùs quicquid in buccas venerit proferre, quàm in veritate inuestiganda, aliquid laboris insumere. Quod si esset aliquod Genus superius Substantia, quod nulla probabili ratione nititur, tamen vis & essentia rationis adhuc remaneret: cùm qu(a)eri idq(ue) probabiliter potuisset, à quo superiùs illud Genus naturæ tantummodo perspectum suam haberet naturam? an à seipso, an ex nihilo, aut alio? Alij respondent, Substa(n)tiam nihil aliud esse, quàm omnia sua inferiora, ideoq(ue) eam quam habet naturam, ex rebus subiectis accipere. Sed hæc solutio mihi non admodum placet, quamuis enim re ipsa supremum Genus, ab omnibus suis inferioribus, tamen intelligendi vi & facultate, ab illis discrepat: vt illud etiam interim silentio comittatur, supremum Genus suis inferioribus posterius fore, si modò ab illis suam naturam deduceret. Sed remotis his commentitijs futilibusq(ue) sententijs, acutissimis oculis naturæ bonitatem nostris animis lustremus, qu(a)e omni qua possit ratione contendit, vt finitam naturam rebus assignet, atq(ue) tam capitali odio ab Infinito dissidet, vt nullu(m) no(n) mouere soleat lapidem, quô infinitum è reru(m) natura funditus euellat, p.82 ob eámque causam, Infinitum esse in rerum natura negat Aristoteles. Ne ergò naturæ, seu capita vniuscuiusq(ue) Categoriæ, in immensum & infinitum progredi viderentur, imposuit natura vnicuiq(ue) Categoriæ quoddam caput & finem, quo nullam aliam essentiam superiorem esse voluit. Atque idcirco mens nostra naturam ipsam primis Generibus essentiam impartiri considerat, quæ essentia, cum ex Genere & Differentia non oriatur, pura ac simplex appellatur. Cum autem dicitur, illud omne esse ex essentia eius rei, cui naturam tribuit, respondemus enuntiationem illam non esse vniuersam, nec in omnibus veritatem continere. Differenti(a)e enim [vt Porphyrio placet] suam deducunt naturam ex Genere: attamen Genus illorum essentia non est dicenda, cum de illis neutiquam efferatur. Quod si hoc pronuntiatum non esset falsum, non tamen in his locum haberet, quæ naturam alicui extra Genus attribuunt, quod in Substantia perspici potest, cui natura impartitur essentiam non tanquam res in Genere, sed extra Gen(us). Sed de his satis ferme dictum puto.

XV. An Sol, Luna, Mundus, Phoenix, Gabriel, sub infimæ Formæ definitione contineantur?

XV. CAPVT X.

XV. QVAESTIO VII.

REspondet Arboreus, voces illas Species non esse, nec simpliciter Indiuidua, licet dicantur ex Suppositione Indiuidua, cùm rem vnaquæq(ue) illarum singularem & Indiuiduam habeat. Partim conueniunt cum Indiuiduis: nam vnicam rem habent, & singularem, & rem ipsam considerando, de vno solo, vt Indiuidua prædicantur. Partim disconueniunt, quia rationem habent communem. Partim etiam cum Formis conspirant, nam rationem habent communem, secundum quam eas Boëtius in Species reuocat. Partim dissentiunt, quia plura non habent Indiuidua de quibus prædicantur, & secundum hanc considerationem in Indiuidua reuocantur.] Quatenus tales naturæ considerantur, vt Forma cum Materia copulata est, quia sic aspectabiles sunt, non possunt non ad Indiuidua referri. Quatenus verò ipsarum Forma per se concipitur, ab aspectabili Materia cogitatione auulsa, Species quædam sunt ac Formæ, quæ tametsi in rebus singulis inhærent, apta tamen sunt, quæ pluribus alijs communicentur. Ita de hac quæstione Aristoteles statuit. Ad hunc modum & de Phoenice statuendum est, quæ vnica Arabiæ auis est, è cuius crematæ cinere, aliam Phoenice(m) excitari authores tradunt: de quo Ouidius & Lactantius in Carmine quod Phoenix inscribitur,] atq(ue) Matthisii sententia est maxima pars scholæ Peripateticæ, quæ Solem & lunam, cæterasq(ue) illas naturas ex eo Species esse probat, quòd de his, qu(a)e numero & sigillatim differu(n)t, enuntiandi facultate(m) habent. Licet enim Sol, vno tantûm Indiuiduo suam naturam communicet, non tamen idem est ad Solem atque hunc Solem, orationem accommodare:] neque suam Sol amittit aptitudinem, quia multis suam naturam accommodet, ita vt solis naturam minimè commutare, illique nouam essentiam imponere non p.83 necessum haberemus, si modò plures in rerum natura Soles constarent.] Impedimenti enim nihil est in Solis forma, sed materia, cui repugnat plures in rerum natura Soles consistere.] Quòd si ad res huiusmodi adhibeas orationem, te quoduis Indiuiduum in Formarum numero poni comprobaturum, quandoquidem si plures essent, (vt ita dicam) Socrates, tum de illis Socrates diceretur.] Respondemus argumentationem non omninô esse similem, cùm nunqua(m) Socrates in multis dici possit, nisi interim eius quoq(ue) vis & natura penitus immutetur, & ab ea in qua nunc est singulari natura ad altera(m), hoc est vniuersam transferatur: quod tamen de sole intelligi nequit, quandoquidem illius natura tam latè se exte(n)dit, vt si soles essent varij, absque illius naturæ commutatione, vno eodémque modo de illis diceretur.] Quamuis igitur ob defectum rerum, non possunt fortasse huiusmodi Species de pluribus verè prædicari, ipsa tamen vocabula secundum significationem, qua(m) habent, apta sunt, vt de pluribus Indiuiduis esserantur. Nam nomen (Sol) cûm planetam (quem poëta elegantissimè mundi oculum appellauit,) non est, vt hic Sol, significet, sed quatenus in tali Specie constitutus, hoc est, quatenus est sol, sicut homo Iohannem significat, non vt est Iohannes (sic enim non potest etiam de Petro dici) sed quatenus est homo, atq(ue) ideò terminus ex sua significatione potentiam habere dicitur, vt de multis dici possit. Neque dicenda est huiusmodi aptitudo esse frustra, quamuis non possit fortè vnquam ad actum reduci. Satis enim est, vt aptitudo sit frustra, ipsam in simili secundum Speciem, aut Genus vnde profluit & originem ducit, ad actum non reduci. Alioqui frustra & inaniter poneremus in c(a)eco aptitudinem ad uidendum, licet alij Axioma illud non in aptitudine, sed potestate vires obtinere velint, cùm potentia sit ordo quidam ad actu(m) co(m)paratus, aptitudo non sit.] Suprà diximus (fortè) quia no(n) in omnibus enumeratis, impossibile est illam aptitudinem reduci ad actum, cu(m) Phoenix de pluribus actu possit prædicari, licet non vno tempore, sed successione quadam.] Natura enim (vt Aristoteli visum est) eodem tempore plures esse Phoenices non patitur: co(m)plures tamen successione, ex alterius interitu oriuntur. Nam Phoenix (si Isidoro fidem tribuere velimus) cum annos suæ vitæ quingentos agat, collectis aromatum virgulis, rogum sibi struit, & conuersa ad solis radios, ex alarum concussione, data opera & sponte sua incendiu(m) nutrit, & se ipsam combustione illa ad interitum perducit, è cuius cinere altera oritur, ex quo nascitur illud: Sitne masculus, vel foemina? Ad quod dicitur, vtriusq(ue) sexus expertem esse, ob id, quòd seminis propagatione nec alias procreat, neq(ue) item procreatur. Quapropter no(n) habet quæ ad procreationem in cæteris animantibus ordinantur instrumenta, siquidem natura nihil frustra facit. Alij tamen Phoenicem masculum, alij foeminam esse arbitrantur.] Quòd si Solem, mundum, & alias item formas intelligamus, facilè quis defenderet, eam etiam ad actu(m) reduci posse, dicendo: hic sol est sol, ille sol est sol, demonstrato in secunda enuntiatione per intellectum alio quodam sole, qui nec est, nec per naturam esse potest.] Quod ad Angelos autem, (cuiusmodi sunt Michaël, Gabriel) spectet, an in Formarum numero habeantur, necne? in magnam p.84 controuersiam & disceptationem à Thomæ & Scoti familia vocatur. Caietanus tam diligenter ea tuetur quæ à Thoma accepit, vt ab illius finibus minimè possit diuelli. Acerbiùs etiam in Scotu(m) inuehitur, insectaturq(ue) vehementiùs, quòd duos Angelos in eadem Specie poni co(n)cederet. Nam cùm vnaquæuis natura, quæ tanquam notio communis, sub intelligentiam cadit, multis suam naturam communicare possit, æquum esse ait Scotus, vt cûm Angeli mente & cogitatione comprehendantur, varias naturas sub suo ambitu complectantur. [Quam opinionem à veritate plurimùm abhorrere, Thom(a)e testimonio probat Caietanus. Cùm enim Substantiæ incorporeæ ab omni materia sint secretæ ac separatæ, in illis idcirco rerum singularum copiam reperiri nulla conditione potest. Atq(ue) ea de causa, minimè opus esse dicitur, plura Indiuidua à substantijs illis separatis, sub eadem Forma contineri, sed tot esse Species, quot sunt numero indiuidua, cuius rei locupletissimus est Auicenna testis.] Illas tamen Species de multis dici volumus aptitudine quadam, non Physica, hoc est, vt plura Indiuidua illius formæ simul, vel successione quadam esse valeant, sed vt ad plura comparatur, ea ratione qua mente atque animo apprehenditur, in quibus illius natura aptitudine Dialectica dici mente & intelligentia concipitur.] Hoc igitur diligenter videndum est, hominem, Solem, Phoenicem, Gabrielem, Chymæram, & Deum, diuersa ratione ad formæ definitionem, affectionem habere: homo Actu, Potentia, & Aptitudine: Sol actu & re vera nunquam, sed sola aptitudine: Phoenix successione quadam: Gabriel aptitudine, ratione intellectus, multis rebus attribuitur. Eó enim cogitationes nostra dirigimus, vt cu(m) Gabrielem mentibus nostris ac animis comprehendamus, Speciem intelligamus: cûm verô in hac & illa cogitatione versamur, tum notionem qua(n)dam singularem, ratione & intelligentia constrictam, teneamus. Chymæra verò, neq(ue) aptitudine, neq(ue) potentia, neq(ue) actu, sed opinione & imaginatione quadam in multis cernitur. At verò Deus, nulla ratione in Formarum numero reponi poterit, cùm speciei ratio prorsus illi aduersetur.] Sed in hac controuersia longiùs progredi nolo, præsertim cûm in imme(n)sum ac propè infinitum serperet vtriusq(ue) partis argutias sub vno aspectu atque oratione ponere.

XVI. An Anima sit Genus, vel Species?

XVI. CAPVT XI.

XVI. QVAESTIO VIII.

EA est huius quæstionis difficultas & asperitas, atque de ea, tam variæ sunt doctissimorum hominum, & discrepantes sententiæ, ac vtraq(ue) opinio tantûm habet disputationis, vt in quam sententiam ire & descendere debeam, minimè satis constituere possim. At ne multus esse videar, & in hoc certamine multiplex, sententias interpretum, quam quod id potest fieri breuissimè in medio ponam. Sed est nonnihil interim illa nobis impedimento, non tam vetus, quàm adhuc sæpè sub indice iactata controuersia: an tres animæ in homine reperiantur? an tantùm vna? Deinde, an etiam tres illæ potentiæ, quæ sunt Vigendi, p.85 sentiendi & ratiocinandi facultates, re inter se separe(n)tur, an ab animare nec ne discrepent? Hæc, inquam, mirum in modu(m) orationem impediu(n)t, cùm absq(ue) horum enucleatione, ad pr(a)esentis scrupuli veritate(m) nu(n)quam aspirare valeamus. Est igitur opinio ipsa ratione co(n)stituta, manetq(ue) ad vnum omnium firma consensio, hominem tres animas non habere, sed vnam tantùm, ratiocina(n)di vi & facultate imbutam, quæ etiam officijs sentientis ac vigentis animæ fungi dicitur: neque brutum duas habere animas, sed tantummodo vnam, nimirum eam, quæ sensus est compos, quæ partes quoque animæ vigentis subire solet.] Secundam & tertiam dubitationem inferius discutiemus. Cùm autem in controuersia ponatur, an anima vel Generis, vel Formæ nomen sibi assumet? Respondent nonnulli, animam, vt de ea quæ viget, sentit ac rationem habet, dicitur, quandam Generis, similitudinem gerere, vt autem pro vna harum accipitur, formam & similitudinem Speciei habere.] Sed hæc solutio quæstioni, quæ nunc in disceptationem vocatur, non satisfacit: cùm non statuat animam, aut verum Genus, aut germanam Speciem esse, sed quandam nunc Generis, nunc speciei formam & similitudinem obtinere. Vt aute(m) aliquid certi de hac qu(a)estione constituatur, diligenter intelligi volo, animam quæ viget, quæ sentit, ac ratione est prædita, considerari, partim quemadmodum tres illæ potentiæ, inter se conglutinat(a)e, homini insunt, partim de ali(a)e du(a)e facultates bruto conueniunt. In qu(a)estione igitur vocari potest, an tres illæ potentiæ, qu(a)e homini inh(a)erent, re differant, nec ne? de qua re summa Philosophorum dissensione certatur. Hoc autem non hæsitante assertione, affirmo, vim sentiendi & vigendi in homine repertam, natura & essentia discrepare, ab ea sentiendi, vigendiq(ue) facultate, quæ belluæ inest: vigentemq(ue) vim, quæ bruto competit, ab illa quæ plantis insita differre, licet illud pro maximo absurdo habeat Occam. Atq(ue) hunc in modum, illud Beneri testimonium interpretandum existimo: Anima (inquit) sentiens & rationis capax non eidem insunt, nec de eodem dicu(n)tur: sunt enim tres distinctæ Species animæ Vigens, Sensus & Rationis particeps, qu(a)e vtpote Form(a)e naturales diuersæ, in eadem materia simul esse nequeunt, quemadmodum, nec idem belluam, arborem, & hominem appellare licet. Efficit autem nominum inopia, vt ijsdem appellationibus facultates animæ designentur, vnde maxim(a)e sæpenumero oriuntur obscuritates, ita enim quicquid intelligit, continuò sentiens esse dicimus, id est sentiendi facultate præditum: & quod sentit, vigere dicitur, id est animæ vigentis viribus instructu(m): vt h(a)ec non animorum, sed facultatum sunt nomina. Ex quibus verbis perspici potest, illum noluisse tres illas vires & facultates humanis animis attributas, inter se Specie differre. Si enim Specie essent diuersæ, in hominis natura, consistere non potuissent. In qua etiam opinione est Velcurio. Hoc igitur est certum et maiorib(us) quasi Theatris p(ro)positum, animam non esse Genus, cùm ad illas potentias refertur, qu(a)e homini accommodantur. Nu(n)c dabimus operam commonstrare, an sit Genus comparatione animæ vigentis, sentientis, & ratione vtentis, vt rationandi facultas homini, sentiendi belluæ, vigendi plantis inhæret? Volumus igitur animam etiam hac ratione non esse Genus, p.86 quod partim authoritate, partim ratione, verum esse potest effici. Louaniensium testimonium habemus, qui affirmant vulgatam esse Maximam, & ex Aristotelis verbis forsita(m) depromptam, animam esse ambiguam trium animarum collatione, nempe ratione prædit(a)e, sentientis, & vigentis.] Quod si ratione pugnabimus, animam à Generis finitione nullo cum labore secludemus. Nam cûm sit ab omnibus Peripateticis decretum, vt Genus de multis dicendi facultatem habeat, anima harum facultatum collatione, Generis nomen attingere nequit. Non enim dicimus ratiocinandi, sentiendi, vigendi vires, animas esse, sed potiùs, animas illis potentijs instructas, animæ nomen idque ambiguè habere: eo modo quo dicimus hominem ad risum aptum, & eum qui in fletum duci potest, homines esse, non tamen illis ridendi & flendi facultatibus hominis nomen impositum esse. Neq(ue) authoritate alicuius interpretis, qui animam Genus esse statuat, premi velimus: cùm in huius quæstionis vestibulo, hominum opiniones de hac controuersia varias esse, & inter se dissidentes diximus. Non enim tam authoritates in disputando, quàm rationis momenta quærenda sunt.] Cum id præsertim non quæritur, sintne aliqui, qui animam Genus esse putant? anima vtrum Genus sit, necne, quæritur? Sed forsan hanc propones quæstionem, an existimem tres illas potentias re ab anima differre nec ne? Cui occurro illas pote(n)tias ab anima diuisas esse, si modo in eandem cum Paulo Veneto sententiam discessionem facimus. Potentias nempe illas ita animam consequi, vt propriæ passiones suam Formam consequa(n)tur.] Omnes etiam Interpretes ad vnum sentiunt, in ea quæstione quæ in contentione vocatur, an anima sit immortalis, necne? animam esse perennem: at verò illius operationes seu facultates non esse sempiternas. Quod Titilmannus quoq(ue) visus est dicere. Sed vt orationem tandem ad exitum perducam, animam dupliciter considerari statuo, vel vt corpori inhæret, vel vt ab eodem separatur. Si consideram(us) animam esse in corpore, tum dicitur tres illas potentias habere, at verò hac ratione, naturæ communis & vniuersæ rationem subire nequit, cùm sit pars rei constitutæ. Si verò eam auulsam & à corpore separatam intelligas, tum statuas op(us) est, animam de hac & illa anima tantùm enuntiari: non enim animam separatam à corpore, vel vigere, vel sensus & rationis muneribus fungi, efferri possum(us). Licet sint qui animis à corpore seiunctis rationem tribuant, quod falsum esse existimo, nisi rationem illam intuentem Substantijs separatis insitam non discurrentem, quæ soli homini competit, intellectam esse velint. Illud etiam aliquid habet quæstionis, an anima sit Species nec ne? Ad quod dicit Caietanus, animam non esse Speciem: cùm enim Species dicatur de his quæ numero, non quouis, sed completæ & absolutæ naturæ: ideò anima & punctum sub formæ definitione comprehendi nequeunt, cùm non sunt naturæ completæ in Specie, sed per fectarum naturarum principia. Nos autem arbitramur nihil absurdi euenire, si animam separatum Speciem esse, sententiamq(ue) illam Caietani de anima, ea ratione, qua cum corpore co(m)binatur, intelligendam esse dicamus. Sed me reprimam, præsertim cùm longius quàm institueram, p.87 vel Dialecticorum fines se extendant, progressa sit oratio. Quod si quispiam penituis hanc controuersiam introspiciciendi aliquo desiderio teneatur, necessarium habet, vt ea, quæ ab interpretibus, in libris de anima literis commendatur, diligenter animaduertat, & memoria probè complectatur.

XVII. AN MATERIA, SIGNATA SIT NATVræ singularis causa & principium?

XVII. CAPVT XII.

XVII. QVAESTIO IX.

QVandoquidem Porphyrius (quod illud ad Speciei naturam aperiendam plurimûm facere iudicaret) in rerum Singularum conditionem enucleandam non nihil operæ contulerit, nobis quidem in optima spe ponimus, nos non frustra laborem suscepturos, si modò rerum singularum originem, breui & angusta oratione erimus prosequuti. De qua quidem Indiuiduorum origine, quatuor sententias ferri animaduertimus. Scotus, illiusq(ue) satellites, naturam quandam ex Materia, Forma ac re co(n)stituta, ortam, quam illi satis barbarè, incultê, horrideq(ue) Hæc ceitatem appellant, rei singularis causam esse statuunt: quam quidem opinionem, grauiter satis & prolixè refutauit Caietanus. Alij eam volunt Quantitatem esse, vt Ægidius Romanus: quidam Materiam, vt Alberus,] ita tamen vt Materia sit causa completa ac intrinseca naturæ singularis: quantitas verò sit causa sine qua natura aliqua nequeat singularis reddi.] Nonnulli autem Materiæ signatæ eam vim inesse dicunt. Quæ opinio ab Aquinatæ profecta, à Caietano repetita, ab omnibus Thom(a)e defensoribus est suscepta. Qu(a)e cùm (Glareani iudicio) firmior sit, & veri quid similior, in ea explicanda nostra versabitur oratio. Illud igitur primùm in disputatione nostra ponendum esse ducimus, Materiam signatam nihil aliud esse, quàm Materiam huius quantitatis capacem, ita vt alterius quantitatis non sit. Cùm primum enim semen Materiam cum Forma coniungit, atq(ue) ex illarum combinatione oritur Plato vel Socrates, materia Socratis, quæ est illius pars intrinseca, ita Socrati propria redditur, vt nullam aliam quantitatem recipere possit, præter eam quam Socrates sibi ipsi determinauit. Quæcunq(ue) enim natura constant, finitam & certam magnitudinis, & augmenti rationem habere dicuntur. Nulla ergo ratione materia differt à materia signata, nisi quod materia signata quantitatem recipere possit. Proinde materia certo alicui Indiuiduo propria, & materia signata, materia item sub certis dimensionibus constituta, eandem vim & significationem habent. Nolumus itaq(ue) materiam signatam, quippiam ex materia & quantitate concretum, sed Materia(m) in recto, qua(n)titate(m) in obliquo significare. Neq(ue) ha(n)c Signata(m) materia(m) Indiuidui Differentia(m) statuim(us). Quemadmodu(m) enim anima p.88 intellectu imbuta non est ipsa differentia hominis, hoc est, ipsum rationis particeps, sed potiùs illud â quo prouenit illa differentia: ita Materia signata non est ipsa differentia naturæ singularis, sed illud à quo, veluti à quadam interna causa seu fonte, profluit ac emanat. His ita explicatis, dumeta illa Scotistita, quæ ad hanc sententiam refellendam afferuntur, discutiamus.

Opponens.

Quicquid naturali inclinatione ex aliquo dependet, illo à quo dependet, non est prius: alias enim idem & prius & posterius foret, est autem Substantia, prior Quantitate: Quantitas ergo no(n) est causa singulæ Substantiæ.

Respondens.

Maior omni ex parte no(n) est vera. Quod vt clarius perspiciatur, intelligendum est, analogiam, hoc est, proportionem, & comparationem Materiæ Signat(a)e, ad certam & singularem Quantitatem, esse p(ro)portionem potentiæ ad proprium actum. Atque vt Materiæ potentia re ipsa à Materia non est diuisa, quæ nihilominus à Forma dependet: ita potentia Materiæ, qua hanc Quantitatem recipere valeat (quæ illius signatio appellatur: hinc enim procreata est illa dicendi formula, qua Materiam non discrepet. Et quoniam potentia ipso actu prior est, & posterior ordine natur(a)e (est enim prior co(m)paratione Materi(a)e, posterior ordine Form(a)e) idcirco signatio illa Materiæ, est prior Quantitate, si Materiam respiciamus, Formæ verò consideratione posterior. Ex quibus liquet, primum illud pronuntiarum no(n) omnino verum esse, neq(ue) etiam absonum esse ac absurdum, idem & prius & posterius in diuersis causarum generibus haberi.

Opponens.

Substantia seu Substantiæ significatio, est causa cur Quantitas singularis efficiatur: quicquid enim singulare est, causam habet singulare(m): ergo significatio illa Qua(n)titatis, no(n) est causa Substa(n)ti(a)e singularis.

Respondens.

Ratio & vis conclusionis non valet. No(n) enim inconueniens esse iudicamus, eadem sibi ipsis in diuersis causarum generibus causas existere, quemadmodum in re proposita cernere poterimus. Materia nanq(ue) Signata, est causa Materialis (vt ita dicam) Quantitatis, Quantitas verò est causa Formalis, comparatione Materiæ, eò modo quo actus est collatione potentiæ. Sed quæres qua ratione co(m)moti, Quantitatem potiùs quàm Qualitate(m) materiam efficere signatam dicamus? Quod tamen in quæstionem vocare non est necessum, cùm non solùm Quantitatem, sed etiam ipsas proprias Qualitates eam obtinere conditione(m) sit in confesso. Materia enim Socratis est ita harum qualitatum capax, vt alias habere nequeat. Sed quia sola quantitas proximæ Substantiæ inhæret, idcirco illa vis & facultas quantitati potiùs, quàm qualitati attribuitur.

Opponens.

Tota & integra series Categoriæ Substantiæ est prior cæteris illis fortuitis Categorijs, sed quædam indiuidua in Substantia continentur: necesse est igitur illas res singulas omnibus suis partibus completas esse, licet ad quantitatem minimè sint affectæ, cùm quantitas sit Substantia posterior: non est enim rationi consentaneum, aliquod Indiuiduum sub aliqua Categoria comprehendi, ratione alicuius rei in alia serie positæ.

Respondens.

Nihil certè minus: nam quamuis Substantia vnicuiq(ue) Accidenti ordine naturæ antecedat, non tamen omnino fieri potest, aliquam conditionem, sine qua natura, vt singularis est, in Categoria Substantiæ poni nequeat, esse, quæ eadem ipsa Substantia posterior habetur. Damus igitur Socratem, omnem suam naturam à sua Categoria accipere, licet sub illa Specie, tanquam notio singularis, absq(ue) quantitate neutiquam possit contineri.] Alias apud Scotum rationes reperiri licet, quas hic adducerem, nisi interim mihi persuaderem, in illo negotio laboris esse multum, vtilitatis verò parum, tantùm enim habet in scribendo obscuritatis, vt interpres egeat interprete. Sed illud non est obliuione obruendum, hanc quæstionem de omnibus Indiuiduis non esse propositam, sed de his tantùm quæ in Substantia reponuntur. Neq(ue) de his omnibus, sed qu(a)e ex Materia constant & conficiuntur. Nam simplices & incorporatæ Substantiæ, hoc est, quæ sunt ab omni Materia secretæ, per Formam singulares redduntur. Licet alij non Formam, aut Form(a)e potentiam, qua Angeli in mundo rerumq(ue) natura co(n)stare dicuntur, in Substantijs à corpore auulsis singularis essentiæ causam, ac originem esse statuant: sed potiùs Illi quod est, cuius facultate Angelus subsistit, eam vim attribuant: quod ab authore libri causarum [Hyliatin,] à Boëtio, [id quod est,] ab Aristotele [ipsum,] à rece(n)tibus verò & nostr(a)e ætatis hominibus [Essentia,] nominatur.] In rebus autem fortuitis, si duæ Formæ eidem rei insunt, vt in lacte candor & dulcitudo, Materia cum primarum qualitatum concretione sumpta, tanquam causa illas Formas singulares efficere solet. Interdu(m) etiam causa efficiens est Indiuiduorum principium, vt luculenter satis nos docere possunt duo lumina in eodem medio collocata. In rebus verò Mathematicis (vt tandem extremum aliquid habeat oratio) materia, qu(a)e sub intelligentiam cadit, est rei singularis origo: est enim qua(n)titas causa, qua Figuræ singulares redduntur, & Materia prima in sua tantummodo natura considerata, efficit, vt quantitas singularem naturam induat, sed h(a)ec hactenus.

XVIII. DE DIFFERENTIA.

XVIII. CAPVT XIII.

DIfferentia autem communiter, propriè, & maximè propriè dicitur. Aliud enim ab alio differre Co(m)muniter dicitur, quod sumpto vndecunque discrimine vel à se differt vel ab altero. Nam inter Socratem & Platonem interest aliquid: & à se ipso differt Socrates, cùm puer est, & cùm media (a)etate: cùm quid agit, & cùm nihil. Idque genus Differentiæ semper in discriminibus spectatur iis, in quibus rei modus & affectio consistit. Propriè autem inter aliqua interest, cùm alia affectio vel Accidens, id quod elui funditus non potest, dissimilitudinem facit. Est aute(m) affectio quæ separari non potest, qualis est cæcitas oculorum, nasi aduncitas, aut cicatrix, quæ ex vulnere quasi callum obduruit. Ea autem maximè propriè inter se differunt, quæ Differentia distant ea, quæ Speciei est efficiens: velut hoc, homo equo præstat, quòd est rationis particeps. Omnino igitur Differe(n)tia omnis eum in quo sit, diuersum ab altero facit.

CVm antea sit largiter & prolixè explicatum, quibus rationibus impulsus autor, Differentiæ Speciem præposuerit, non opus esse arbitramur, rationes subijcere & supponere, quam ob causam ei(us) sermo prius in Differentia, quàm in Proprio Accidenteq(ue) versetur: cûm hæc foris sint, neq(ue) in natura rei inhæreant, illa verò ita ad Formæ & Speciei essentiam pertineat, vt in definienda Specie, non mediocrem, imo præcipuum locum obtineat. Vt igitur ab ordine, tanquam à re qu(a)e nihil habet difficultatis & laboris, nos contineamus, eó nostra reuotanda est oratio, vt ea quæ ab ipso Porphyrio commemorantur, no(n) perfunctoriè aperiamus: qui vt omnia aptè, dilucidè, & conclusè dicere videbatur, in suæ orationis vestibulo, Differentiæ ancipites & multiplices significationes, quæ minus distinctæ orationem obscuram reddere potuissent, ita distinxit & explanauit, vt ea verbi significata, sicuti in eo quem de Genere & Specie sermonem habuit, à propria, vera, perfectaq(ue) Differe(n)tia secluderet atq(ue) in germana genuinaq(ue) verbi vi & potestate aperienda, totus inhæreret. Sed tamen non vnam eandemq(ue) rationem sic sequitur, quam cùm Generis & Speciei ambiguitates aperiret. Na(m) Philosophi à ciuili co(n)suetudine significata Generis & Speciei acceperunt: sed Differentiæ acceptio à Philosophis emanauit, & in communem vsum est prolata. Veram enim Differentiam sapientes illam esse statuunt, quæ Naturam & Substantiam rei vnius à Natura & Substa(n)tia alterius differre facit. Vnde primam differentiam Speciei effectricem vocant alias: verò simpliciter, & sine vllo p.91 additamento Differentias appellant. Et quemadmodum vera & legitima Differentia hoc efficit, vt vnum ab altero re vera & natura differat, ita deductus est vsus ad vulgares, vt quicquid aliquo modo rem ab alia differre faceret, id Differentia vocaretur.] [Differentia autem] no(n) ea qu(a)e tertium numero efficit Attributum, sed illa quæ ambiguis suis significatis tertiam illam vocem comprehendit,] [Communiter, Propriè, & maxime proprie dicitur.] De hac diuisione, no(n) vno eode(m)q(ue) modo consentiunt interpretes. Alijs enim videtur vocem in sua significata distributam esse,] alij illud non admittunt,] nonnulli asserunt Accidens in accidentia diuisum esse, si modo Differentiam in communem, Propriam, & maxime propriam, tanquam in sua membra consumamus. Fortuitò enim in Differentiam cadit, vt aut Communis, aut Propria, aut Maxime propria dicatur.] Quidam verò id quod diuiditur neq(ue) omnino ambiguum esse, neq(ue) omni ex parte vno modo dici, sed medium quoddam inter vtrumq(ue) obtinere, ob eamq(ue) causam diuisionem Analogi in sua analogata esse] statuunt, ita tame(n) vt res, non nuda vocabula respiciamus. Nam si ad natur(a)e ordinem animum referamus, in maxime propriam Differentiam, priusquam in cæteras, partitio cadet. Si verò nostram notitiam mente circumspiciamus, citi(us) multò propriæ, & communis quàm maximè propriæ Differenti(a)e cognitionem capiemus, cùm apud nos res fortuit(a)e, priusquam Substantiæ germanæq(ue) rerum natur(a)e faciliorem cognitionem habea(n)t.] [Aliud enim ab alio Communiter differre dicitur, quod sumpto vndecu(n)q(ue) discrimine,] id est, quod per exteriora & aduentitia qu(a)edam,] [vel à se differt] non natura, sed aliqua leuiori permutatione facta: [vel ab altero] Statuit Arboreus idcirco Differentias appellari communes, quia non determinatæ in aliquo, sed in omnibus communiter reperiuntur, & nullius (vt inquit Boëtius) propriæ esse possunt Differe(n)tiæ,] quod tamen prorsus Albertus negat, cui videtur neq(ue) ea de causa Differentias co(m)munes dici, neq(ue) quia plura sub se complectantur, sed quod frequens admodum sit & varius earum vsus, quòd per eas vulgo homines rerum Differentiam accipere soleant.] [Nam inter Socratem & Platonem interest aliquid] ratione Differentiæ communis eodem tempore, quia Socrates est ca(n)didus, Plato niger vel minus candid(us).] [& à se ipse differt Socrates] non propria Differentia, sed communi diuersoq(ue) tempore: vt enim à seipso quicquam differat, requiritur temporum commutatio,] [cùm puer est & cùm in media ætate,] in iuuentute vel virili ætate, [& cùm quid agit] differt à seipso, [& cum nihil] agit. Ætates hominum varie distinxerunt medici & naturales Philosophi, pleriq(ue) tamen aut quatuor aut septem numerant, alludentes ad naturam, partim animæ, partim corporis. Medicis ferè quatuor numerantur, Pueritia, calida & humida vsque ad vigesimum circiter annum, appellatúrque h(a)ec (a)etas Ver hominis: Iuue(n)tus, calida & sicca vsque ad quadragesimum circiter annum, atq(ue) hominis Æstas nu(n)cupatur: Ætas virilis, frigida & humida vsque ad sexagesimum circiter annum, hominisq(ue) Autumn(us) vocatur: Senectus, frigida post circiter sexagesimum annu(m), hominisq(ue) Hyems ad finem vsq(ue) vitæ appellatur.] Quare relinquitur, Socratem puerum à seipso, cùm ad mediam perueniat p.92 ætatem. In ætatis enim tyrocinio seu pueritia, est calidus & humidus, in florente verò (a)etate, Socrati corporis calor & siccitas inest, at cûm vir est, frigore & humore abu(n)dat. In media item ætatis parte, firmiori ingenij acumine floret, in primo autem (a)etatis actu tardiori. Alijsq(ue) septem ætates recensentur, à natura credo animi potiùs qua(m) corporis, vt sit Infantia in annum septimum, Pueritia in decimu(m) quartum, Adolescentia in vigesimum quintum, Iuuentus in trigesimum quintum, ætas Virilis in quinquagesimum, Senectus in septuagesimu(m) circiter, Decrepita ætas vsque ad finem vitæ.] Sed hæc sunt paulò abstrusiora Dialecticoru(m) finibus co(n)clusa: habe(n)t enim aliquantulu(m) à Physicis. Ex his tamen perspicitur, Socrate(m) pueru(m) à seipso nulla uera naturali, maximeq(ue) propria Differentia discrepare, cum perfectiorem ætatis gradum attingat. Ob eamq(ue) causam hæc ratio est fallax: Socrates puer differt â se ipso iuuene, ergô â se ipso differt. Est enim h(a)ec co(n)clusio à secundum quid (vt ita dicam) ad simpliciter, hoc est, à quandam parte ad omnem partem deducta & petita. [Idq(ue) Genus differe(n)tiæ] non in quibusuis, sed [se(m)per in discriminibus spectatur ijs, in quibus rei modus & affectio] & aduentitia quædam commutatio [consistit.] Atq(ue) hæc prima Differentiæ significatio, non tertium, sed potiùs quintum Attributum, nempe Accidens, efficere solet. Dicitur verò Accidens, cùm ad subiectum à quouis alio, cui illud Accidens non adhæreat, separat & secernit. Vt Candidum, cu(m) ad Platonem, in quo est, Accidens nominatur, sed vt seiungit Platonem ab Æthiope nigrore perfuso, habet nomen differentiæ. Non est etiam obliuione delendu(m), Differentiam communem bifariam considerari: vel vt illam significat vocem, quæ de tribus illis significatis affirmatur, quo modo hic ab autore diuiditur: vel vt vim & essentiam illius differentiæ habet, quæ in quotidiano sermone versatur. Et hac significatione est primum diuisionis huius membrum.] [Propriè autem inter aliqua interest] .i. aliquod ab alio propriè differre dicitur, [cùm alia Affectio vel Accidens,] no(n) quod potest actu à subiecto separari, sed [id quod elui] & separari ab eo in quo inhæret, [funditus non potest, dissimilitudinem facit,] vel à se, vel ab alio. Hoc enim modo, idem à seipso potest differre. Nam Plato cicatricem firmatam iam habens, à se ipso prius illam non habe(n)te discrepat. Propriæ autem dicuntur Differentiæ, quia determinat(a)e sunt aliquo, & quæ (vt sentit Boëtius) vniuscuiusque indiuidui forma(m) aliqua naturali proprietate depingunt:] vel appellantur propri(a)e, partim quòd naturam verarum differentiarum proprius acceda(n)t,] partim quòd in sermone eorum, qui propriè loquuntur, nimirum philosophorum, habeantur.] Et vt propriæ Differentiæ hic non tantùm proprias designant designant passiones, ita neque Accidens, quod elui & ab eo cui inest, remoueri no(n) potest, quinta(m) illa(m) enu(n)tiandi voce(m) solu(m)modo declarat. Nomine enim Accidentis, etiam ipsæ propriæ passiones intelliguntur. Accidens igitur illud hoc in loco significat, quod à suo subiecto, aut nulla ratione, aut certè difficulter potest separari.] [Est aute(m) Affectio, quæ separari no(n) potest, qualis est c(a)ecitas oculorum] Cæcitas dupliciter intelligi potest, vel quemadmodum visus absentiam cu(m) p.93 quadam aptitudine ad eundem coniunctam significat, & ita minimè inter Accidentia, quæ nequeunt à subiecto remoueri, sed potiûs inter priuationes annumeratur: vel vt indicat quandam qualitatem, quæ efficit hominem videndi sensum oculorumq(ue) non habere, eóq(ue) modo no(n) absentiam rei, quemadmodum priuatio quædam, sed præsentem potiùs qualitate(m) declarare solet. Hæc postrema cæcitatis vis & facultas Porphyrianis verbis est aco(m)modanda. Quòd si illis primam significationem attribuendam esse existimes, dicito priuationem illam Accidens esse, quod nequit auelli, quoad appellandi, non inh(a)erendi rationem.] [Nasi aduncitas] .i. Curuitas, per quam non tam figuram ipsam curuam, seu obliquam, hoc in loco accipiendam esse putamus, quàm huius ipsius causam, quæ est certa quædam dispositio qualitatum, cessante violentia, quæ accidere solet, cum quis nasum curuum diuersam in partem premit, nasum ipsum in pristinam curuitatem reducens: hanc autem constat difficulter à subiecto separari. Aut si per Curuitate(m), ipsam figuram accipere placeat, definie(n)dum erit Accide(n)s quod abesse non potest, esse, quod aut secundum se, aut secundum sua(m) causam, difficulter aut nullo modo à subiecto separari potest.] [aut cicatrix quæ ex vulnere quasi callum obduruit.] Sed hactenus de secunda differentiæ distant ea, quæ Speciei] tam interiectæ quàm infimæ] [est efficiens.] Dicitur differe(n)tia maximè propria, quia propriè ipsam rei substantiam differre facit. Illud verò est obseruandum, Communem, Propriam, & Maxime propriam differe(n)tiam, hoc in loco comparandi rationem no(n) habere, hoc est, vt Communis differentia positiuum gradu(m), Magis propria comparantem, Maximè propria supremu(m) gradu(m) significet. Si enim eo rem dimitteremus, id quod esset Maximè propria differentia, Co(m)munis differentiæ rationem ob tineret: à supremo nempe gradu, ad positiuum rectissimè concluditur ratio, vt ignis est calidissimus, ergo est calidus. Quare Maximè propria differentia, verarum genuinarumq(ue) differe(n)tiarum: Propria, accidentium qu(a)e auferri nequeunt: Communis, rerum adue(n)titiarum, quæ separari possunt, significationem habet. Quæ cunq(ue) ergo inter se discrepant, aliqua harum differentiarum inter se differunt. Quod autem ad hoc rationis & sensus particeps pertinere videatur, dicim(us) ea sub hoc postremo membro comprehendi, quia efficiunt Substantiam ab alijs rebus distare, nec idcirco relinquetur huiusmodi differentias Porphyrij definitionem ab eo hic assignatam habere: cùm ille verborum suorum significationes, non ad naturas singulas, sed potiùs vniuersas accomodet. Ad hanc igitur tertiam differentiæ vim sententiamq(ue) reducuntur.] Quod verò Plato & Socrates differunt essentia, hoc sit ratione differenti(a)e à materia prouenientis, de qua nusquam mentionem facit Porphyrius.] Quæret item fortasse quispiam: qualis differentia sit rationis particeps respectu animalis quod diuidit, & ad Speciei naturam contrahit? Respondere sole(n)t, communem esse differentiam, perque eam animal communiter differre. Nos autem Alberti, Thom(a)e aliorumq(ue) veterum sententiam sectantes, probabilius putamus, rationis compos sic comparatum, neq(ue) communem esse differentiam, neq(ue) p.94 propria(m). Hi enim omnes vnanimi consensu pernega(n)t, rationis capax respectu animalis esse Accide(n)s, quòd vel possit separari. Sed neq(ue) maxime propria Differentia esse videtur: cu(m) no(n) co(n)stituat animal neq(ue) definiat, quæ huiusce differentiæ propria sunt officia. Ad Differentiam igitur magis propriam reducetur, eô quod animali adueniens, ipsum ad certam Speciem contrahat. Idem iudicium videtur habendum de formis Physicis & Indiuiduis Differentiaru(m).] [Velut hoc, homo equo præstat, quod est rationis particeps. Omnino igitur Differentia omnis] tam Communis quâm Propria [eum in quo sit, diuersum ab altero facit, vel naturaliter vel fortuito.

Sed hoc interest, quod communis & propria dissimilem: ea autem quæ est propria maximè, omnino alium eum in quo insit, efficit: ita fit, vt quæ alium efficiunt eum, in quo sitæ sunt, e(a)e Speciei efficientes appellentur: quæ autem dissimilem, omnino differentiæ. Nam & rationis particeps, si ad animal addatur, id ad aliud genus transfert, Speciémque animalis conficiet: at motus ta(n)tummodo ei dissimilem facit, qui non mouetur. Ita differentia illa ad illud genus animal transtulit, hæc modo dissimiles inter se res facit. Ac iis quidem differentiis quæ aliud genus efficiunt, & Genera inter partes diuiduntur, & conficiuntur definitiones: quoniam ex Generibus & Differe(n)tiis omnis constat conficitúrque definitio. Ex iis autem quæ dissimiles modo efficiunt, varietates solùm & commutationes oriuntur.

In quauis partitione illud semper obseruari debet, vt membra diuisionis dissimilitudinem habeant, neq(ue) omni ex parte in eandem naturam concurrant, tum enim vitiosam fore diuisionem omnes ad vnum consentiunt. Ne igitur Porphyrius in illud vitium delabi videretur, cu(m) tria illa membra, Co(m)munem .s. Propriam & Maximè propriam, quodammodo conuenire, quòd illud cui inessent ex æquo dissimile efficerent, demonstraret: quibus rationibus à se ipsis secernantur, subseque(n)te oratione euoluit ac in medio ponit. [Sed hoc interest] inter Communem, Propriam, & Maximè propriam Differentiam, [quod Communis &Propria dissimilem] .i. subiectum generali & aduentitia ratione, non natura ab altero differre faciunt. Neque enim omnis differentia aliam rem efficit: quandoquidem multæ sunt in ea, quæ Specie non distinguntur Differentiæ, quæ nec in rei natura cernuntur, nec propter se insunt.] [Ea autem] Differentia [quæ est propria Maximè, omnino alium eum in quo insit, efficit. Ita fit, vt quæ] Differentiæ [alium efficiunt eum,] hoc est, quæ natura & essentia distare faciunt eum, [in quo sitæ sunt] & inh(a)erent, [eæ Speciei] tam Interiectæ quàm Infimæ, [efficientes appellantur: qu(a)e autem dissimilem,] ita tantum aliquem efficiunt [omnino,] hoc est, solum, generatim, sine adiunctione.] Sunt enim tam imperfectæ Differentiæ, vt veraru(m) differentiarum nomine indignæ esse videantur.] Omnino igitur Differentiæ p.95 vocantur, non quòd sint perfectæ, cùm verbum [omninò] non significat illud quod aduersatur vocabulo [secundum quid] .i. quadam ex parte, sed tantùm dicuntur differentiæ,] propter ipsarum imperfectionem: quemadmodu(m) animalia bruta, sine addito vulgô animalia vocamus, quo nomine si hominem aliquem voces, iniuriam fortasse & contumeliam intulisse videaris: non quòd quis inficias ire possit, se animal esse, sed quia nobilius quiddam se esse cognoscit, quàm vt ea appellatione contentus esse debeat. Magis autem propriæ differenti(a)e Speciei efficientes appellantur, quo sane earum præ cæteris indicatur eminens perfectio.] Sed vt ea omnia, quorum modò mentionem feci, magis perspicuè exprimantur, non erit ab hoc loco alienum, exploratum habere, Differentiam maximè propriam quatuor modis sumi. Primò, in sua simplici natura, & illa quædam Substantia appellatur. Deinde, vt ad suum subiectu(m), quod est ab eode(m) diuisum, refertur: eaq(ue) significatione est actus, qui potentiam absoluit, explet, & perficit. Tu(m) quemadmodum Speciem, quam constituit, respicit, & ita appellatur forma, quæ essentiæ appellationem rebus tribuit, quia nomen & definitionem Speciei impartitur. Postremo, vt alias naturas â Specie constituta remouet & separat: q(uo) modo differentia, quæ Speciei est, procreatrix nu(n)cupatur, quia efficit forma(m), & omnia Speciei subiecta, à quauis re natura discrepare. Pari etiam ratione de hisce differentijs, quæ dissimilem aliquem efficiunt, est dicendum, quæ quatuor habent comparationes. Prima(m) qua suam declarant naturam, eoq(ue) modo Accidentia voca(n)tur. Altera(m) q(uam) respiciu(n)t subiecta, & sic eru(n)t vel accide(n)tia co(m)munia, si incerto & i(n)determinato: aut p(ro)pria, si certo finitoq(ue) inh(a)erea(n)t subiecto. Tertiam, qua ad ea quæ constituunt, referuntur, & sunt sic Affectiones, quæ nomen & suam definitionem non omninò, sed quadam ex parte cum rebus communicant. Vltimam, qua separant res à suis subiectis, eaq(ue) significatione Differentiæ Communes vocantur,] vt suprà est à nobis tactum. [Nam & rationis particeps, si ad animal addatur, id] animal [ad aliud Genus] .i. certam determinata(m)q(ue) Speciem [tra(n)sfert, Speciemq(ue) animalis,] nempe hominem [conficiet: at motus] qui est Differentia communis, [tantummodo ei dissimilem facit, qui non mouetur.] Communis differentiæ tantùm exemplum posuit, quia idem de communi propriaq(ue) differentia est dicendum. Ridendi enim facultas, & cicatrix, eum in quo sitæ sunt, aliud non efficiu(n)t, quòd nos differentiam co(m)munem multô citiùs, quàm propriam cognitam comprehensamq(ue) habeamus.] [Ita differentia illa] .i. rationis particeps, [ad illud Genus] .i. ad illam Speciem. Per Genus enim quandoq(ue) intelligitur Species, vt cùm dicit Aristoteles, Qualitatis esse quatuor genera, hoc est Species: præterea motus sex esse genera .i. Species, [animal tra(n)stulit, hæc] differentia .i. Communis & Propria, [modô] & ta(n)tùm [dissimiles inter se res facit.] [At ijs quidem differentijs, quæ aliud Genus efficiu(n)t, & Genera in partes] illi subiectas, cuiusmodi sunt Species, [diuiduntur & conficiuntur] earum Formaru(m) [definitiones] verissim(a)e & maximè propriæ, [quoniam ex Generibus & differentijs omnis constat co(n)ficiturq(ue) p.98 definitio,] vt ipsi etiam Aristoteli placet. [Ex ijs autem] differentijs, [quæ modo dissimilem efficiunt, varietates solùm & commutationes oriuntur,] non veræ germanæq(ue) definitiones. Cui tame(n) hoc videtur addendum, Differentiarum per se vsum propter ignorationem earum, rarissimum esse: longè autem frequentiorem propriarum & communium in omnibus rebus explicandis, quòd passim obuiæ sint, & ad rerum distinctiones efficiendas accommodat(a)e, vnde descriptiones rerum & diuisiones eiusmodi differentijs fiunt. Itaq(ue) vt concedatur ad res perfectè explicandas, differentijs maximè proprijs vis maxima, aliaru(m) tamen vsus & multò freque(n)tissimus in cuiusuis rei descriptione & explicatione,] eo quòd differe(n)tiu(m) maximè proprioru(m) permagna penuria laboramus.] Adeoq(ue) puta(n)t no(n)nulli, no(n) cognosci vllius à nobis rei propria(m) veramq(ue) differentia(m). Nam de rationali, paucisq(ue) admodum alijs, sint nec ne veræ differe(n)tiæ? sunt qui putent, sunt qui negent. In reliquis nemo ferè est, qui constanter vllius rei differe(n)tiam veram cognosci posse affirmet. Ambitu quodam & loquendi circuitu aliquid, quod locum eius teneat, effingimus, multaq(ue) persæpe colligimus, quorum quodq(ue) latius pateat, quàm hoc ipsum quod definitur, iuncta tamen æquantur, & proprium quiddam ipsius efficiunt, quam definiendi formam, quidam Descriptionem vocauêre.

Ergò vt paulo altiùs repetam, illud quidem iam perspicuu(m) est, differentias alias separari ab eo in quo sint, alias non posse. Quandoquidem moueri, stare, ægrotare, valere, & cætera eiusdem generis, separari possunt: aduncitas verò nasi, & natium, vt ita dicam, simitas, & particeps expérsque rationis, euelli distrahíque non possunt.

Hactenus in secunda versatus erat diuisione Porphyrius differentiarum, atq(ue) quoniam necesariò requiritur, in quauis legitima differentia, vt diuisio, si commodè fieri possit, in duo tantûm me(m)bra deducatur.] Porphyrius idcirco in hac tertia diuisione duobus tantûm me(m)bris distributionem hunc in modum aggreditur. [Ergo vt paulo altiùs repetam] .i. vt diligentiùs & illuminatiùs hæc tria membra separem & diuidam, [illud quidem iam perspicuum est, differentias alias separari ab eo in quo sint,] Si habeant causam in subiecto, qu(a)e non satis firmè in eodem suas egit radices,] [alias no(n) posse,] si causam habeant stabilem in subiecto. Quoniam autem h(a)ec distributio, in ijs valet accide(n)tibus, quæ sub quinto attributo co(n)tine(n)tur: alia tame(n) ratione in h(a)ec, vt sunt Accide(n)tia, alia, vt in numero differe(n)tiaru(m) habe(n)tur, cadere dicu(n)tur. Sunt enim separabiles vel no(n) separabiles differe(n)ti(a)e, vt sua subiecta, ratione qu(a)e distrahi vel no(n) distrahi potest, ab alijs differre faciu(n)t. Sed accidentia, quæ separari vel non separari possunt, nominantur, q(uam) leuiter vel firmè subiectis inhæreant.] [Quandoquidem moueri, stare] .i. quiescere, quæ sunt differe(n)tiæ fluctuantes, & qu(a)e cito à subiecto distrahu(n)tur,] [ægrotare, valere,] qu(a)e ambo sunt permane(n)tes differe(n)tiæ, & tardiùs ab eo cui insunt, diuelli sole(n)t,] [& cætera eiusdem generis separari possunt] à substantijs. [Adu(n)citas aute(m) nasi, & narium, vt ita dicam, p.97 simitas: est aute(m) Smitas quædam narium depressio.] [& particeps expersque rationis euelli distrahiq(ue) non possunt:] aduncitas, simitas, particeps expersq(ue) rationis, hac ratione inter se differre videntur, quòd simitas & aduncitas sint differentiæ propri(a)e, & ab illo cuius sunt Differentiæ, constituantur. Nasus autem simitatem & aduncitatem efficit. Sed particeps & expers rationis in differentijs maximè p(ro)prijs ponuntur, quæ ad illorum, quorum Differentiæ habentur, constitutionem concurrunt: quippe cùm rationis compos, inópsq(ue) homine(m) & belluam effectos reddant.] Sed rationis expers seu irrationale duplice(m) habet sensum: vnum, quo contradictoriè rationis compoti ad uersatur, hoc est, vt significet non rationale, & ita non est Differentia bruti: atq(ue) hac ratione interpretandus est Rodolphus, cum irrationale non nisi negationem rationalis explicare, ideoq(ue) veram non esse Differentiam concludat, cum omnis Species ex differentia constituatur, nihil autem constituitur ex negatione. Alterum, quo vice perfectæ veræq(ue) Differentiæ ponitur, quæ in nostra ignoratione prorsus versatur:] atq(ue) ita non est Rationale negatio, sed pro Differentia hic à Porphyrio habetur. Vt igitur vnumquodq(ue) sit vel rationale vel non rationale, tamen quæuis res non est rationalis vel irrationalis, quemadmodum irrationali postrema hæc vis & significatio est subiecta. Sed vt vnde est orsa, in eodem terminetur oratio: illud prætermittendum no(n) videtur, rationis capax & inops atq(ue) vnamquamq(ue) Differe(n)tiam duo subiecta habere, vnu(m) inh(a)ere(n)di, alterum enunciandi. Subiectum inh(a)erendi, est ipsum Genus, quod illis Differentijs distribuitur, vt animal est subiectum, cui rationis particeps mentisq(ue) expers inh(a)erent. Dicuntur autem inhærere, non quòd sint vera Accidentia, sed quòd quanda(m) Accidentium similitudinem comparatione Generis diuisi obtineant. Subiectum verò enunciandi vocatur Species, quæ à Differentia constituitur. Hinc soliti sumus dicere, hominem esse subiectum enunciandi comparatione rationis compotis. Quare cùm dicat Porphyri(us) particeps expersq(ue) rationis non posse ab eo separari cui insunt, subiectu(m) non inhærendi, sed enuntiandi est intelligendu(m). Quemadmodum enim forma Physica à materia potest diuelli, ita rationis particeps & expers ab animali separari possunt. Est enim aliquod animal quod no(n) est rationis particeps, & aliquod est anima(n)s, cui ratio est insita, & q(uam) neutiq(uam) rationis inops habetur. Et vt forma naturalis nulla co(n)ditione à re co(n)stituta distrahi potest, interim vt ea in rerum natura constet: sic nullo pacto rationis capax ab homine, intellectu & mente carens à bellua, aut aliqua Differentia vera à Specie sua, seiungi vel remoueri potest.]

Sed earum quæ seiungi non possunt, aliqua distinctio est. Aliæ enim ex se & vi sua conueniunt rebus, aliæ casu & fortuitò. Nam homini per se conuenit rationis particeps & mortalis, & quod aptum animum habet ad percipie(n)dam scientiam: aduncæ autem & simæ nares, temerè & casu, non vi sua. Quocirca quæ per se insunt, eæ in definitione qua rei vis & natura explicatur, adhibentur, iisque res alia efficitur: at quæ fortè, temerè, nec ad definitionem p.98 eius Genus adduntur, nec aliam rem faciunt, sed modò dissimilem. Deinde quæ vi sua & per se rei conueniunt, nec amplificari, nec minui possunt, quæ casu etiam si separari non possunt, tamen & contentionem capiunt & remissionem. Nam nec Genu(us) de Formis suis cùm dicitur, illas magis & minus sibi adiungi patitur, nec differentiæ Generis, quibus diuiditur in partes: cùm pr(a)esertim ex his definitio cuiusque conficiatur, & rei nullius vis & natura, qu(a)e vna eadémque est, imminui possit nec amplicari. At verò aduncis simísque naribus magis & minus esse, & colore aliquo quis leuiter vel multùm infici imbuique potest.

Hactenus triplici diuisione tria illa Differentiarum genera enodauit, quæ cùm neq(ue) ex toto neq(ue) cumulatè satis, qualem habeant discrepantiam, explicetur, Porphyrius vt in promissis & fide lectori data per maneret (superi(us) enim illi suam obligauit fidem, vt in his rebus enucleandis iridustriam suam ardentius paulo consumeret) rursus diuisione altera inter illa membra dissimilitudinem ponere instituit, quæ tamen à superioribus partitionibus eo nomine separatur, quòd hæc exiguis admodum finibus contineatur, illæ latiùs pateant. In hac enim vnicum sibi membrum terti(a)e diuisionis, in illis, tria membra, Communem nempe, Propriam & rnaximè Propriam differentia(m), sibi diuidendam proposuit. [Sed earum] Differentiarum [quæ seiungi non possunt,aliqua] & quarta distinctio est. Aliæ enim ex se & vi sua,] id est primo modo dicendi per se [conueniunt rebus. Aliæ] Differenti(a)e ne(m)pe e(a)e qu(a)e seiungi poffunt, [casu & fortuito] rebus conueniunt. [Nam homini per se conuenit rationis particeps, & mortalis, & quod aptum animum habet ad percipiendam scientiam .i. disciplinæ capax: [aduncæ autem & simæ nares, temerè & casu & non vi sua,] cùm non sint ex rei natura, in qua hærent. In his verbis tria sunt, quæ longiores explicatus desiderant: primò, an Mortale sit Differe(n)tia hominis? deinde an Disciplinæ capax per se & vi sua, tanquam pars humanæ naturæ, homini conueniat? postremò quot modis per se aliquid in rem quampiam cadere dicitur? Quod igitur ad Mortale pertineat, vtrum sit Differentia nec ne, apud nonnullos in dubio versatur. Sunt enim qui negant, sunt etiam qui aiunt. Qui aientem habent opinionem, vocabulum [mortale] duplicem habere sensum statuunt: vnum, quo significat actum in materia, qui moriendi potentiam declarat, & ita mortale inter Differentias annumeratur, viq(ue) sua Genus distribuit, atque ab solutionem Specei perficit. Alterum, quo priuationem potentiæ illi(us) designat, per quam in perpetuu(m) vitam degere quispiam valet: atque ita non eft per se differentia, cûm non à forma, sed â materia manat & redundat.] Sed qui aduersam tenent sententiam, Porphyrium tantùm exempli causa mortale inter veras Differentias posuisse, idque ab eo magis disputatum quàm probatum putant: aut vt Platonicorum & Stoicorum sententiam subobscurè in medio poneret, qui Deos animalia statuerint, cum re ipsa mortale non sit Differentia, vtpote quæ p.99 à materia non à Forma proficiscatur. Præterea cùm omnis Differentia sit ordine naturæ sic prior sua Specie, & cùm mortale homine posterius dicatur, homo enim non est mortalis priusquam essentiam habeat, idcirco in numero maximè propriarum Differentiarum non habetur. Atque si ratum haberemus, mortale esse Differentiam, non tamen hominis sed animalis differentia effet statuenda: quia cum homine non reciprocatur, quod in omni vera differentia ex necessitate, est requirendum.] Quamuis id abnuat Burleus, & Differentiam cum Specie non vicissim dici, manibus pedibúsque comprobare conetur. Sed illam opinionem summi erroris condemnat Paulus Venetus, & omnes illi Interpretes, qui vel primis, vt dicitur, labris, Differendi arte(m) gustauerunt, ita vt summus Burlei defensor, nempe Bompillus, ab hac opinione deflectere non dubitarit. Sed hoc alij videant: quare vt eo ia(m) quò sumus digressi, reuertamur, mortale potiùs proprium animalis, quám hominis Differentia est ce(n)senda, & vt ad risum aptum, quod est hominis proprium ridendi potentiam, ita quia mortale moriendi facultatem designat, in animal tanquam naturalis quædam affectio cadere est iudicandum.] Quare mortale vt significat aptitudinem ad interitum, eft animalis proprietas, quoniam per se aptum est animal vt intereat, in se enim corruptelæ principium habet.] Nonnulli autem, apud quos diuerfa est opinio, mortale ne proprium quidem appellari volunt. Nam cùm omnis Differentia & Propria passio prius naturis vniuersis quàm singulis conueniat, (Rifus enim priùs ineft homini vniuerso quàm singulari) mortale, quia prius in singulos homines, quàm in communem cadit (nam actus & rerum ortus in rebus singulis versatur) proprium hominis esse non potest. Deinde si mortale esset Proprium hominis, per se & vi sua homini vniuerso co(n)ueniret: homo enim vniuersus est per se ad risum aptus. Sed mortale no(n) co(n)uenit homini vniuerso per se: vniuersæ cnim rationes sunt perennes, & no(n) vi sua, sed ratione reru(m) singularu(m) oriuntur & cadunt. Relinquitur ergò mortale non esse hominis proprium.] Hic ego non miror esse quempiam qui quærat, sub quo attributo mortale sit reponendum, cùm de animali aut homine affirmatur? Cui vt satisfaciam(us), atq(ue) vt rem breui complectamur, sciendum est, duplicem esse actum, Ponentem & Priuantem: duplicem etiam esse potentiam, nempe Ponentem & Priuantem. Illam appello potentiam ponentem, cuius actus aliquid in fubiecto ponit, vt exempli causa: aptum ad risum, est potentia pone(n)s, quia ridere est huiusmodi actus, qui in Substantia reponit. Illam verò priuantem potentiam voco, cuius actus est priuans. Cùm ergo nulla priuatio possit esse attributum, quôd non præsentiam, sed rei potiùs abse(n)tiam declaret, ita mortale inter rationes communes (vti arbitror) annumerari nequit, cùm potentiæ priuantis significationem habeat. Sed de mortali hacten(us). Nu(n)c an Disciplinæ cornpos differentia sit, videamus. Omnes Interpretes vno ore co(n)sentiunt, disciplinæ capax esse, p(ro)priu(m) hominis, q(uam) & Aristotelis testimonio proba(n)t, qui aptu(m) habere animu(m) ad gra(m)matica(m) percipienda(m), p(ro)priu(m) meminit. Porphyrio autem satisfaciu(n)t, disciplin(a)e capax ab eo positu(m) esse loco genuin(a)e differe(n)ti(a)e, p.100 nobis minimè perspectæ.] Alij dicunt illum Platonis opinione(m) fuisse sequutum.] Quod si pugnaueris disciplinas omnib(us) anima(n)tib(us) quæ audiendi sensum habent, conuenire, sicuti visum est Aristoteli, ergo non tantùm homini inesse, ideoq(ue) non esse proprium: tibi occureremus solum hominem cum discursu rationis aptum habere animum ad scientiam, alia verò animalia vsu tantùm & consuetudine.] Nonnullis verô placet disciplinæ capax inter differentias collocari, atque illud ipsum in varias significationes deduci: aut quemadmodum est differentia ab humano intellectu disseminata, quo modo est vera differentia hominis: vel vt est quædam potentia disciplinam suscipiendi à principijs Speciei, corporis interue(n)tu, profluens, qua significatione hominis est proprium. Et quia in diuersis corporibus variæ hærent dispositionis, à quibus huiusmodi aptitudo propria vi dependere solet, ideo in alio maior, in alio minor aptitudo inest. Hæc aute(m) distinctio vnicuique proprio nequit inseruire: quod in ridendi facultate facilè cernitur, cui hæc distinctio non accommodatur, quòd licet homo rideat, nulla tamen pars hominis aptum habeat ad ridendum animum.At verò intellectus humanus est disciplin(a)e capax, & non tantum homo.] Per se autem illa primùm conueniunt, quæ in explica(n)da rei natura atq(ue) essentia adhibentur: vt triangulo per se inest linea, lineæ punctum. Nam & in natura trianguli & lineæ hæc insunt: & in definitione, qua delcaratur quid illa sint, ponuntur. Deinde illa etiam Per se insunt, quæcunq(ue) rem aliquam in consequuntur, vt cum quid illa sunt definitione explicatur, necesse sit rem ipsam in definitione accipi: quomodo line(a)e conueniunt rectum & circumductum, & numero par & impar. Est verò & alia significatio hui(us) verbi,cum ea Per se esse dicuntur, quæ cum appellantur, in nullò subiecto esse intelliguntur. Nam cùm ambulare dicimus, aliud quiddam intelligamus oportet, in quo illud ipfum ambulare insit: & cùm album appellam(us), aliud quodam esse oportet quod album sit. Substantia autem, & omnia qu(a)e hoc aliquid significant, aliud nihil sunt, quàm id ipsum quod sunt. Quapropter quæ in nullo subiecto insunt,ea per se esse dico, quæ verò in subiecto insunt, ea accidentia appello. Est etiam aliud quoddam genus, quo ea Per se esse dicuntur, qu(a)e suapte natura ac propter se alteri conueniunte(m): veluti vt si quis iugulatus intereat, id per se fieri dicimus, quando interitus causa est ipfa iugulatio.] Sed vt harum rerum faciliorem cognitionem capiamus, eas subiecta figura co(m)plexi sumus.

BREVIS ET SVCCINCTA TABVLA,
rationes & modos eorum quæ per se conueniunt, complectens.

Quare cùm dicat Porphyrius (vt tandem vnde digressa sit, eodem redeat oratio) differentias veras & perfectas per se ta(n)tum conuenire, vocabulum [per se] ab illo sumitur, non vt quatuor hosce modos, sed primu(m) tantu(m)modo sub suo ambitu co(m)plectitur, à q(uo) proprias passiones remouere debemus, cum illæ non primo modo, sed secundo per se rebus co(n)ueniant. [Quocirca quæ per se] primo modo [insunt, eæ] veræ differe(n)ti(a)e [in definitione] non quauis, sed in illa [qua rei vis & natura explicatur, adhibentur, ijsq(ue) res alia efficitur: at quæ fortè] & [temerè] rei co(n)ueniu(n)t, cuiusmodi su(n)t differe(n)ti(a)e p(ro)pri(a)e & co(m)munes, [nec ad definitione(m) ei(us) generis addu(n)tur] .i. no(n) ponu(n)tur in p(er)fecta veraq(ue) definitione p.102 [nec aliam rem faciunt] .i. non efficiunt rem natura ab alijs differre, [sed modò] & ta(n)tum [dissimilem.] Sequitur alia differentiarum diuisio quæ cum sequentibus est Accidentis in accidentia, licet quibusda(m) aliter visum fuerit, quod facilè cognoscetur, si quis diuisi & membrorum diuidentium rationes, mutuasq(ue) affectiones diligenter excuserit atq(ue) contulerit. Neq(ue) in huiusmodi aduentitijs diuisionibus, quicquam incommodi euenire arbitramur, si aliquando diuidentia membra, alteri à diuiso conuenire probentur, cùm istud solum in diuisionibus per se exigatur.] [Deinde quæ vi sua rei conueniunt, nec amplficari nec minui possunt] .i. nequeu(n)t vel magis vel minus habere. Burleus negat, Porphyrium generatim de omnibus Differentijs veris locutum fuisse, sed eas tantùm intellexisse, quæ Species in Categoria Substanti(a)e repositas complent & absoluunt. Nam separare visum candoris differentia, & intentionem capit, & remissionem.] In quibus verbis magnum esse errorem, facilè est perspectu. Quemadmodu(m) enim Porphyrius de Genere & Specie disputauit, non vt tantum in Categoria substantiæ, sed in alijs etiam collocantur: simili modo consentaneum esse ducimus, vt eum ita de Differentia, vt vnicuique Categoriæ inseruiat, disseruisse asseramus. Si igitur ea, quæ ab Auicenna litteris sunt co(n)signata co(m)plecti, tueriq(ue) eique nostrum iudicium adiungere velimus, dicamus Differentias quæ in nouem illis Categorijs reponuntur, vt suas respiciunt Formas, nec inte(n)di, nec remitti, quamuis comparatione subiecti quædam valeant, nonnullæ nequeant intentionem & remissionem capere.] Sunt & alij qui in substantiarum Formis Magis & Minus reperiri aiunt: cumq(ue) dicat Porphyrius, Differentias maximè proprias neque contentionem aut remissionem suscipere, illum no(n) noluisse asseruerunt eandem numero Differentias intendi & remitti, atq(ue) hac ratione à communi & propria Differentia separari, quòd idem Accide(n)s numero Magis & Minus habere possit.] Nonnullorum est sententia, Formam à qua sumitur Differentia, vno ex tribus modis intelligi posse, aut ex ea parte, qua alicui essentiam tribuit, quod non est: aut ea ratione, qua per eam differt ab alia re, quod ex ipsa constitutum est: aut quantum eius actionis initium est, quæ sit rei naturæ conuenientissima. Primo sanè modo, nec intenditur nec remittitur, nec secundo modo. Sed si consideretur actio cuius ipsa Forma, de qua sumitur Differentia, principium est, quemadmodu(m) hæc Forma (rationis particeps) est principium huius operationis ratiocinari, quæ sit actionis principium: vel ad subiectam rem comparata, hoc est ad compositum, cuius ipsa actio sit propria, legitima & consentanea. Priori modo nec magis nec minus habet, posteriori verò interdu(m) habet. Sunt enim quædam ex rerum subiectarum parte, quæ vel actiones impediunt, vel excitare solent.] Cum ergo Differentia actum aliquem non notet (rationale enim hominis differens, non significat, tam ratione vti quod aduentitium est, & vtique intendi & remitti potest, quàm ratione(m) habere, seu rationali anima præditum esse, id quod ex (a)equo omnibus conuenit ijs, qui hominis vocabulo appellantur) cu(m) p.103 (inquam) Differentia actum aliquem no(n) notet, sed insitam solùm vim atq(ue) potentiam declaret, non quia actio intendi ac remitti videtur, etiam ipsa vis & potestas intentionis & remissionis capax esse existimanda est.] Per Accidens ergo & non per se Differentia, quæ rei naturam constituit, vel remitti vel intendi videtur.] [Quæ casu etiam si separari non possunt, tamen & contentionem capiunt & remissionem.] Hic locus quadam ex parte tantùm veritatem videtur continere: non enim verum est, omnes Differentias per Accidens intentionem suscipere aut remissionem, vt constat de Quantitatibus, Figuris perfectis & multis rationibus. Insuper propriæ passiones (quæ essentiam ipsam quæ diuidi non potest consequuntur, ex eaq(ue) inseparabili quadam ratione manant) Magis aut Minus suscipere non possunt: vt vnus homo non est magis ad risum aptus altero, teste etiam Porphyrio in Communitatibus vniuersalium.] Neque minus risum facere potuit ille, quem ferunt omnia fleuisse, Heraclitus,] etiam si actu nunquam rideat: quo modo Plinius, Ferunt, inquit, Crassum auum Crassi in Parthis interempti, nunquam risisse, ob id Agelastum vocatum:] Lucilius verò scribit (vt autor est Cicero) M. Crassum semel in vita risisse,] quàm fuerit alius ille ridens omnia Democritus. Neque Cachinnones magis quàm homines tetrici ridendi facultate imbuuntur, dum propriè loquimur. Ipsa enim naturalis passio siue propensio, in omnibus est æqualiter. Proniores tamen ad risum sunt, & in actum frequentius eunt alij alijs secundum dispositionem variam organoru(m), quibus huiusmodi actus exercentur: vt in illis in quibus splen est maioris petulanti(a)e facilius risùs & cachinni excitantur, in illis autem qui splene sunt duriori, difficiliùs.] Quocirca Proprium cu(m) propinquam quandam ad actum aptitudinem declarat, potest intendi, vel remitti: sed vt est naturalis potentia profluens ex principijs Speciei, intensionem & remissionem habere nequit.] Vel dici potest dupliciter aliquid intendi vel remitti: aut maiori minoríue co(n)trariorum permistione, vt cum res candida minori contrarij permistione candidior semper euadit, semper enim impermista magis opposita re candescit: aut ex natura subiecti, in quo insunt contraria, vt Accidentia propria quæ à principijs, Speciei naturam constituentibus proficiscuntur, atque in Speciem, corporis interuentu, recipiuntur. In ipso autem corpore quædam dispositiones reperiuntur, quæ in alijs maiorem ridendi aptitudinem quàm in cæteris procreare solent. Qui enim admiratione affici est habilior, ille ad ridendum promptior est: & qui minus est habilis ad admirationem, minus erit aptus ad risum. Quapropter propriæ facultates per Accidens intenduntur & remittuntur, ratione rerum subiectarum, in quibus reponuntur.] [Nam nec Genus de Formis suis cum dicitur, illas magis & minus sibi adiungi patitur, nec differentiæ Generis, quibus] Genus [diuiditur in partes] Generi subiectas, quales sunt Species, [cum præsertim ex his,] id est, ex Genere & Differentia, [definitio cuiusque perficiatur, & rei nullius vis & natura, quæ vna eademq(ue) est, imminui possit nec amplicari. At verô aduncis simisq(ue) naribus magis & minus esse,] non per se sed secundum suas causas.] [Et colore aliquo quis leniter vel multu(m) infici imbuiq(ue) p.104 potest] idq(ue) ratione suorum inferiorum, videlicet albi & nigri, quæ secundum magis & minus enuncia(n)tur.]

am ergo tria Differentiarum genera esse perspicimus, & alias quæ abesse possunt, alias quæ non possunt: rursúmque earum qu(a)e abesse non possunt, quædam quæ vi naturáque sua adsunt, nonnulla quæ casu & fortuito. Rursus ex iis Differentiis quæ per se inhærent, aliæ, sunt quibus Genera in partes & formas diuidim(us): aliæ, sunt quæ Speciem efficiunt, velut quoniam animalis per se differentiæ h(a)e sunt, animatum, sensus compos, rationis particeps, & expers rationis, mortale, & immortale: hæ quidem duæ differentiæ, animatum & sensus particeps, animalis vim naturámque ac Speciem absoluunt. (Est enim animal nil aliud quàm natura animata, sensus compos.) Hæ autem, mortale & immortale, rationis particeps & rationis expers, Genus in partes diuidunt: his enim in Formas & species Genera partimur. Sed quæ Genera dispartiunt, eadem Formas Speciesque complent, cum præsertim his Differentiis, particeps rationis & expers rationis, mortale & immortale, animal distribuatur in partes, ita tamen vt particeps rationis & mortale, hominis, particeps rationis & immortale deorum, expers rationis & mortale belluarum Genus compleant. Eadémque ratione cum summæ Substantiæ differentiæ diuidentes hæ sint, animatum, inanimum, sensus particeps, sensus expers: ex his duæ illæ animatum & sensus particeps, ad Substantiam additæ, animal complent: hæ autem, animatum & sensus expers, plantam. Quoniam igitur hæ omnes vno modo sumptæ & intellectæ, efficientes sunt formarum, alio modo Generum diuidentes, factu(m) est, vt procreatrices formarum omnes sint appellatæ: quarum quidem in Generum diuisionibus, rerúmque naturis definiendo explanandis vsus est maximus. At earum quæ vt casus & fortuito conueniant, separari non possunt, non item: ac earum multò etia(m) minor, quæ abesse possunt.

Postquam longo orationis filo, tria illa differentiarum Genera discussit, tandem ad proprius accedens munus officiumq(ue) verarum differentiarum, qualemq(ue) ex his vsum habere possimus, demonstrat. [Iam ergo tria differentiarum Genera] .i. tres differentiæ significationes [esse perspicimus, & alias quæ abesse possunt, alias quæ non possunt: rursumq(ue) earum quæ abesse non possunt, quædam qu(a)e vi naturaq(ue) sua adsunt] .i. quædam qu(a)e pertinent ad naturam Speciei, eiq(ue) primo modo per se conueniunt: [nonnulla quæ casu & fortuito,] his omnibus perspectis & cognitis, alia diuisio est adhibenda, non omnium differentiarum, sed earum tantùm quæ maximè propri(a)e & per se rebus co(n)ueniunt. p.105 [Rursus ex his differentijs quæ per se inhære(n)t, aliæ sunt quibus Genera in partes & Formas diuidimus, aliæ quæ Speciem efficiant:] membra huius diuisionis inter se non re sed tantùm ratione differunt, quia vna Differentia diuidit Genus, & Speciem constituit.] Quod vt clariùs perspici possit, animaduertendum est, duplicem esse diuisionem: vnam appellamus diuisionem rei in diuersas res, qualis est prima differentiarum diuisio: alteram eiusdem rei in diuersos eius modos, cuius membra in vnum idemq(ue) licet no(n) vna sed varia ratione cadunt. Fieri enim non potest easdem differentias vnum idemq(ue) constituere & diuidere. Nam quia rationis compos & rationis expers animal distribuunt, idcirco nulla conditione ad animalis naturam exprimendam adhiberi possunt. Simili ratione, quia animatum & sensus compos in animalis natura explicanda inseruntur, ideò nullo pacto ad animal diuidendum concurrere valent.] Sed de his quidem satis dictum est, sequitur vt doceam, quo pacto Genus in suas Species diuidi intelligamus. Cum ergo dicitur differentias Genus partibus distribuere, non est hoc de subiectione illa intelligendum, qua solidæ res, vt ligna & lapides, conciduntur, sed de diuisione propria Dialecticorum. Nam cum dicitur animal diuidi, per ratione vtens & ratione carens, nihil aliud innuitur, nisi animal quoad eius ambitum & communitatem, declarari per ratione vtens & ratione carens.] Non enim Generis distribuitur essentia & natura, quia idem Genus numero est in omnibus suis formis: (at non intelligo vnum numero, vt illi quod vnum est Genere aut Specie aduersatur, sed vt contra multa numero distinguitur) sed Generis potestas in partes deducitur, cum alia sit Generis potentia in vna Specie, alia in altera, quemadmodum alia est & alia Differentia, quæ Genus in varias perducit Species. Nam si vniuersa Generis consequentes, cuiuis Form(a)e inessent: quibus datis relinqueretur, homine(m) no(n) tantum, ad risum, sed etiam ad hinnitum aptum esse. Quare cùm tota & integra Generis natura, & proprietates quæ naturam illam concomitantur, in quauis Specie sunt repert(a)e, certum est ipsam Generis naturam nulla ratione in diuersas Species diuidi posse.] [velut quoniam animalis per se differentiæ hæ sunt, animatum, sensus compos, rationis particeps, & expers rationis, mortale & immortale: hæ quidem duæ Differentiæ, animatum] scilicet [& sensus particeps, animalis vim naturámque ac Speciem absoluunt: est enim animal nil aliud] .i. animal nulla(m) alia(m) habet definitionem nobis saltem explicatam, [quàm] vt sit [natura animata,] hoc est vt sit Substantia animata, seu corpus animatum,] sensus compos,] per se existens: quod ea de causa à nobis interiectum est, quia non est animalis completa definitio, vt sit Substantia animata sensus compos. Illud autem Per se existere volo, quod neque est pars, neque Accidens: licet ergò manus Platonis sit Substantia animata sensus compos, non tame(n) animalis vocabulo dicetur, quòd per se propria vi (cum sit pars integralis collatione Platonis) non existat.] Eodem addendum est illud, Animatum & Sensus co(m)pos in duas significandi potestates duci posse, alteram actus, alteram potentiæ: illud actu animatu(m) seu sensus particeps p.106 appellatur, è cuius animo omnes vitæ operationes proficiscuntur. Potentia verò sentiens animatúmque dicitur, cuius anima omnes viuendi vires & operationes rei confectæ minimè tribuit. Cùm igitur neq(ue) manus, neq(ue) pes, nec aliqua animalis pars, huiusmodi habet animam, quæ omnes vitæ facultates illi largiatur, perspicuum est, animalis partes animatas sensusq(ue) co(m)potes esse potestate, no(n) actu, ob eamq(ue) causam in numero animantium non poni, cùm animal sit natura actu animata, actuq(ue) sensus particeps.] [Hæ autem] differentiæ [mortale & immortale, rationis particeps, & rationis expers, Genus in partes] & Species [diuidunt: His enim] differentijs [in Formas Speciésque Genera partimur,] no(n) secundu(m) suam naturam, sed potestatem. Animatu(m) (vt de his exemplis accuratiùs disseram) interdu(m) assistere, interdum informare consideratur: vt assistit dicimus coelum esse animatu(m), non quòd animatum sit differentia coeli, cùm coelum sit inanimantum: sed idcirco animatum appellatur, vel per assistentia(m) anim(a)e nobilis, vel quia in corporibus inferius positis ortum efficit:] quemadmodu(m) scribit Aristoteles, hominem & Solem, hominem generare.] Ita etiam Solem calidum appellamus, non quidem per se, cùm potiûs sit calefaciens sui luminis radijs incendens & illuminans mundum.] Sed vt informatur, est differe(n)tia hic à Porphyrio posita: quia munus Differe(n)tiæ est, Speciem informare.] At verò quod ad Sensitiuum spectet, vulgata est quorundam solutio, Sensitiuum non esse animalis perfectam differentiam, sed potiùs proprium, quemadmodum potentiam sentiendi significat: sed vt per sensitiuum, animam sensitiuam compositi naturalis partem substantialem significamus, est differentia magis propria. Versimilius tamen erit, negare sensitiuum esse propria(m) differentiam, sed potius sub quarto attributo respectu animalis co(n)tineri, nec significat animam sentiendi viribus imbutam, sed sentiendi potiùs aptitudinem. Sensibile est enim differentia Magis propria, connotans animam sensibus instructa(m).] Sed licet postrema solutio Arboreo magis quàm prima arrideat, tamen si quis vtrasq(ue) dilige(n)tiùs & acriùs introspiciat, exploratu(m) habebit, illas se(n)su & re vera no(n) discrepare: ideoq(ue) Arboreu(m) de nomine tantùm, no(n) de re ipsa disseruisse. Quod disputa(n)di gen(us), quoniam omnino à Disserendi ratione alienum remotumq(ue) est, declinare debemus: cu(m) ijs omnibus, qui ratione & verè disserere volunt, hoc omnino fugiendum est, ne eorum in nomine versetur disputatio & controuersia. [Sed quæ] differentiæ [genera dispertiunt, eædem Formas Speciesq(ue) complent,] non eo tamen respectu quo genera diuidunt, Species absoluunt, sed diuersa adhibita comparatione, [cùm præsertim his differentijs] quæ sunt [particeps rationis, & expers rationis, mortale & immortale animal distribuatur in partes] subiectas, quas populariter Species nuncupamus. [Ita tamen vt particeps rationis & mortale,] vt Platonicis videtur, [Deorum: expers rationis & mortale, belluaru(m) genus] & naturam [compleant.] Rationale interdu(m) Scientiæ, nonnunquam Geometriæ, quandóque Angelo, plærumq(ue) homini accommodatur. Cùm scientiam Rationalem dicimus, rationale habitum intellectus, circa illud quod ratione tantùm & intellectu est, versantem significat.] Cùm de rationali Geometra loquitur, p.107 tum rationale de linea effertur. Illam enim lineam appellant rationalem Geometræ, de qua ratiocinantur, vel per quam aliarum linearum proportionem compertam cognitamq(ue) habent, omnesq(ue) illæ lineæ commensurari possunt: quæ verò nulla ratione commensurari valent, ill(a)e ratione carentes line(a)e à Geometra nominantur, vt diameter, costa quadrati, &c. Hinc est quòd Aristoteles Geometram de ratione carente disserere scripserit.] Quod autem angeli sunt rationis participes, sæpenumerò diximus Platonis fuisse opinionem, quamuis nonnulli angelis intuentem, hominibus discurrentem ratiocina(n)di vim facultatemq(ue) attribua(n)t. Illud verò rationis particeps, quod humanam naturam complet & absoluit, à diuini hominis in anima in corporis compagibus inclusa, ortum & originem suam habet: proinde in ijs perniciosum esse errorem, illorumq(ue) aures veritati esse clausas puto, qui belluis rationem inesse aiunt. Quod & Laure(n)tium Vallam & Plutarchum fecisse reperitur.] Existit enim Plutarch dialogus lepidissimus, in quo bruta animalia no(n) minùs quàm homines ratione vti demonstrare enititur.] Sed aliud Aristoteles de bestijs sentit, ad cuius sententiam accommodatè hic loquitur Porphyrius. Neq(ue) verò Aristoteles solum bestijs rationem adimit, sed etiam Stoici rationis expertes bestias affirmant, quemadmodu(m) Cicero ait: hanc (videlicet rationem) quam vos diuino beneficio homini solum tributam dicitis, bestiæ non habe(n)t. Quod si fidem mentem ac rationem aliquam bestijs attribuit, impropriè loquitur, nempe vt quiddam mentis ac rationis simile intelligat, quemadmodum secundo de natura significat.] Sed tibi forsan persuadebis ratione bruta imbui, quandoquidem quædam ex his sint disciplinæ capacia, cuiusmodi sunt equi & canes,

Fingit equum tenera docilem ceruice magister
Ire viam, quam monstrat eques.

]

Aliæ quæ in posterum præsentiunt, vt Formicæ & apes.

Paruula (nam exemplo est) magni formica laboris,
Ore trahit quodcunq(ue) potest, atq(ue) addit aceruo,
Quem struit, haud ignara, ac non incauta futuri.

Vergilius etiam de Apibus sic loquens: ait.

Præterea regem non sic Aegyptus, & ingens
Lydia, nec populi Parthorum, aut Medus, Hydaspes,
Obseruant, rege incolumi, mens omnibus vna est:
Amisso rupêre fidem constructaq(ue) mella
Dirupere ipsæ, & crates soluêre fauorum.
Ille operum custos, illum admirantur, & omnes
Circumstant fremitu denso, stipantq(ue) frequentes.
Et sæpe attollunt humeris, & corpora bello
Obiectant, pulchramq(ue) petunt per vulnera mortem.
His quidam signis atq(ue) hæc exempla sequuti,
Esse apibus partem diuinæ mentis, & haustus
Aethereos dixere.

Hæc omnia euidenter demonstrant, belluis rationem inesse, cum p.108 apta habeant ad disciplinam capiendam organa. Sed non est cur talem sequare opinionem, cùm hunc scrupulum tibi exanimo euellere possis, si modò teneas, Prudentiæ & Disciplinæ duas significationes subiectas esse, Communem & Propriam. Prudentia communiter sumpta est ea, quam de rebus futuris ratione memori(a)e cognitionem habemus. Disciplina verò latiùs accepta, est notitia quadam instructione acquisita: atq(ue) hac significatione belluas disciplina & prudentia damus esse præditas. At Prudentia propriè considerata, est recta ratio reru(m) agendarum: & Disciplina, cùm suam habet propriam significationem, est cognitio intellectus, à doctore aliquo accepta. Atque hoc modo solum hominem prudentem atq(ue) disciplinæ capacem appellamus.] Cum solus homo inter cætera animalia, intellectu imbuatur, ergò & solus ratione: cum intellectus sit idem numero cu(m) ratione.] Sed ab his rebus abeamus, atque pauca de Immortali disseramus. Diuidit animal in mortale & immortale Porphyrius, opinionem Platonis sequens:] ex quo liquet esse quoddam animal, quod est immortale. Cui sententiæ vehementer â Matthisio reclamatum est: quòd Angeli nullo modo animalia sint, nisi fortassis impropria locutione, propter viam quam habent secundum intellectum: neq(ue) enim rationis sunt compotes, vti homines, sed tantum ambiguè.] Nonnulli asserunt, Porphyrium opinionem non Platonis, sed vulgi potiùs tenuisse, cum de animali verba faceret: vulgus enim imaginatione & phantasia quadam ductus, suam in Angelis cogitationem ponit, ea ratione, qua substa(n)tias corporeas me(n)te co(m)plectitur, & ita, vt existimant vulg(us), Angeli vera animalia esse, rationemq(ue) habere debent.] [Eademq(ue) ratione cum summ(a)e substanti(a)e Differenti(a)e] non proximæ, sed remotæ [diuidentes hæ sint, animatum, sensus particeps, sensus expers.] Corporeum autem & incorporeum, silentio pr(a)eterire voluit, vel quia incorporeum ad Mathematicos spectat,] vel (quod versimile est) quia duo illa vocabula prorsus ignorauit: vel vt ostenderet à natura differe(n)tiarum non abhorrere, superiora Genera partiri, & in Species remotas descendere, vt sensus compos potest corpus in membra quædam deducere, & hominis (de quo non proximè dicitur) naturam, licet non penitus absoluere, quadam tamen ex parte commonstrare. [Ex his duæ illæ, animatum & sensus particeps, ab substantiam additæ, animal complent.] Quia animal est substantia animata, sensus compos: [hæ autem, animatum & sensus expers, plantam,] Inanimatu(m) hoc in loco formam inanimem: Sensus expers, animam sentiendi vi & facultate non præditam significat. Quod idem est de incorporeo iudicandum, quod formam rerum incorporearum connotare solet: cum omnis differentia non à materia, sed à forma deducatur.] Vt autem hisce tandem aliquando finem imponamus, non mediocri obseruatione aduertendum est, incorporeu(m), immortale, & huiusmodi differentias priua(n)tem quandam præ se ferre aliqua ratione differentijs contrarijs aduersentur: partim ob defectum vocabulorum, vel potiùs verarum differentiarum, de quibus ne tenuem quidem cognitionem habemus. Quædam verò priuantes vocantur, propter Speciei constitutæ excellentiam & dignitatem: vt incorporeum p.109 & immortale, quædam verò propter nimiam immersionem & Formæ in materia depressionem, vt in animatum, sensus expers, ratione carens.] Omnes hæ naturæ cum Differentiarum vocabulo appellantur, de eo quod no(n) est Substantia minimè, possunt enunciari: licet enim Deus non sit corporeus, non tamen incorporeus dici potest, cùm illud sit incorporeum quod est Substantia finita: Deus verò naturam habet infinitam, & nullius Categoriæ finibus vel cancellis terminatam. Atque licet nulla Differentia, Generis, quod partitur, particeps ese debeat, huiusmodi tamen priuantes differentiæ per Genera ea quæ dispartiunt, tanquam per suos habitus cognoscuntur & demonstrantur.] [Quoniam igitur hæ omnes vno modo sumptæ & intellectæ efficientes sunt Formarum, alio modo Generum diuidentes, factum est vt procreatrices Formarum omnes] illæ Differentiæ maximè propriæ [sint appellatæ.] Quamuis autem diuidunt Gen(us), non appellantur Generum, sed formarum Differentiæ, quia Species efficiunt & procreant. Nam cum vnumquodq(ue) suum potius nomen à fine quàm â principio deducat, meritò specierum Differentiæ nominantur: cùm Genus in co(n)stituenda re sit principium huiusmodi, quod est materiæ simili, Species verò sit finis, tanquam id quod conficitur. [Quarum quidem in generum diuisionibus, rerumq(ue) naturis definie(n)do explicandis vsus est maximus:] quia omnis definitio co(n)stat ex Genere & Differentia, vt superiùs meminit Porphyrius. [At earum quæ vt casus & fortuitò conueniunt, separari non possunt: non item] .i. ill(a)e Differentiæ quæ separari nequeunt, fortuitóq(ue) in rei natura inh(a)erent, cuiusmodi sunt Propria atq(ue) illa Accidentia quæ auelli nequeunt, in vera definitione minimè locum habent, quamuis rei descriptionem ingrediantur, [ac earu(m) multo etiam minor quæ abesse nequeunt, in vera definitione non collocentur, multo quidem minus illæ quæ nullo cum labore à subiecto separantur, definitionem veram & legitmam ingrediuntur. Atq(ue) Porphyrij ratio à Maiori est deducta: à Maiori enim ad Minus in pronunciatis negantibus sequitur ratio: vt Rex non potest Ciuitatem expugnare, ergo neq(ue) Miles: sed à minori in aientibus enunciationibus valet argumentum: vt Miles potest Ciuitatem expugnare, Rex igitur potest.

Has autem definiunt hoc modo: Differentia est qua Forma & Species, Genus superat. Homo enim ratione & mortalitate præditus, vincit animal. Nam animal nullam omnino earum continere, non est verum: vnde enim formæ differentias haberent? Neque verò omnes habet co(n)trarias, quoniam isto pacto eadem res simul contrarias Formas haberet: sed vi sua in se differe(n)tias quæ eis subiectæ sunt, Genera complectuntur, re vera & actu nullam. Ita fit, vt nec quippiam, ex iis quæ nulla sunt, fiat: nec in eodem sint simul Formæ contrariæ.

Duo in rebus tractandis semper obseruari debent: primum, vt illud in q(uo) versari aliquis in anim hahet (si modo ancipites & multiplices habeat potestates) distinguat, atq(ue) illius ambiguitatem aperiat: deinde vt vniuersam illius naturam definiendo explicet: quod scribendi genus sibi proponit hoc in capite Porphyrius. Postquam enim diuersas Differentiæ significationes palam faceret, quintuplicem Differenti(a)e finitionem subijcit, idq(ue) ex veterum sente(n)tia, quemadmodu(m) significat, cum ait, [definiunt,] pluralis numeri & tertiæ person(a)e verbo vtens.] [Has autem] Differentias veras, quæ & Genera diuidunt, & Species constituunt, [definiunt hoc modo] veteres Philosophi. [Differentia] Magis propria, vt Speciem constituit,] [est qua] tanquam ex parte, quæ Formæ rationem habet: qua clausula à definitione separantur Genera, cu(m) non Formæ, sed materiæ vim obtineant.] [Forma & Species Genus superat] natura & essentia, no(n) potestate. At si diceret, Differentia est qua Species aliqua subiecta, tanquam res à Differentiæ ratione tantum discrepans (qua particula excludu(n)tur formæ Physicæ, quæ non solum cogitatione, sed re ipsa à Speciebus differunt)] plura in natura & essentia sua quàm Genus co(n)tinet.] Quicquid enim habet Genus, habet etiam Generis ipsius Species, & vltra illud integra(m) retinet Species Differentiam in se, vt essentiæ sua partem, quæ tamen in Genere, tanquam naturæ illius pars, non inest.] Quanqua(m) enim Genera potestate formarum habent Differentias, eas tamen tanquam Accidentia habent, & tanquam partes suarum naturarum: omnes enim Differentiæ categoricæ Substantiæ quæ numero sunt infinitæ, etiam si non omnes sint nominatæ, Substantiæ fortuitò adueniunt.] Reijciuntur ab hac definitione Differentiæ propriæ & communes: quia tantum casu & fortuitò Species constituunt. Illud est exactè considerandum, quod quemadmodum dupliciter aliquid habere quippiam dicitur, actu videlicet & potestate: ita dupliciter quoq(ue) vnu(m) ab altero per aliquid superari. Superat enim potestate Genus suam Speciem, Species verò actu Genus. Sed quia potestate superare non est p(ro)priè superare, quemadmodum nec propriè diues est qui diues esse potest, ideò simpliciter pronunciatum est à Porphyrio, Speciem Genus per suam Differentiam, & non è diuerso separare.] [Homo enim ratione & mortalitate vincit animal.] Est enim homo per rationem ipsam, qua(m) ta(n)q(uam) partem qu(a)e est ex essentia, & quæ forma hominis est, necessariò includit. Id quod de nullo ipsius hominis Genere verè dixeris: vt quorum vnumquodq(ue) sine ratione existere potest.] Præterea cùm homo tam natura quàm intellectu sit rationis capax, naturamq(ue) habet & conditionem vt mori possit, meritò animal superare dicitur, quod neq(ue) natura neque intellectu mortale est vel ratione præditum. Quod autem homo sit rationis particeps, eumq(ue) mortalitas consequatur natura & intellectu, nemo est cui dubium esse possit. Hanc enim conditionem natura sibi instillatam habet, quia si sit homo, statim eum rationis & mortalitatis insita vi ornatum sequitur. Est etiam intellectu rationis compos atq(ue) mortalis: quia in hominem sese inijcere atq(ue) intendere animus nequit, nisi rationem & mortalitatem secum reuoluat.] p.111 Hoc autem in loco fingimus mortale esse hominis Differentiam, cùm in exemplis non tantopere vertias quàm rei enucleatio est inquirenda: nam exempla ponuntur non vt ita sint, sed vt sentiant qui discant.] At verò animal (vt ad illud quod initio scripsimus, redeamus) neque natura, neque intellectu est aut rationis aut mortis capax: si enim natura esset ratione imbutu(m), vnu(m)quodq(ue) animal esset rationis particeps: atque si animal intellectu rationem haberet, animal mente & intellectu absque rationis consideratione comprehendi non potuisset. Cùm igitur homo natura æquè ac intellectu rationis & mortalitatis sit compos, animal autem omnino non sit, iure dixit Porphyrius, hominem ratione & mortalitate animal superare.] [Nam animal nullam omnino earum continere, non est verum.] Affert Porphyrius scrupulum quendam, qui ad definitionem supra adductam infirmandam plurimum facere videtur. Cum enim antea sit pronunciatum, Genus à Specie per Differentias superari, quôd Differentia de Specie non de Genere efferatur, aliquis forsan Porphyrio quæstionem ponere possit, vnde haberent Differentias illas Formæ, quibus Genera superare dicuntur? Illas enim aut à Genere, aut à seipsis, aut ex nihilo ortum habere. Quod autem ex Genere non proueniunt, illud ostendit autor: [Neque verò omnes habet] Genus [contrarias] Differentias, id est neque eas à Genere accipere posse videtur,] [quoniam isto pacto eadem res simul contrarias Formas haberet:] quod extra modum est absonum & absurdum, cûm diuersæ Differentiæ in vno eodêmque reperiri nequeant. Sed neque à seipsis illas habent, cum nihil semetipsum constituere, ac seipso prius esse valeat. Neque verò à nullo eas habere rectè dixeris, quia ex nihilo, seu ex eo quod non est, nihil fieri, omnium Philosophorum consensu iam olim est receptum. Apparet ergò, aut Species non omnino Differentias habere, aut sua Genera Differentijs non superare. Hanc controuersiam ex Peripateticorum sententia hunc in modum tollit Porphyrius: [Sed vi sua] & potentia [in se differentias quæ eis subiectæ sunt,] hoc est, quæ absoluunt & procreant Species Generi subiectas: non quod ipsæ Differentiæ saltem directè Generi subijciantur, cùm munus esse Speciei antè dixerit Porphyrius Generi subesse: sed Differentias idcirco sub Genus subiectas esse statuit Porphyrius, vel quôd Species subesse efficiant, cum Differentiæ maximè propri(a)e ea tantùm quæ Generi subijciuntur efficiant & compleant. [Genera complectuntur,] non quemadmodum in se considerantur, sed quemadmodum subiectas Species respiciunt.] [Re vera & actu, nullam,] vt ipse etiam Aristoteles meminit. Sed ad maiorem huius loci intelligentiam, hic duo nobis explicanda ducimus, primum quid sit potestate continere, deinde rationibus satisfaciemus quæ comprobant Genus actu Differentias habere. Primò igitur sciendum est aliquid in Genere quinque modis esse. Primum ratione enu(n)ciandi, & ita Species in Genere esse dicitur, cum de ea Genus dicatur. Atq(ue) hoc modo idem est esse in Genere, & Generi subesse. Deinde, vt via in Genere termini, eaq(ue) ratione motus est per suum terminum in Genere. Pr(a)eterea, quemadmodum constituens p.112 in constituto, atq(ue) sic materia & forma sunt in Genere substantiæ. Deniq(ue) quemadmodu(m) principia à quibus generum naturæ fluunt, atq(ue) hac significatione vnitas & punctum sunt in quantitate.] Postremò, quippiam est in Genere vi quadam determinandi, quod aliquod confusum Genus certum & determinatum reddit: eóque modo esse in genere, est vt Forma in materia, & Accidens in Subiecto solet esse. Atq(ue) ita Differentia subiecta est Generi vel in Genere esse dicitur, quia certum efficit Genus, quod materiæ est simile, atque ex Genere profluit, eáque de causa est in Genere quadam emanatione. Nam vt materia Physica est formæ causa, ita forma materiæ causa nominatur. Et vt dicimus materiam sub formam esse, quòd materiam finitam reddat & certam, ita aduersa ratione Forma sub materia continetur, quia profluit & emanat à materia, & id circo sub materia, tanquam effectus sub causa, posterius sub priori collocatur. Quare Genus est sub Differentia vi determinandi, quia Genus incertum efficit finitum: Differentia verò Generi est subiecta ratione manandi, quoniam à Genere solet proficisci, ac velut è quodam fonte manare: non autem enunciandi ratione sub Genere Differentia ponitur, quia de ea Genus neutiquam enunciatur. His perspectis, animaduertendum est, duplicem esse potentiam: vnam Subiectam, alteram Respicientem. Potentia Subiecta, est passio materiæ, cuius causa omnem materia Formam remittere solet. Potentia Respiciens, est illa, per quam materia certam ac determinatam formam respicit. Atque hæc Potentia in Categoria Relationis reponitur, atq(ue) ad interitum interue(n)tu ipsius Formæ venire solet. Cùm dicat igitur Porphyrius, differentias vi quadam & potentia in Generibus esse contentas, no(n) intelligit Potentiam Respicientem, quia illa cùm actui aduersetur (vt scribit Auerrois) actum vnumquemq(ue) remouet & abijcit. Potentia verô Subiecta est hic accipienda, quia Genus est differentiæ subiectum, ex quibus constituitur Species: atque eam ob causam Genus potentiæ, Differentia verô actus similitudinem habere dicitur.] Atque vt ad eam partem sermonis, è qua egressi sumus, reuertamur: dicimus Genus potestate, hoc est, actus inchoatione & imperfectione differentias habere, & differentiam esse in Generis potetate, tanquam res distincta in re indistincta & indeterminata. Esse autem in potestate, est ambitu maiori contineri. Differentiæ igitur sunt in genere, tanqua(m) in principio, à quo suam habent inchoationem, & secundu(m) potestatem, id est, confusam & indeterminatam Formam Generis distributam, in materiam nondum determinatam, & ad vnguem perfectam.] Ex quibus colligitur, Animal differentias rationis compos, & rationis inops, non idcirco potentia continere, quòd illa potentia aliquando in actum venire valeat, hoc est, vt rationis princeps, & ratione carens, tandem aliquando possint esse animalia: hoc enim fieri non potest, sed vis & potentia interminatam designant Essentiam: quasi scriberet, differe(n)tiæ potestate in Genere comprehenduntur, hoc est, differentiæ incertè & confusè continentur in Genere.] Potestate enim continere, est indeterminatè & confusè continere: dicitur verò indeterminatè habere differentias actu, quia neq(ue) hanc neq(ue) illam actu in se inclusam habet, p.113 & hac ratione dicimus omnia inferiora, in suis superioribus esse potestate.] Sed hærebis forsan, quæresq(ue), quo genere causæ Differentias in Genere potestate esse dicamus? an materia, forma, efficiente vel fine? Non est materiæ potestas censenda: quia Dialecticum Genus eandem cum patre similitudinem habet, ideò agens principium esse debet, sed cùm materia sit principium, quod in ortu pati solet, hæc Generis potestas materiæ non est attribuenda. Si verò eam ad Forma(m) dixerimus pertinere, Porphyrio repugnabimus & resistemus, cui placet, Genus materiæ, non autem Formæ similitudinem obtinere. Non est etiam potestas causæ efficientis: ob id quòd efficiens per Formam suas exercet actiones, quæ actu & re ipsa efficienti inest: quare si Generis potestas esse causæ efficienti accommodanda, tum Formæ aduersæ actu in Genere reponerentur. Neque causa finis est putanda, quia Forma & Finis natura no(n) discrepant. Sub nullo igitur causarum genere illa potestas est collocanda. Respondendum est, potestatem illam ad Formam confusam & indistinctam spectare. Nam vt potestas materiæ Physicæ per Formam naturalem ad essentiam distinctam & completam in re naturali formari potest: sic potestas Generis, per Differentiam, ta(n)quam per Formam, ad naturam completam & determinatam in Specie deduci potest, & vt Forma est in materi(a)e, ita Differentia est in Generis potestate. Quemadmodum item Formæ sunt in materia inchoatæ, hoc est à materia suum confusa quadam ratione ortum & originem accipiunt, ex qua confusione per id quod naturaliter agit ad actum distinctum certumq(ue) educuntur: sic è Generis potestate omnes Differentiæ ortum habent, atq(ue) intellectus operatione actu & distinctè educuntur.] Idem etiam est dicendum de origine Differentiarum, Genus esse Differentiarum formam. Et si quispiam quæstione(m) proposuerit, vnde habeat Genus huiusmodi virtutem, qua solet Differentiam informare, an à sua Substantia, an ab alia? A sua non potest p(ro)uenire, tum enim id quod informari potuisset, quodq(ue) re vera & actu informat, essent eadem. Respondemus, hanc vim ab intellectus lumine & mentis acie deduci, qui quidem intellectus ipsius materiæ causa appellatur: & qui talem inchoatione(m) in ipsa materia efficit, quia illius luminis virtute p(er) singulare quodda(m) age(n)s huiusmodi educu(n)tur.] Deniq(ue) Thomas & Albertus in hoc co(n)ueniunt, q(uod) Genus sit principiu(m) & forma Differentiar(um): in hoc verò differu(n)t, q(uem) Albertus differentias re ipsa à Genere prouenire, at Thomas ratione tantum eas à Genere proficisci dicat.] Sed de prima parte hactenus, nunc verò an actu sint in Genere differenti(a)e videam(us). Illud verò interim admonitum velim, discrepationem fore de illis Differentijs, quæ diuidunt Genus: cùm in dubium venire non debeat, Genus suas constituentes differentias no(n) solum potestate, verum etiam actu in se inclusas & reconditas habere.] Hæ propositiones (inquit Caietan(us)) simul veræ sunt: animal est rationis compos, animal est rationis expers, ergo Genus differentias suas non tantùm in potestate, sed & actu habet coniunctas. Respo(n)det Caietan(us), eidem actu inesse, dupliciter intelligi: Aut enim per co(n)iunctionis modum, quo modo accidentia suis subiectis co(n)iuncta sunt, aut Forma materi(a)e, & quoduis aliud, quod extra Substantiam est, rei p.114 cui inest, ipsumq(ue) informando determinet. Hoc modo opposita non posse inesse eidem simul, veritatem continet ta(n)tummodo de illo quod idem numero nominatur. Idem namq(ue) Genere & Specie, simul aduersa habere potest, quamuis natura singularis non habeat. Aut per modum inclusionis, hoc est vt Formæ oppositæ sint in eodem tanquam partes suæ essenti(a)e, & hoc modo euenire nullo modo potest, idem siue numero, siue Specie, siue etiam Genere, actu habere opposita. Neque sic genus Differe(n)tias diuidentes habere dicitur, sed tantùm priori modo.] Absonum enim id non est quod intellectu vnum est, at verò re ipsa diuersum, aduersa in se continere. Exempli causa: Animal, cu(m) ad animum & intellectum transfertur, vnum est: at verò re ipsa diuersa & varia animalia reponuntur: vnum in homine, in quo ei coniuncta est ratiocinandi vis & facultas: alterum in bruto, quod cùm rationis experte co(m)binatur.] Sed de hac ratione satis, altera hæc est. Quemadmodum forma, cùm certam reddit materiam, eamq(ue) ad determinatu(m) co(m)positu(m) perducit, actu in materia hæret: ita Differentia, quæ proportionem Formæ habet, est actu in Genere, cùm Gen(us) ad certam & finitam Speciem contrahit. Dicendum est, Differentiam actu esse in Genere, bifariam posse intelligi, vel secundum Generis, vel Differentiæ actum. Differentiæ diuidentes actu non sunt in Genere secundum Generis actum, quoniam Genus nullam sibi Differentiam diuide(n)tem determinat: per actum enim Generis hic intelligo, quicquid Genus ad suam naturam perficiendam necessariò postulat. Quare si daret aliquis, Differentias esse actu in Genere secundum Generis actum, aduersa no(n) tantùm vni Generi, sed vni etiam Formæ & Speciei, atq(ue) vni certo Indiuiduo inessent. Quicquid enim est ex animalis natura, in vnoquoq(ue) animali cohæret. Si verò Differentiarum actum intellectum esse velimus, concedere poterimus, Differentias actu in Genere ese, quia Differentiæ certum sibi ipsis Genus statuunt & determina(n)t. Ratione namq(ue) præditum & rationis expers circa animal, tanquam suum Genus versari solent. Quod idem de cæteris est iudicandum.] [Ita fit] .i. Si concesserimus Differentias diuidentes non esse actu in Genere, sed potestate tantùm, duo absurda euitabimus: primum [vt nec quippiam ex ijs quæ nulla sunt, fiat] hoc est, non opus erit concedere contra Aristotelem & vniuersam Philosophiæ familiam, aliquid ex nihilo fieri, quia antea concessum erat, Differentias ex Genere suas habere origines: deinde vt [nec in eodem sint simul Formæ co(n)trariæ] actu, quia non est absurdum contraria simul in vna re confusè & indeterminatè, hoc est quoad pote(n)tiam, reperiri.

Atque etiam hoc modo eam definiunt. Differentia est quæ de multis, Specie autem differentibus, in quæstione qua quale quid sit, indagatur, dicitur. Nam rationis particeps, & mortale de homine dicuntur, sed in quæstione qua quale quicque sit, non in ea qua quid quicque sit, quæritur. Cùm enim quid sit homo interrogamur, aptè respondemus, animal: cùm verò quale sit animal rogamur, p.115 particeps rationis & mortale rectè respondemus. Nam res omnes ex Materia & Specie constant, au ex iis quæ proportione Materiæ & Speciei dicuntur. Vt enim statua ex æris materia sit, & ex Figura tanquam ex Specie: sic homo & communis & sub ratione Speciei, ex Genere proportione Materiæ, & ex Differentia proportione Speciei, efficitur. Atque ut illic totum quiddam est statua, sic hic animal rationis particeps mortale, homo. Definiunt eam etiam hoc modo: Differentia, id est, quod vim habet ad ea secernenda, quæ subiecta sunt sub idem Genus. Rationis enim particeps, & expers rationis, hominem equúmque, qui eidem Generi quod est animal, subiecti sunt, inter se distinguit & separat. Et hoc modo: Differentia est, quo quicque distinguitur. Neque enim Genere inter se homo & equus differunt, quòd & nos & equi sumus animantes: sed particeps rationis, cum accessit, nos ab illis separauit. Item rationis participes nos sumus quidem & angeli: sed cum additum fuit mortale, nos ab illis distinxit.

Alteram adducit Differentiæ finitionem, quæ vt faciliùs intelligi possit, duo mihi tracta(n)da sumam: primum, cur Differentia in qu(a)estione qualitatis dicatur? deinde, quæ Differentiæ sub hac definitione co(m)prehenduntur. Primum igitur sciendum est, Quale, sicut & Qualitatem, variè ab autoribus accipi. Prima enim significatione, solum pro ea Forma sumitur Qualitas, qu(a)e ad Qualitatis categoriam directè pertinet.] Et hac significatione tantùm quatuor esse proximas Species Qualitatis dicitur.] Deinde idem nomen multò latiùs patet, omnemq(ue) significat affectionem, quæ subiectum aliquod consequitur, siue potentia, siue actu subiectum fuerit. Si subiectum in potentia appellabitur, quemadmodu(m) solet esse Materia, necesse erit quamlibet formam naturalem, siue Forma vel totius vel partis nominetur, Qualitatis appellationem subire: cum quodam modo tanquam affectio quædam Materiam consequatur, vt anima intellectus & sensus compos & humanitas.] Rursus hæc Forma substantialis est duplex: vna Physica quæ cum Materia rem naturalem componit, vt anima rationis capax, anima equi. Alia Metaphysica, quæ nihil aliud est quàm Differentia magis propria.] Si verò subiectum actu habeatur, aut Indiuiduum, aut Speciem aut Genus esse necessario erit confitendum. Affectio ab Indiuiduo proueniens est Accidens commune, affectio Speciem consequens est proprium, at verò affectio à Genere proueniens, Differe(n)tia appellatur. Qualitas præterea omnem illam designat Substa(n)tiam, quæ non est hoc aliquid, si quippia(m) Aristoteli attribuamus, & ita Genera & Species, quemadmodum Formæ similitudinem habent, no(n) ta(n)tum Qualitates vocantur, verum etiam in quæstione Qualitatis esseruntur. In quæstione enim qua quæritur quale sit quippiam? per Genus & Speciem responsum reddere solemus, vt qualis Substantia est illud? responde(n)tur, animal, & quale animal est? Respondem(us) eum esse p.116 hominem. Quæstio enim in Quid, quæ in Generibus & Formis excercetur, à superioribus deducitur. Quæstio verò Qualitatis in Genere & Specie, à rebus subiectis proficiscitur. Si enim i(n)terrogamur quid sit Socrates? eu(m) homine(m) esse respondemus: & si qu(a)eramur quid sit homo? respondemus eum animal esse: & simili ratione ad summum Genus gradum facere possumus. Si verò in confesso fuerit quippiam esse Substantiam, si rogemus qualis tandem sit Substantia? corpus esse dicemus: & si adhuc alteram proponamus quæstionem, quale corpus sit illa Substantia? statim occurrimus corpus esse animatum. Et huiusmodi interrogationibus ad infimam vsque Speciem descendemus.] Quale verò in hac definitione formam ad rei naturam spectantem declarat. Quod ideo expressum non est, quia ex dictis & dicendis satis facilè colligi potest.] Remoue(n)tur autem à definitione Proprium & Accidens, quòd sint tantùm Formæ fortuitæ, neque in rei natura inhærea(n)t. Sed Valerium hoc in loco nequeo vehementer probare, qui rationis particeps inter Qualitates adue(n)titias annumerat. Atq(ue) Arboreum iure improbandum esse censeo, qui veras rerum Differentias enim in Qualitate locum habere indubitanter asseruerit, quod tamen intra veritatis limites minimè consistit. Quippe cùm necessario (si Arborei opinionem amplexi fuerimus) Differentiæ, in Accidentium numero ponerentur, neque in Substantiæ alicuius natura locum haberent. Sed quorsum nos transuersos abrupit Arboreus? ad rem redeamus, illiusq(ue) sententiam sibi ipsi relinquamus. Nam curare (vt inquit Aristoteles) quæ quisque contra opinionem & sententiam omnium afferat, amentia est. Ratio autem quare Differentia in quale enunciatur, & quare ad huiusmodi interrogationem aptè respondeatur, est, quoniam Differentia rationem habet Formæ, & est quædam Qualitas in rei natura cohærens.] Differentia igitur in compositis non habet modum potentiæ & materiæ, quia non est indeterminata: sed actus & Formæ, quod idem est. Quum verò Forma sit Qualitas, habebit modum qualis, si referatur ad Speciem. Quoniam verò duplex est actus, alter qui absolutè aliquid efficit, & alter qui aliqua affectam rem Qualitate informat, Differentia priori modo actus est. Ideo dicitur in quale quid dici, hoc est in quale quod essentiam rei conficit, non tamen in quale extraneum & adiectum. Genus autem effertur in Quid, & per modum Quid: Differentia dicitur in Quid, per modum Qualitatis, informatio enim est Qualitas quædam.] Sed vt ad secundam nostræ orationis partem veniamus, maxima inter ipsos interpretes controuersia existit, quodnam assigna(n)dum sit definitum, quod huic definitioni sit adæquandum. Vna est opinio non minus probabilis quàm vulgaris, hac definitione tantùm describi Differentiam, qu(a)e Generis naturam absoluit. Illud enim exploratum certumq(ue) est, nec vllo pacto dissimulandum: non semper (inquam) ab autoribus definitiones ita generatim assignari, vt omnibus omnino sub definito contentis conueniant: sed sic nonnunquam, vt penè omnib(us), potiorq(ue) competant parti.] Alij testantur ideo Porphyrium tantum Generis differentiam definiendo explicasse, quia nullam differentiam infimæ Speciei informantem, cognitam, & exploratam habuit: nam licet rationis p.117 particeps inter alias, quas habemus rerum differentias, maximè propria differentia habeatur: eo tamen Porphyrius ita in scribendo vsus erat, vt illam ratiocinandi vim, non tantùm homini, verum etiam Angelo (Platonica ductus opinione) conuenire affirmaret. Quod ergò in definitione Differentiæ dicitur, dici eam de pluribus differentibus specie: id non accipiendum est, quasi semper fiat, sed quod frequenti(us). Etenim si Genus vnumquodq(ue) in Species per Differentias diuiditur, quis non videat, Differentias Generis eius, quòd proximum infimæ Speciei est, cum sua quaque Specie oportere conuerti?] Sed hæc sententia Paulo Veneto non probatur, eo quod vnaquæque definito debet cum suo definito retrorsus agi: atq(ue) eam ob causam Porphyrium scribit, æquè hoc in loco vtra(m)q(ue) tam Generis quàm Formæ Differentiam ac interiectum & supremum Genus vna definitione aperuisse.] Sed hisce rationibus satisfacere in nullo erit labore positum, si modo ea quæ superiùs dicta fuêrunt, mente & memoria teneamus. Est & alia opinio quæ docet, omnem Differentiam tam Generis, quàm Speciei constituentem de multis, quæ Specie differu(n)t, dici posse. Quod vt perspiciatur, non est ignorandum, Differentiam ad suum Genus duplicem habere comparationem, vel profluentiæ, vel determinationis. Profluentiæ respectus prior est Determinatione: prius enim à Genere Differentia emanat, quàm confusam illam Generis naturam certam, finitamq(ue) reddit. Quemadmodum Forma Physica seu naturalis, priusquam materiæ inhæreat, ab illa proficiscitur. Quæuis ergo Differe(n)tia, cùm profluere consideratur de multis, qu(a)e Specie differunt, potest enuntiari: sed vt Genus è confusa sua natura quasi è tenebris in lucem determinando producit, interdum de vna Specie, quandoq(ue) de diuersis effertur. Non igitur definit hoc in loco Differentiam, vel vt Genus in partes distribuit, vel vt Speciem absoluit, quia definitio à Porphyrio prolata fuit, vt Speciem complet Differentia. Tertia verò definitio Differenti(a)e infra acco(m)modabitur, quaten(us) Genus in Species partitur. Sed Differentia hoc in loco, absoluta quadam ratione, hoc est, eo respectu, quo est Differentia, à Porphyrio definitur. Quòd si hanc opinionem aliquis labefactare contenderit, Differentiam illam non habere appellationem, nisi quemadmodu(m) aut Genus diuidit, aut Formæ naturam complet: dicemus Differentiam actu non esse Differentiam, modò eas non suscipiat conditiones, quamuis potestate esse Differentia possit, antequam vel Genus in partes consumat, vel Speciem constituat. Quantitas enim prius à Materia profluit, quam illi inhæret, & semper est Accidens. At verò actu Accidens esse dicitur, cùm Materiæ, tanquam suo Subiecto inest, est autem Accidens potestate, cùm ab ipsa oritur Materia.] Est igitur Differentia vniuersa notio, cui, quemadmodum est Differentia, de multis Specie differentibus dici no(n) repugnat. Veluti cûm dicimus, Quantitatem posse diuidi: volumus Quantitati, vt Quantitas est, diuidendi vim non aduersari, quamuis interim nulla ratione fieri possit, vt Qua(n)tias coeli partibus distribuatur.] Quod si quis velit omnibus in vniuersum Differentijs, quatenus sunt attributa, siue sint vel Generum vel Formarum Differentiæ, hanc definitionem accommodare, is vel hanc appendicem addat [aut p.118 differentibus numero,] vel potiùs omittat istam contrahentem particulam, [& differentibus Specie] ad hunc modum. Differentia est forma vniuersa, quæ de multis dicitur in quale quid.] [Atque etiam hoc modo eam] .i. differentiam [definiunt] veteres Philosophi: [Differentia est] natura communis, quæ de multis, Specie autem] vel numero [differentibus, in qu(a)estione qua quale quid sit, indagatur, dicitur] .i. in ea quæstione, qua forma rei constitutæ quæritur. [Nam rationis particeps & mortale de homine dicu(n)tur, sed in qu(a)estione qua quale quicque] & vnumquodq(ue) [sit, quæritur,] sed rationis particeps & mortale, sunt differentiæ, ergò in quæstione qualitatis dicuntur differentiæ. Probat verò rationis particeps & mortale, in quale dici. [Cùm enim quid sit homo interrogamur, aptè respo(n)demus animal: cùm verò quale sit animal rogamur] .i. cùm rogamur quale animal sit homo, [particeps rationis & mortale rectè respo(n)dem(us).] Sed hoc in loco arbitra(n)du(m) no(n) est, animal particeps rationis, mortale,] vt Differentia(m) assignari, sed idcirco appositum esse Genus, vt tantò pleniùs interrogationi satisfieret, addereturq(ue) differentiæ, id ipsum à quo profluxit atq(ue) dependet, nempe Genus diuisum, quo sublato, tolluntur omnes subiectæ differentiæ.] Secunda ratio sic se habet. Quicquid efficitur ex materia & forma, vel ex materiæ & form(a)e proportionem habent, hoc est, ex Genere & Differentia componitur, vna igitur pars de Specie in quid, altera in quale dicitur, at Genus in quid effertur, Differentia igitur in qualitatis qu(a)estione Speciei attribuitur.] [Nam res omnes] constitutæ [ex materia & Specie,] hoc est, ex forma [constant, aut ex ijs qu(a)e proportione Materiæ & Speciei dicuntur] .i. quæ habent similitudinem materiæ & formæ: Species enim hoc in loco pro Forma sumitur, quemadmodum Forma pro Specie quandoque ab autoribus accipi solet. [Vt enim statua ex æris materia sit, & ex figura tanqua(m) ex Specie] seu Forma,] [sic homo & co(m)munis, & sub ratione Speciei ex Genere proportione materiæ] .i. ex Genere quod materiæ naturalis similitudine(m) gerit, [& ex differe(n)tia proportione Speciei efficitur,] hoc est, efficitur ex Differentia, quæ proportionem Formæ Physicæ obtinere dicitur. [Definiunt] Peripatetici [eam hoc] tertio [modo. Differentia, id est, quod vim] & potentiam [habet ad ea secernenda] .i. separanda no(n) diuidenda: cùm differentiæ munus sit, Genus no(n) Speciem distribuere, Speciem vero & no(n) Genus perficere, eamq(ue) efficere ab alijs differre.] Quod si Differentia Species diuidat, illud munus obire solet, tanqua(m) totum quoddam in formæ natura positum, Genus vero tanquam totum potestatis distribuit.] Diuidit igitur differentia tam Genus, quàm Speciem: Genus, quòd Generis potestas per illam distrahitur: Speciem, quia ea distributione, qua Generis potestatem in formas co(n)sumit, Speciem procreat, eamq(ue) ab alijs differre facit.] [Quæ subiecta sunt sub idem Genus] proximè, cuiusmodi sunt Species, non Indiuidua. Atq(ue) non tantu(m) separat Differentia suam Speciem ab omni forma sub eodem genere comprehensa, sed etiam à quauis alia Specie, licet illud Burleo non probatur, nempe differentiam Speciem, quam p.119 constituit, ab omnibus alijs Formis tantùm separare, quæ eidem Generi subijciuntur: atq(ue) ab alijs Speciebus qu(a)e sub illo Genere non co(n)tinentur, potiùs per suum Genus quàm per Differentiam diuisam & separatam manare. Sunt & alij, quibus placet, Differentias non tantùm Specie sub Genere proximè comprehensas, sed etiam Formarum Indiuidua separare. Atque idcirco tres statuunt Differentias ad rei naturam pertinentes, aliam Indiuiduis, quam barbari hæcceitatem, nos materiam signatam appellamus: aliam Formis, vt rationis particeps: aliam Generibus, vt sensus compos, congruentem. Secunda & postrema Differentiæ significatio in hac definitione est accipienda.] Multi & graues Interpretes hanc descriptionem conuellere & labefactare conati sunt: eo quôd Porphyrius idem per idem definire videatur. Huic obiectioni sic obuiam ire oportet: Porphyrium non finuisse idem per idem, sed datam esse descriptionem per proprium affectum Differentiæ, qui est distinguere: proprius autem effectus no(n) est idem cum eo, cuius est effectus.] Dubitari etiam potest, cur dixerit Porphyrius, Differentias potiùs habere potentiam qua Species secernant, quàm re vera & actu eas seiungere? Nam forma Physica, cuius porportione Differentia dicitur, actu cum materiam, tum rem effectam à quauis alia differre facit. Huius rei ratio reddi potest, si modô Differentiam tam actu quâm potestate in Genere reperiri dixerimus, ita tamen vt prius in Genere potestate, quàm actu co(n)tineatur. Est enim potestate in Genere, cùm à Genere profluit. Est autem actu in Genere, cùm Genus diuidat, ipsumq(ue) ad determinatam certamq(ue) Speciem deducit. At verò hîc no(n) definitur Genus vt actu, sed vt Generi vi quadam & potestate inest. Iure ergo dixerat Porphyrius, Differentiam esse, quæ vim & potestatam habet ad ea secerenda, quæ subiecta sunt sub idem Genus.] Vel dici potest ideo Porphyrium vim ac diuide(n)di potentiam, & non actum Differentiæ definitioni in seruisse, cùm facultas illa diuidendi ad Differenti(a)e naturam pertineat, actus verò distribuendi eidem fortuitò conueniat.] [Et hoc] quarto [modo] describitur Differentia: [Differentia est qua quidque] .i. Species [distinguitur] .i. Differentia est natura vniuersa, qua vna Species ab alia differt natura & essentia. [Quidque] in definitione positum, non vnamquamque rem, sed tantummodò species declarat. Atque idcirco ratio illa ex summis Generibus deducta, non est firma: Genera .i. summa differre, sed non discrepare Differentijs, ergo Differentias non efficere omnia differre. Dicimus hanc rationem stabilem non esse, viresq(ue) suas non in his quæ tantùm sunt diuersa, sed quæ differunt, habere. Prima verò Genera sunt diuersa, non differentia: quæcunque enim differunt, in aliquo co(m)muni Genere conueniunt, & ab inuicem per aliquam intrinsecam Differentiam sunt diuersa. Ex quibus colligitur, Diuersum se latius exte(n)dere, quàm Differens. Similiter item dicimus, homine(m) no(n) differre vel à Deo, vel â materia prima: quia si homo ab illis differre putaretur, tum necesse esset, vt in aliqua communi natura co(n)uenirent: idcirco hominem à Deo & materia potius diuersum esse, quàm ab illis putamus differre. Neq(ue) homo à quantitate per substantiam differt, partim quòd substantia non sit differentia, partim quòd quantitas nullam habeat constituentem p.120 differentiam, per quam ab homine differre possit: dicimus tamen hominem à Qua(n)titate seiungi & separari. Aliud ergo est differre, aliud est seiungi vel diuersum esse. Ad extremum, quemadmodum diuersæ Differentiæ per se solent differre, & non alterius gratia, sic diuersa summa Genera per se ipsa, & non per alias naturas inter se separantur.] Ex his igitur perspicitur, distingui pro differre in hac definitione esse accipiendu(m). [Neq(ue) enim Genere inter se homo & equus differunt,] sed Genere conueniunt, [quòd nos & equi sumus anima(n)tes: sed Particeps rationis cùm accessit, nos ab illis] Specie [separauit.] Non igitur munus est Generis, res inter se differentes reddere, sed illa vis potiùs differentijs est attribuenda. [Item rationis participes sumus, non quidem & Angeli,] si Platoni autoritatem & fidem adiungamus. [Sed cùm additum fuit mortale, nos ab illis distrinxit,] vt Platoni placet.

Sed illud intelligendum est, eos qui accuratiùs & subtiliùs Differentiæ perspiciunt ac persequuntur rationem, non quiduis eorum quæ separant, omnia quæ eidem Generi tributa sunt, in Differentiarum numero habere, sed quod ad rem eiúsque vim & naturam aperiendam pertineat, quódque sit pars rei. Non enim aptum esse ad nauigandum, Differentia hominis est, etiam si hominis sit Proprium. Dicamus enim licet, animantium alios aptos esse ad nauigandum, alios non esse, hominem ab aliis separantes: tamen aptum esse ad nauigandum, non explet naturam hominis, nec eius pars est, verùm consequens naturæ vis quædam, quod non sit Differentia talis, quales sunt eæ, quas efficientes formarum appellauimus. Quamobrem Differentiæ procreatrices Specierum, sunt omnes quæ Species inter se distinguunt, quæque in rei natura explicanda adhibentur. At de Differentia quidem satis ferè dictum est.

Postquam explicasset Porphyrius, Differentias & non genera, Species inter se differentes efficere, cuidam obiectioni obscuriùs, & tanquam aliud agens occurrit, quæ hunc in modum aduersus illum adduci possit: Hæc vltima tua Differentiæ descriptio, omnibus suis partibus absolui non videtur: non enim Differentiæ tantùm Species distinguu(n)t, cùm propriæ passiones atque ipsa accidentia hoc effectum reddere valeant. Respondet Porphyrius: [Sed illud intelligi par est, eos] Dialecticos, seu Philosophos, [qui accuratiùs & subtiliùs Differentiæ perspiciunt ac persequuntur rationem, no(n) quiduis eorum quæ separant, omnia quæ eidem Generi tributa sunt,] id est, omnes Species sub eodem Genere contentas, [in Differentiarum numero habere,] quoniam hoc Proprijs passionibus & Accidentibus congruit. [Sed quod ad rem eiusq(ue) naturam] definitione [aperiendam pertineat, p.121 quodque sit pars] non fortuita, sed ipsius naturæ [rei] constitutæ. Cæterum Oratores, qui loquendi legibus vti, quâm seruire malunt, Differentiam appellant omne illud, quo res vna ab altera discernitur. Hi pro Substantiarum atque Accidentium differentijs, eorum officia, effectus, vel subiecta ponunt. Sic diem efficere, mouere aquas, loqui, disserere, dicere, numerare, canere, esse in animo, esse in corpore: Differentiæ sunt, Solis, Lunæ, Grammatices, Dialectices, Rhetorices, Musices, Arithmetices, virtutu(m) palæstricæ. Ita dicimus, Prudentia(m) à Iustitia distare subiecto & officio: hui(us) enim Subiectu(m) volu(n)tas est, illius intellectus: huius officium, vnicuiq(ue) rei tribuere suum: illius, perspicere præterita, pr(a)esentia, & futura. Quin Propria quoq(ue) pro Differentijs capiuntur. Sermone enim homo à c(a)eteris differt animantibus, & hinnitu equi à bobus. Nam si quis inter hominem & equum qu(a)erat discrimen: appositè respondeas, homines loqui, equos hinnire.] Sed ab hac definitione remouentur Propria & Accidentia, quia non ita Species separant, vt earum Definitiones ingrediantur, sed potiùs rei iam constitutæ adueniant.] Reijcitur etiam causa efficiens: quæ qua(m)uis ad naturam rei conducat, non tamen vt causa intrinseca, sed intrinsecus adueniens: nec est pars rei, quia in effectu non ipsa efficientis substantia, sed virtus quædam cohæret.] Quare quinque subire potest officia, iuxta quinque illas, quas habet Differentia descriptiones. Primô, vt Speciem constituit, & hac ratione primam suscipit descriptionem. Deinde quemadmodum de Specie enunciatur, & ita ei secunda definitio accommodatur. Præterea, vt Genus diuidit, illiq(ue) sic tertia descriptio applicatur. Denique, quemadmodum per illam res differunt: Postremô, vt est natura communis, à Proprio & Accidente separata, & sic quintam & vltimam definitionem habet.] Quare hæc verba Porphyrij diligenter obseruanda sunt: vt intelligatur Porphyrij etiam sententia, eam esse omniu(m) optimam differentiæ definitionem quæ postremò ab illo posita est, vt Differentia sit id, quo inter se distinguuntur ea, quæ eodem genere continentur, ita ut ad essentiam pertineat, atque ad rei naturam, definitione aperiendam adhibeatur.] Cùm igitur diuersa munera differentiæ attribuantur, secundum hæc diuersa officia, varijs solet appellationibus nominari: vt enim Genus diuidit, Diuidens vocatur: vt Speciem constituit, Constituens appellatur: vt Speciem ab alijs natura differre facit, magis Propria Differentia nominatur: vt verò de Specie constituta in quale quid effertur, Differe(n)tia, qu(a)e de rebus enu(n)ciari potest, dicitur: & talis est Species vniuersæ notionis.] Atq(ue) hactenus de his dixisse sit satis, præsertim cùm reliqua, quæ in hoc capite à Porphyrio tractantur, adeò sunt manifesta, vt ea interpretatione mea, aut ornatiùs explicari, aut planiùs exprimi non possunt.

XIX. AN SECVNDA DIFFERENTIÆ
definitio, legitimè à Porphyrio sit tradita.

XIX. CAPVT XIIII.

XIX. QVAESTIO X.

QVandoquidem ipsius naturæ habitu tardi simus, & ad veras rerum Differentias intelligendas prorsus hebetes, nulla subest causa, cur quisque in Differe(n)tia enucleanda multò maiorem, quàm in ea posuimus, vel operam vel diligentiam desideret. Quare vt tandem harum rerum extrema prosequamur, nobis est in animo, sicuti in alijs attributis fecimus, vt eas, quæ solent ad secundam Differentiæ definitionem infirmandam adhiberi, rationes in medium proferamus.

Opponens.

Pars de toto non effertur: est autem Differentia Speciei pars, de Specie igitur non effertur.

Respondens.

Aut Differentia est Generis pars, quemadmodum Genus coangustat & coarctat, atq(ue) est totum vniuersum suæ Speciei: aut Maior vera est in toto integrante, non vniuerso.]

Opponens.

Definitio Differentiæ in hoc rationis particeps, quod Petro inest no(n) valet: est tamen differentia, cùm nullum aliud sit attributum: quare res definita in plura transfertur quàm definitio. Quòd si pro ambiguo habeas, an hoc rationis capax in attributis contineatur, illam tibi dubitationem hac ratione tollam: Si non sit natura communis, hoc vel ea maximè de causa contingit, quòd sit res singularis, sed non est natura singularis. Quod sic ostendo: Quicquid alicui essentiam impartitur, non est Indiuiduum, sed hoc rationis particeps Petro conueniens, naturam illi impartitur, non est igitur Indiuiduum.

Respondens.

Quamuis certa & singularis illa ratiocinandi vis, Petro aliquam attribuit essentiam, non tamen hoc per se efficit, sed vt rationem vniuersam respicit, quæ cùm restringitur, ad Indiuidua reducitur. Cùm igitur intellectus apprehendit vniuersam ratiocina(n)di facultatem causam esse, cur Petrus sit ratione imbutus, & singularem rationem hoc munus exercere, ideo suam Petrus essentiam nulli nisi vniuersæ rationi acceptam ferre solet. Indiuiduum ergo potest alicui essentiam tanquam exercitatione quadam & pr(a)esentia accommodare, cùm ad superiorem naturam refertur, non tamen tanquam causa quædam hoc præstare valet.

Opponens.

Nullum Accidens in quale quid dicitur, sed Differentia est Accidens, quod sic docetur: Qualem habet comparationem propria passio p.123 ad suam Speciem, talem habet ad Genus Differentia. Nam vt Proprium à Speciei, ita Differentia à Generis natura profluit: & vt Proprium de Specie, ita Differentia de Genere secundo modo conueniendi per se dicitur. Quemadmodum etiam Species ad Proprium definiendum adhibetur, sic Genus ad Differentiæ naturam aperiendam. Nam vt risus compos est homo aptus natus ridere, ita rationis particeps est animal aptum ratione vti. Quod si concessens esse Accidens respectu Generis, illa sine controuersia aliqua aduentitia Categoria reponere necesse habebis: quod si co(n)tigerit, nunquam aliquam Speciem Categoriæ substantiæ effectam reddere valebit, cùm ex non substantijs non fiat substantia.]

Respondens.

Quadam ex parte ita Differentia ad Genus, quod diuidit, vt Propium, ad Speciem refertur, non tamen omni ex parte hoc euenire minimè opus erit: Proprium enim à Specie, tanquam â re perfecta, quæ vlteriorem absolutionem naturæ suæ non postulat, originem habet. Differentia verò à Genere, tanquam à re imperfecta, initium ducit, quæ summo studio & desiderio tenetur, vt sua natura perficiatur, que(m)admodum per Formam materia absoluta & completa redditur. Quare Differentia non est Generis Accidens, sed illius Qualitas, non fortuita, sed naturalis, seu essentialis.]

Opponens.

Rationis capax de multis quale quid effertur, sed non est Differentia, ergo aliquid intra definitionis limites continetur, quod res definita non complectitur. Quòd autem rationis capax non sit Differentia, hunc in modum doceo. Nulla Differentia potest retrò commeare: nam quicquid de aliquo dicitur, id necesse est reciprocari, & no(n) reciprocari: si reciprocatur, definitio erit vel Proprium.] Cùm ergo Differentia non sit definitio, quia res simplex, neque Proprium, cûm in quæstione naturæ dicatur, certè quidem Differe(n)tia reciprocari nequit. Sed rationis co(m)pos co(n)uersim dicitur, proinde à Differe(n)tijs remouetur.

Respondens.

Aristoteles eo loci de quatuor veris, apertis, & manifestis Prædicatis mentionem fecit, quæ sunt: Definitio, Genus, Proprium, & Accidens. Quodcunq(ue) itaq(ue) ex his Prædicatis conuertitur, erit vel Definitio, vel Propiu(m). Genus enim & Accidens reciprocatu(m) iri abnuit Porphyrius.

Opponentis replicatio.

Aristoteles eodem in capite negat Differentiam reciprocari. Sin minus, ipsum & res reciprocentur, aut in ijs est quæ in Definitione co(m)prehensa de subiecto dicuntur, aut non. Si in ijs qu(a)e de subiecto dicuntur, aut Genus, aut Differe(n)tia sit necesse est.] Quare perspicuè satis & manifestò verba Aristotelis co(m)monstrant, Differentiam inter ea quæ non reciprocantur collocata(m) esse. Et idcirco forsan ita rem definiendo aperiendam voluit Aristoteles, vt sumas ea, quæ sunt ei rei quam definire velis cum alijs co(m)munia, idq(ue) vsq(ue) eò persequaris, dum Propium efficiatur, quod nullam in aliam rem transferri possit.

Respondentis dilutio.

Aristoteles vera Differentiam inter ea quæ non reciprocantur posuit, eumq(ue) locum ab iis qui acutissimè Aristotelm interpretari in professo habent, silentio prætermissum esse, equidem satis mirari non possum. Differentia igitur duas habet co(m)parationes, vnam ad Genus quod distribuit, alteram ad Speciem quam absoluit. Cùm respicit Speciem, ita vt cum ea co(n)uertatur, est proprium topicum: cùm ad Genus refertur Differentia, vel ad ipsam Speciem, ita vt eam cum Specie co(n)uersim dici non consideremus, sed tantùm Speciei qualitatem vel formam declarare, vel vt Speciem ab aliis differre facit, Differentia est, eaq(ue) ratione sub Genere eam comprehe(n)di, ait Aristoteles. Vel dici potest, Aristotelem non omnino negasse Differentiam vicissim cum Specie retrò commeare, sed de necessitate reciprocandi eum fuisse locutu(m), hoc est, proprium & definitionem necessariò conuerti, & ad illorum naturam necessariò spectare, adeò vt proprium topicum nusqua(m) proprij nomine appelletur, nisi conuersim dicatur: at in Differentia ex necessitate non requiritur eam reciprocari, sed in quæstione qualitatis & formæ, de Specie enuntiari. Vel dicas, quod mihi quidem magis probatur, eum Platonis opinionem fuisse secutum, qui vna Differe(n)tia non contentus, cumulo quodam Differentiarum in rei natura explananda vtebatur. Sed hæc alio loco altiûs forsan repetemus. Neq(ue) semper in re definienda, ea quæ cu(m) alijs sunt communia iubet sumere Aristoteles, sed cùm genuinæ perfectæq(ue) illius rei quam definire velis Differentiæ & Propria, rei naturam seque(n)tia, crassis occultata & circumfusa tenebris latent.] Quod cùm euenerit, necesse habebimus, vt ab alijs quæ cum alijs communia sunt, hoc est, extrema Accidentia, in re suis affectionibus fortuitis definienda, auxilium petamus.

Opponens.

Si Differentia in quale, definitio in quale diceretur: potiùs enim suam enunciandi rationem à Differentia, quàm à Genere acciperet, cùm vnumquodque citiùs ab actu, cuiusmodi est Differentia, quàm à potentia, cuiusmodi Genus est, nomen habeat. Sed definitio in quale non effertur, ergo neque Differentia.

Respondens.

Ratio esset satis aptè conclusa, si modò definitio suam dicendi vim à Genere & Differentia acciperet: sed à seipsa, non ab illis, suum enunciandi modum habet. Vi enim sua in quid de re definita effertur, quia totam & integram Speciei naturam explicat & demonstrat. Sed de Differentia satis multa.

XX. DE PROPRIO.

XX. CAPVT XV.

PRoprium autem diuidunt quadripartitò, nam & quod vni soli Speciei, neque toti conuenit, vt homini mederi, vel Geometræ fungi munere, Propium appellant.

Absolutis vtcunq(ue) à nobis Genere, Specie, & Differentia, quæ tria, vel ea maximè de causa, quòd illis de quibus affirmantur, naturam tribuant, prima & præcipua loca, idq(ue) non iniuria, debent obtinere: sequitur deinceps, vt Proprij tractationem, sicuti rerum ordo postulat, proximè aggrediamur, cûm ex co(m)binatione Generis & Differentiæ, quæ Speciei principia appellantur, nasci & oriri soleat.] Cuius verbi ambiguitatem explicat Porphyrius, quemadmodum in tribus vocibus quæ præcesserunt, eum fecisse perspeximus. Sunt igitur Proprij acceptiones seu signficationes à Porphyrio recensitæ quatuor, ad quas nome(n) Proprium analogum esse volunt, principaleq(ue) signifcatum esse proprium quarto modo. Hoc enim perfectam & integram Proprij obtinet rationem, à qua cætera no(n)nihil deficiunt.] Et idcirco Proprium quarto modo omnino, alia verò tria quadam ex parte Propria appellantur.] Alijs verò videtur, Proprij significationes æquiuocas & ambiguas esse,] quod à Paulo Veneto est refutatam & reiectum. Nonnullis etiam diuisionem hanc vocis esse in significata] placet. [Proprium autem diuidunt] Philosophi,] Dialectici,] Peripatetici,] [quadripartitò,] hoc est quatuor modis: quasi diceret, Proprium quadrisariam esse dicu(n)t: nam per vocabulum [diuidunt,] nihil aliud vult, quàm nuncupant, seu appellant.] [Nam quod vni soli speciei, neque toti,] id est, omni indiuiduo] [conuenit,] id est, accidit: sic enim explicanda est illa clausula [conuenit,] in hisce quatuor significationibus, alioquin animal Proprium secundo modo, rationis consors Proprium quarto modo hominis collatione haberetur.] Ratio autem cur Proprium soli, non autem omni conueniat, hæc subesse potest, Proprium quod sub prima hac significatione continetur, ex principijs & natura Speciei profluere, non tamen necessariò. Quod enim ex Form(a)e & Speciei principijs proueniat, ea de causa soli Speciei solet conuenire. Quia verò no(n) necessariam, sed liberam quandam profluentiam ex subiecto habet, ideo in quouis Speciei indiuiduo non reperitur.] [Vt] exempli causa, [Homini mederi, vel Geometræ fungi munere, Proprium] prima significatione [appellant] Philosophi. Nam [mederi,] à proprijs naturæ humanæ principijs interuentu intellectus & voluntatis nascitur, quibus instrumentis homo in literarum studia incumbit. Cùm igitur hominem non necessariò, sed temerè & casu mentem atque voluntatem ad literarum studia accommodare vsu venire perspiciamus, eam ob causam, [mederi, vel Geometræ p.126 fungi munere,] no(n) ex necessitate homini ascribitur. Huius aute(m) rei lectorem admonendum velim, exempla hæc [mederi, & Geometræ fungi munere,] significare hoc in loco disciplinas, studio, labore, vigilijs, vsu, & experientia partas ac adeptas, & non harum scientiaru(m) vim atq(ue) facultatem naturaliter nobis insitam ingeneratamq(ue).] Si enim aptitudinem & inclinationem significatam velimus, mederi non prima, sed significatione quarta, proprium erit: quia omnis homo, solus & semper hanc insitam sibi facultatem habet, vt curationem adhibere possit. Quapropter [mederi & Geometræ fungi munere,] hoc in loco actus, non potentiæ vim & significatione(m) habent.] Et quemadmodum argumentando non efficitur, omnes homines arte nauiga(n)di instructos esse, quòd nauigandi potentiam habeant: neq(ue) quia singuli homines à natura habent animos ridendi procliuitate imbutos, ideo actu risum exercere, ita vnicuiq(ue) homini quædam sanandi facultas & Geometræ inhæret: sed eam ob rem non concluditur, quosuis homines illas naturales inclinationes actu exercere.] Quare hinc cernitur, mederi, cùm actum indicat, sub prima hac Proprij significatione esse collocatum, quia homini tantùm, licet vnicuique no(n) accidat. Neque aduersus Porphyrium quicquam faciunt, prisca illa & antiquissima vetustate carmina, quæ probant, canibus esse datum, vt medicinam adhibere valeant.

Conditione bona sunt in cane bis duo dona,
Est lingua medicus, dominoq(ue) fidelis amicus,
Sentit odoratu, fugit eius latro latratu.

Hæc, inquam, carmina in Porphyrium non eunt, cùm canibus medicinam suapte vi & naturam datum, hominibus verò arte & industria co(m)paratam, accommodemus. Nam quia Canis est animal, in cuius corpore bilis redundat, vel quòd (vt Medicorum verbis vtar) cholerica(m) habet complexionem, idcirco illius lingua est summa siccitate referta, qua lambendo prauos humores extrahit, illis vero abstractis, sequitur quædam carnis conglutinatio, & copulatio, atque illicò eius qui vulnus accepit, valetudo à morbo confirmatur.] Non est itaque eadem, sed ambigua potiùs medicina, quæ homini caniq(ue) inest.] Adhuc etiam si affirmet quispiam Angelos ad medicinam faciendam aptos esse, dicendum est, Angelos suis adornari scientijs, vnà cu(m) illis creatis, homines autem, temporis progressu, studio, labore, & industria acquisitis.] Adde, scientias illas infusas, quas possident Angeli, Specie fortassis ab humanis discrepare.] Et vt his tandem finem imponamus, ea quæ in prima hac Proprij significatione, ab his, quæ in quarta ponuntur, differunt: quòd hæc in secunda qualitatis Specie, vtpote naturalem inclinationem significantia, illa verò in prima contineantur.] Deninque quæcunq(ue) hoc modo Propria sunt, in vniuersum sunt Accidentia, in quinto attributo collocata, & Proprij Vniuersalis ratione(m) habere non possunt, respectu eorum quibus sunt Propria.] Ex hac etiam Proprij signficatione patet, non necessariò requiri, illud in vnu(m)quodque Indiuiduum cadere, quòd Formæ & Speciei quauis ratione conuenit, nisi illud in Speciei natura inhæreat, aut illius naturam necessariò consequatur.] p.127 Et quod toti Speciei, etsi non soli, velut Homini, bipedem esse.

Illud secunda significatione Proprium est, [quod toti Speciei,] id est, quod ipsi Speciei conuenit, & vnicuiq(ue) Indiuiduo sub Specie subiecto, tempus à natura determinatum habenti: quæ restrictio ideo additur, quia nigrum respectu corui, & album comparatione cygni, hoc modo Propria ab auctoribus asseruntur, cùm tamen nec pulli cygnorum albi sint, nec coruorum planè nigri.] [etsi non soli] naturæ Speciei conueniat. Cùm enim necessitate quadam quippiam communia Speciei principia sequatur, omnibus illius Speciei Indiuiduis solet conuenire. Quicquid enim ex necessitate Speciei inest, illud ipsum singulis illius Formæ Indiuiduis co(n)uenit. Sed ideo se latiùs quàm Species extendit, quia non à propinquis Speciei principijs, sed à remotis potius & communibus ortum habet.] [Velut homini] vero, remoto omni impedimento, actu [bipedem esse] accidit, non tamen soli, cùm hoc interim auibus conueniat. Notum est quid Platoni acciderit, qui cùm diligenter hominis Proprium reddidisse videretur, bipedem esse & implumem, & definiret hominem esse animal bipes implume: Diogenes Cynicus, gallinaceum, cui dempserat plumas, in auditorium illius proijciens: Hic est, inquit, homo Platonis.] Adiecta erat superius hæc clausula, homini verò] vt remouerentur quædam animalia in India reperta, quæ vno tantùm pede saltando gradiuntur, cuiusmodi sunt monopodes,] vnumq(ue) fronte oculum gerunt, quæ à natura humana æquè ac simiæ differre & discrepare, idq(ue) verè, putantur. Erat etiam hæc particula addita, [remoto omni impedimento,] ne fortè fortuna vnus vel vterque pes deficeret. Hac item clausula secluduntur monstra, quæ pluribus peragrant pedibus, quàm est natura comparatum. Quocirca si actum duobus pedibus ambulandi intelligamus, necesse est, vt duas illas conditiones modò adhibitas Porphyrij verbis adijciamus, hominemq(ue) perfectum & vndequaque completum & absolutum intelligamus. Si verò ad aptitudinem habendi duos pedes cogitationem transferamus, tum dicimus, ciuius homini facultate(m) inesse, vt duobus valeat pedibus gradi, licet actu illud necessariò non eueniat.] Quamuis autem pedes ipsi in hominem fortuitò non cadant, quia inter partes hominis integrales reponuntur: vim tamen & facultatem duos habendi pedes, homini temerè & casu co(n)uenire, atque in numero Accidentium haberi, à ratione neutiquam abhorret.] Eodemq(ue) modo volumus sentiendi vim secundo modo esse Proprium ad hominem collatam, quia omni homini necesariò conuenit, non tamen soli, quia ex communibus & remotis humanæ naturæ principijs proficiscitur. Quòd si hæc Propria secundo modo aptitudines sint connaturales, ex essentialibus Speciei principiis manantes, atque productæ, vera erunt Propria vniuersalia, respectu eoru(m) subiectorum quibus secundo modo sunt Propria: in aure(m) Formæ aduentitiæ fuerint, non Essentiam ipsam, sed Indiuidua consequentes, vt sunt Qua(n)titas & Color respectu hominis, Albedo respectu cygni, talia vera erunt Accidentia, neq(ue) quarti vniuersalis rationem vnquam p.128 suscipient.] His quæ commemorata sunt, secunda hæc Proprij significatio à prima secerni potest, quôd prima actum, secunda verò vim & rei facultatem plærumque declaret.]

Et quod in sola totáque specie, idque interdum reperitur: vt omni homini in senectute canescere.

Proprium tertio modo est, [quod in sola totaq(ue) specie, idq(ue)] non semper, sed [interdum reperitur: vt omni homini,] soliq(ue) homini conuenit [in senectute canescere] naturaliter & propriè. Euenire enim potest varias ob causas, hominem ante ingrauescentem ætatem canescere, maximè cùm quispiam in iuuenili ætate nimium dolorem ex varijs curis & laboribus alijsve rebus accipiat. In quam quidem sententiam est ille Boëtij versus:

Intempestiui funduntur vertice cani.]

scilicet capilli. Item:

Cura facit canos quamuis homo nesciat annos.]

Vel si mauis, ad hunc modum:

Cura facit canos, licet absit cana senectus.

Solet etiam accidere intempestiua illa canities propter insigne vulnus in capite acceptum,] vel propter malam temperationem, cuiusmodi sunt Phlegmaticæ & Melancholicæ constitutiones, ideoq(ue) ad canitiem gignendam sunt multò aptiores, cûm canities ex frigore proueniat. Ideo enim ineunte ætate non canescimus, quòd calor naturalis frigus exuperet: cùm verò ex aduerso, ob paucitatem & defectum caloris naturalis, maior frigoris copia in cerebro redundet, quod quidem secundum naturam in prouecta & decrepita ætate contingit: idcirco meritò dicimus, hominem, eumq(ue) solùm, Propriè in senio canescere. Quôd si alia animalia canitiem habeant, non est canities propriè dicenda,] sed quædam dealbatio, quia solus homo canescit:] imò Aristoteles solos viros scribit canescere, non etiam foeminas. Alia animalia (vt veteri vtamur verbo) grigescunt.] Atque ita interpretandi sunt Aristoteles & Plinius, qui canescere ipsis equis tribuunt.] Illi enim capilli albi, qui in brutis animalibus reperiuntur, propriè canities appellari non debet: cùm non ex putrido & rancido cerebri humore proueniant, sed ab alio humore in animalis cute corrupto & deprauato: & idcirco, quemadmodum simitas nasum, & crispum solet caput designare, ita canities cerebrum.] Quôd si aliis tardiùs, aliis citiùs canescere contingat, hoc sit prout seriùs maturiusq(ue) calorem natiuum, secundum varias hominum diuersorum constitutiones, deficere contigerit.] Quare canescere soli homini conueniet, si propriè vim verbi vsurpemus: nam sæpè (sicuti est monstratum) per abusionem ac metaphoram aliis etiam quibusdam rebus accommodatur. Poëtæ canam & niuem & pruinam vocant, Cicero etiam orationem canescere inquit.] Sunt qui aiunt, canescere hîc à Porphyrio acceptum esse, no(n) vt vim & facultate(m), sed vt actum canescendi notet.] Alij volunt potentiam esse intelligendam. Quòd si quis occurrat, tu(m) canescere etiam p.129 quarto modo Proprium esse, respondendum erit, vocabulu(m), semper, interdum ad Subiectum, interdum ad Proprium, hoc est, aut ad hominem, aut ad canescere posse co(m)parari. Si hominem respiciat, concedimus, hominem semper canescere posse: si verò ad Proprium, id est, ad canescere referatur, inficias imus, canescere homini semper co(n)uenire. Homo enim semper non est ad canitiem aptus, sed in senectute ta(n)tùm: at quouis temporis articulo ridere potest. Homo verò promptus est semper ad canitiem recipiendam, id est, nunquam non habet potentiam, vt canescat, non quouis tempore, sed in ætatis fluxu. Cùm dicat itaque Porphyrius, canescere non semper homini asscribi, sumit, Semper, non vt ad Subiectum, scilicet hominem, sed vt ad Proprium, nempe ad canescere collationem habet.] Sed rursus in ea quæ dicta sunt, ita forsan insurges: Canescere omni homini conuenit, igitur semper. In omni enim id dicitur, quod ita in alteru(m) cadit, vt nec sub illo Genere partem vllam accipere possis, cui non conueniat: nec vllum tempus inuenire, in quo de illo non dicatur.] Quamobrem Aristotelis testimonio docemur, illud quod in omni dicitur, illi rei etiam quouis te(m)pore attribui. Ad hoc respondemus, Aristotelem ibi strictius significationem de omni accepisse, pro eo scilicet, quod secundu(m) rem omni Subiecto inest, hoc autem duobus modis contingit. Primo, quando prædicatum est ex natura Subiecti, vt Genus, Species, Differentia: secundo, quando est Proprium quarto modo, vel Accidens, quod separari nequit.] Latiùs verò sumitur, in omni dici, vt in libris de prima resolutione, pro eo quod omni inesse dicitur, licet semper rei non conueniat.] Hunc enim in modum loquitur Aristoteles: Est autem res eadem, quippiam in aliquo toto inesse, & quippiam de alio omni dici: nempe cùm nullam Subiecti partem reperias, in qua Prædicatum non verè dicatur.] Dicunt nonnulli Proprium tertio modo ex Hypothesi & suppositione cognosci: vt si ex Hypothesi omnis homo vigilet, & solus homo, & non semper, vigilare, proprium hominis tertio modo vocatur.] Ex quo perspicuu(m) est, Accidens ad quoddam tempus, & cum aliquo collatum, Proprij nomen obtinere posse: veluti sedere, quod est Accidens, si quis solus sedeat, etiam erit Proprium ad eos qui non sedent. Ita nihil prohibet, Accidens ad quoddam tempus, & cum aliquo collatum, vim Proprij ac nomen obtinere, cùm interim no(n) sit futurum omnino Proprium.]

Et quartum id, in quod hæc omnia concurrunt & conueniunt, quod in sola totáque Specie, idque semper intelligitur, vt in homine, natum esse ad risum.

Illud est [quartum] .i. quarta significatione Proprium, [In quod h(a)ec omnia] .i. hæc tria, non enim hoc in loco [omnia] accipiendum est, vt omnes clausulas in tribus alijs Proprij potestatibus repositas declaret, tum enim hæc quarta vis & sententia Proprij, ita in varias partes esset distracta, vt omni & non omni, soli & non soli, semper & interdum, Speciei conueniret. [Omnia] igitur tres illas designat clausulas, nempe p.130 [quod in sola totaq(ue) Specie] infima, nam no(n) ignorauit Porphyrius Propria quædam esse, quæ totis Generibus, solis, ac semper conuenirent: sed facile futurum existimauit, traducere quod de proprijs formarum dixisset, ad Generum proprietates.] Vel Intermedia etia(m) Species æquè ac Infima intelligi potest: quandoquidem Proprium Generi non quia Genus est, sed quòd faciem Formæ & Speciei accipiat, tribuitur.] [Idque semper intelligitur,] Proprium quarto modo est, quod soli Speciei, omni Indiuiduo sub ea Specie comprehenso, idq(ue) semper accidit.] Quæ interpretatio docet, in hac descriptione co(n)traria membra non esse posita, neq(ue) [omni, & soli] sibi inuicem hoc in loco aduersari, cùm ad diuersa referantur. Nam vocabulum [omni,] ad Indiuidua, hæc verò clausula [soli] ad Speciem accommodatur.] Vel tum quippiam toti Speciei accidere dicitur, quando omni eius Indiuiduo accidit, neq(ue) tamen ob hoc substantiuum adiectiui Omni, erit hæc dictio, Indiuiduo, sicut nonnullis visum est. Hoc enim nimis lo(n)gè petitum videtur, cùm non aliam, vt arbitramur, inuenirent euadendi ratione(m). Pro nobis facit, atq(ue) adeo co(n)uincit, q(uod) Boëtius dicit, Propriu(m) secundo modo esse, quod huiusmodi est, vt omnem quidem Speciem contineat atq(ue) transcendat,] manifestè videlicet nomen, Omne, ad Speciem referens, non quidem generatim acceptum, sic enim falsissimum foret, quod dicit, sed vt modò diximus. Alij huiusmodi particulas pro aduerbijs accipere co(n)sueuerunt, vt Omne, idem valeat quod generaliter affirmatiuè, cuiusmodi interpretatio alijs clausulis est applicanda.] Vel id omni cognoscimus accidere, quando de aliquo vniuersali adiecto hoc signo, Omnis, aut simili, verificatur: vt ridendi facultas de homine vniuersè sumpto dicitur, vt omnis homo est ad risum aptus.] Soli autem conuenire, est illi naturæ Speciei tam vniuersæ, quàm singulari tantummodo conuenire. Solus homo ideo animum ridendi facultate instructum habere dicitur, quia hæc naturalis facultas tantùm naturæ humanæ conuenit.] Neque hæc dictio, soli, omnia alia à Specie, id est, quæ non sunt ipsa Species excludere crede(n)da est, sed tantummodo illa, quæ à Specie omnino sunt aliena atq(ue) separata, qualia non sunt eius Indiuidua, & partes essentiales seu integrales, vel etiam naturæ redundanti(a)e, vt capilli & vngues. Hoc autem ideo admonendum duximus, ne quis medicinam soli homini accidere cauilletur, quôd etiam animæ atq(ue) intellectui eius fortuitò insit. Neq(ue) istud in hac solu(m)modo acceptione, sed in alijs intelligi volumus.] Vocabulum [Semper] hic tam Subiecto quàm Proprio accommodatur, vt semper homo potens est: vt semper, hoc est, vt quouis tempore ridere ualeat. [Vt in homine, natum esse ad risum] .i. ridendi vis, est quarto modo Proprium homini, omni enim, soli, & semper homini tribuitur. Adiecta est hæc clausula [natum esse,] quia homini nascituro huiusmodi inclinationes competere nequeunt. Verbi gratia, Antichristus nasciturus, vt nasciturus no(n) habet aptum animum ad risum, quia nulla ratione, nullo modo, eo seruato respectu, ridere potest. Et quod hoc in loco de ridendi, illud ipsum de flendi vi, alijsq(ue) proprijs passionibus homini competentibus est dicendum.

Quanquam enim non ridet semper, tamen ridens dicitur: non quòd semper rideat, sed quòd semper insitam habeat ridendi facultatem. Quod ei æquè naturale est, atque equo aptum esse ad hinnitum. Atque hæc illi Propria maximè appellant, quòd reciprocentur. Si enim equus sit, etiam aptus erit ad hinniendum: & si quid aptum sit ad hinniendum, continuò equus sit necesse est.

Cùm suprà dixerit Porphyrius, aptum ad risum homini quouis temporis puncto inesse, aliquis fortasse admiratione quadam obstupefactus, hac aut simili oratione Porphyrium mendacij condemnare conabitur: Illud quod modò, Porphyri, dixeras, minimè videtur verum: cùm nemo inter hominum genus sit, cui mens ita à sua sede & loco dimota est, vel qui tantus habeatur Democritus, qui quouis momento risum edat. Eodem etiam addendum est, quod de Heraclito accepimus, qui omnem suam vitam duxisse, & totos annos confecisse fletu & lamentis, fertur.] Hunc remouet scrupulu(m) Auctor hac ratione: [Quanquam enim non ridet semper, tamen ridens,] id est, ad risum aptus & potens, [dicitur: non quòd semper] actu [rideat, sed quòd semper insitam] à natura [habeat] actu [ridendi facultatem:] actu ergo est ad ridendum potens, hoc est, actu habet ridendi potentiam, sed non actu ridet, id est, actu eam ride(n)di vim no(n) exercet. Sed tame(n) aduertendu(m) est, quòd licet Porphyrius dicat, ridens, quod est hominis proprium, facultatem, & non actum significare: non tamen idcirco eum voluisse vnu(m)quodq(ue) quod est hoc quarto modo Proprium, tantùm facultatem designare. Sunt etenim quædam Propria quæ tantùm aptitudinem significant, vt risus & fletus facultates: alia verò solùm actum, vt longum lineæ, latum superficiei, par & impar numero inhærens. Si enim linea sit actu, est longa: atque si superficies aliqua in rerum natura ponatur, eam actu latam esse, ex necessitate requiritur: præterea si sit numerus, actu erit par vel impar. Adhuc etima qu(a)edam Propria tum actum, tum aptitudinem declarant: vt habere tres angulos pares duobus rectis, co(m)paratione trianguli. Si enim aliquis sit triangulus, oportet vt actu res habeat angulos, ita tamen vt necessariò duobus constet angulis, non actu, sed aptitudine potiùs rectis.] Sed Tartaretus silentio prætermittendus non est, cui placet, ridendi facultatem Proprium non esse, nisi cum illa potentia animal coniungamus, & idcirco ridendi vim dupliciter intelligi: vno modo, vt ipsam risus facultatem significat, & ita propriè non est hominis naturalis propensio, cùm alijs ab homine, hoc est, populo seu vulgo conueniat: dicimus enim contrita quadam & quotidiana loquendi formula, turbam seu populum risum exercere. Altero, vt idem est ac animal potens vel aptum natum ridere: & hac significatione cum homine vicissim dicitur, hominisq(ue) Proprium appellatur.] Sed hallucinatur Tartaretus: nam ridendi vis hoc postremo modo sumpta, non solùm à Proprio, veru(m)etiam ab omni attributo, seu vniuersali, est secludenda: quia non est res simplex, sed coniuncta, cùm no(n) ta(n)tùm suam natura(m), sed etiam Generis, nempè animalis essentiam, p.132 (vt ipse attestatur Tartaretus) significet. Quòd autem dicat vulgus ridere, illudq(ue) ex vsitato sermone co(n)firmet, canone(m) Aristotelis è memoria deposuit, q(uo) admonemur, res nominibus iis quæ trita su(n)t vulgò & vsitata, appellandas esse: at verò in co(n)stituendo, qu(a)e res tales, vel tales non sint, non audiendam esse multitudinem.] Cùm igitur dicimus, turbam vel multitudinem risum facere, non aliquod Accidens, sed homines, quibus multitudinis nomen est inditum, ridere, prudentiores & maioris consilij homines sine co(n)trouersia sibi persuadent. Quod idem contingit, quoties viru(m) esse bipedem assero, nolo virile illud Accidens quod homini inhæret, esse bipes, sed potiùs subiectum, quod est ipsa hominis substantia, duobus pedibus ornatum esse. Quare concludo, ridens, vt designat potentiam, esse quarto modo Proprium: sed ridere, actum significans, sub quinto attributo contineri.] Est enim Accidens quod à substantia potest distrahi & separari.] Sed vt à Tartareto ad Porphyrium nostra dilabatur oratio, ratione animoq(ue) est lustrandum, bipartitas esse proprias Passiones, alias quæ substa(n)tijs, alias quæ naturis fortuitis conueniunt: est enim longum propria passio lineæ, latu(m) superficiei, profundum corporis,] par & impar numeri.] Proprietates quæ rebus accidentarijs aptantur, omnibus his, solis, & quouis tempore per se competunt, licet interim per Accidens alijs, scilicet subiectis, in quibus insunt, conueniant. Nam licet sola linea per se sit longa, corpus tamen, quod est lineæ basis & fundamentum, ratione lineæ longum appellatur. At substantiarum Propria, in plura, quàm illorum Species & subiecta, neque per se, neque per Accidens, nec vllo pacto transferri possunt. Quod in ridendi & flendi facultatibus facilè perspicitur, quæ in solum hominem per se & per Accidens cadunt. Quod neminem certè latebit, si modò flendi ridendiq(ue) origine(m) breui perstrinxerimus. Cùm igitur homo sit animal quod ratione & intellectu vti possit, solet ea quæ auribus accipit, & aspectu perspicit, sæpenumerò in admirationem vocare: ex qua quidem admiratione interdum fletus, nonnunq(uam) risus nascitur. Nam si qu(a)e sub sensum cadunt cum quadam sensus suauitate animum deliniente accipiat, calor & spiritus ad faciem concurrunt, ex quorum co(n)cursu quædam faciei dilatio & propagatio oritur, tum protinus & euestigiò risus sequitur, nisi aliquo interim spacio quicquam impedimenti naturali huic facultati inferatur. Quòd si aduersa ratione ea quæ sensui se præbent, cum quodam fastidio animiq(ue) tristitia capiantur, calor atque spiritus ad cor retrahuntur: quo confecto quædam lachrymæ à cerebro ad os & nasum, & maximè ad oculos (quia à cerebro ad oculos meatus quidem & viæ habiliores atq(ue) quasi fenestræ quædam perforatæ esse solent) ducuntur. Et propter hanc rationem foeminæ multò citiùs quàm viri lamentantur: partim quòd spiritus maiore quadam moestitia oppressos sibi habent ingeneratos: partim quòd venas habent masculorum venis molliores.] Quòd si hæc principia tam risus quâm fletus mente circumspexerimus. Crocodilum in fletum non posse adduci luce clarius perspiciemus. Quamuis enim quandam flendi similitudinem habere videatur, non tamen propriè est flere dicendus, cùm non his principijs p.133 adornetur, ex quibus flendi facultas necessariò nascitur. Nam licet ad Crocodilum nomen animalis adducatur, eum tamen esse animal rationis & intellectus consors, prorsus pernegamus. Ita videmus homines imitatione quadam hinniendi exprimere equos, licet homines propriè ad hinnitum non sint nati, quandoquidem veris & germanis hinnitus principijs carent. [Quod] proprium, scilicet ridens, [ei] id est, homini, [æquè naturale est, atque equo aptum esse ad hinnitum,] & asino rudere, boui mugire & boare, buboni bubulare, camelo blaterare, cani latrare, cornici cornicari, coruo crocitari, elephanti barrire, gallin(a)e glocitare, glociri, & pipiri, leoni rugire, oui balare, passeri pipilare, ranæ coaxare, sui grunnire, vulpi gannire.] Sic in apro vis est frendendi, in gallo cucuriendi, in cyconia glotorandi, in sturno pisitandi, mitilandi in acredula.] Postremò, vt modum aliqu(a)e nostræ orationi & finem faciamus: nulla est Species animali subiecta, cui aliquod Proprium non conueniat, quamuis illud Proprium à nostra intelligentia sit remotum. Plantæ etiam & inanimata corpora suas habent proprietates, quarum causæ & principia maxima ex parte nostram fugiunt cognitionem.] [Atque hæc illi] Philosophi, [propria maximè appellant,] hoc est, Dialectici, vel Peripatetici, hanc maximè ob causam, ridendi facultatem homini, hinniendi equo, Proprium esse dicunt, [quòd reciprocentur.] Ea autem reciprocantur, vel conuersim prædicantur, quando de se mutuò generaliter verificantur, vt homo, & quod ad risum est aptu(m). Nam omnis homo est ad risum natus, & quicquid est aptu(m) ad ridendum, est homo.] Reciprocantur verò huiusmodi Propria cum suis subiectis, quòd ex adæquatis Speciei principijs profluant, nullaq(ue) ratione transmutari possint.] In his autem reciprocandi rationibus, illa cautio est adhibenda, Proprium non ita cum Specie vicissim retrò commeare, vt cum eo Species suam naturam participet. Exempli causa: Cùm dicimus, omne risibile esse hominem, non ita interpretanda est hæc enuntiatio, quasi opinionem haberemus, risibile esse hominem: tum enim esset animal rationis capax, quod penitus est absurdum: sed per risibile, omne quod ad risum est aptum, non ipsam naturalem facultatem intelligimus. Omne risibile est homo, hoc pronuntiatum huiusmodi interpretatione est explanandum: Quicquid est aptum ad risum, est hominis naturæ particeps. Homo igitur non de ipsa ridendi facultate, sed de singulis hominibus vim illam habentibus inter reciprocandum effertur. [Si enim equus sit, etiam aptus erit ad hinniendum: & si quid aptum sit ad hinniendum, continuò equus sit necesse est.] Ex quibus verbis perspicitur, ea co(n)uersim dici, quæ sese mutuò inferunt, & vno perempto, alterum interire necesse est: vt homo & ridendi facultas. Nam si quid sit homo, ei ridendi vis inhæret, & ediuersò. Atque hæc reciprocandi ratio, tantùm Proprio illi quod quarto modo est Proprium competere solet.] Atque licet omne quod canescit, sit homo, non tamen omnis homo canescit. Neque contra nos quicquam facit, canescere aptitudinem quandam præ se ferre: quia absolutum & perfectum Proprium cum sua Specie, tum ex parte temporis, tum ex parte subiecti conuertitur,] vt paulò antè est demonstratum. Atque hactenus quidem quatuor has Proprij significationes, p.134 eo quo potuimus orationis filo attigimus, quarum si co(m)modum & sufficientem quæras numerum, animaduertas opus est, quòd cùm omne Proprium ex Speciei principijs, veluti ex causa efficiente, gignatur, illud contingere vel adæquata, vel non adæquata ratione. Quòd si Proprium erit par, vel adæquatum, aut illud rursus commutari, aut non commutari poterit: si poterit, in tertia Proprij significatione: si non poterit, in quarta ponetur. Quòd si non adæquatè à Specie proficiscatur, illud profectò accidet, vel ita vt principia Proprij se latiùs quàm Speciei extendant, ex quo quidem secunda Proprij vis & potestas oritur, quia huiusmodi Proprium pluribus quàm Species inh(a)eret: aut vt Speciei initia lo(n)giùs q(uod) Proprij diffu(n)dantur, eoq(ue) modo primam habet Proprij significationem. Vel si mauis, hac ratione Proprij significationes in iustum numerum & ordinem redigas. Vnumquodque Proprium vel conuersim cum suo subiecto dicitur, vel non omnino reciprocatur: si reciprocetur, hoc bifariàm co(n)tingit, aut vt semper suo subiecto inhæreat, aut interdum: si semper insit, sub quarta: si interdum, sub tertia Proprij potestate continetur. Si verò cum Specie non reciprocetur, hoc sit, vel quia Proprium latiùs quàm subiectum patet, & ita est secundo modo Proprium: aut quia aduerso modo, Species se latiùs porrigit quàm Proprium, atque ita sub primo Proprij membro comprehenditur.] Sed obijciet quispiam, Aristoteles tantùm triplex enumerauit Proprium, malè ergo hîc quatuor à Porphyrio assignantur, præsertim cùm se Peripateticos imitarutum initiò sit pollicitus. Huic respondendum, Proprium ad aliquid, quod est apud Aristotelem, sub se Propria primo & secundo modo continere: & ita Porphyrium distinctiùs explicare voluisse, quæ apud Aristotelem breuioribus terminis conclusa erant, quod certè nequaquam vitio verti debet. Imò nec omnes assignauit Proprij acceptiones, si rem ipsam diligentiùs libeat excutere: nam Proprium vniuersale, quod maximè ad rem faciebat, silentio pertransijt, de quo posteà disputabimus.] Sed plures forsan quàm quatuor Proprio notiones & potestates subiectas esse probabis, quoniam alia ex tertia Proprij sententia depromi potest. Quemadmodum enim id quod omni, soli, & interdum subiecto conuenit, est tertio modo Proprium: sic quod omni & semper, sed non soli Speciei accommodatur, cuiusmodi est candor niuis, aliam Proprij significationem potest absoluere. Dicendum est, illud nulla conditione fieri posse, quandoquidem Proprium in omnibus suis significandi potestatibus, certam inhærendi causam respicit: sed variæ & incertæ sunt causæ eorum Accidentium quæ separari non possunt. Nam ex alijs causis prouenire solet candor niuis, ex alijs etiam ille candor, qui circa dentes versatur.] Sunt igitur quatuor tantùm Proprij potestates seu significationes, quas his quæ subsequuntur carminibus, pingui (quod aiunt) Minerua, complexi sumus:

Soli, non omni: non soli, sed tamen omni:
Soli, omniq(ue), tamen non semper conuenit: atque
Postremò forma soliq(ue) & semper & omni.

XXI. AN POSTREMA PROPRII VIS
& significatio, quartum numero efficiat attributum, & qua ratione Proprium vniuersale à topico secernatur.

XXI. CAPVT XVI.

XXI. QVAESTIO XI.

DE Proprio prædicabili, siue quòd Species est ipsius vniuersalis, vehemens inter Philosophos & difficilis versatur quæstio. Nonnullis sanè placet, Proprium vniuersale non aliud esse, quàm Proprium quarto modo: hiq(ue) Proprium ab Accidente hoc discrimine separant, quòd illud conuersim, hoc tamen non conuersim, vtrumque tamen fortuitò prædicetur. Itaque ridendi vim respectu hominis Proprium esse, inter ipsos conuenit: sed respectu Iohannis, cum quo non conuertitur, Accidens esse volunt. Alij, quorum sententiæ magis accedimus, Proprium quarto modo, vt tale est, vniuersalis & Accidens interesse, quòd alterum conuersim, alterum prædicetur non conuersim, sed aliud quiddam, quod sic ostendere credunt. Id quod est Proprium quarto modo, non est vniuersale comparatione illius cui sic est Proprium, ergo Proprium quarto modo non potest esse vniuersalis Species: ratio sequitur. Antecedens probant. Nam nomen & ratio vniuersalis exigit, vt ipsum ad plura, de quibus dici potest, comparetur, aut certè illorum aliquod. Sed quod cum aliquo conuertitur, non potest ad illud, tanquam aliquid plurium, de quibus dicatur, comparari, quandoquidem ipsum minimè excedit, neque aliud quicquam extra ipsum complectitur: non potest ergo quicquam respectu eius cum quo reciprocari potest, veram vniuersalis rationem obtinere.] Quare neque Differentia vniuersale erit comparatione illius Speciei, cum qua conuertitur, neq(ue) item Proprium: sed tantùm comparatione minus communium, si quidem vniuersale, vt huiusmodi, ad singularia minusq(ue) communia, non ad reciprocantia referri debet. Adducunt & alia quædam, quæ breuitatis gratia omittimus. Distinguunt ergo hi ab Accidente Proprium vniuersale, per necessariò & contingenter prædicari, loquendo de necessitate & contingentia, quæ ex ipsa essentia, non ex Indiuiduorum principijs spectatur. Sed dicent forsitan illi, hæc omnino arbitraria & commentitia videri, atque à Porphyrij sententia longè alienissima, qui de Proprio agens, nusquam huius necessitatis, per quam ipsum ab Accidente distinximus, meminerit. Quibus ex aduerso opponendum est, nullam etiam Porphyrium, cûm Accidentis tradit descriptiones, mentionem fecisse eius discriminis, quo ipsi Accidens à Proprio separare nituntur. Quòd si dixerint, satis esse id in Proprij definitione fuisse indicatum, quòd Proprium conuersim prædicaretur, atque ita contrarium in descriptionibus Accidentis sub intelligendum reliquisse: cur non & nobis sufficiat, in Accidentis definitionibus factam esse mentionem co(n)tingentis enuntiationis, per quam Proprium p.136 ab Accidente potissimùm distinguitur: hanc distinctionem satis indicasse Auctorem, dum in modis Proprij solo verbo, Inest, seu Conuenit, vtitur: hîc autem & verbum, Est, & non Inest. Si quis definitionem Aristotelis è Topicis adduxerit, qua Proprium per reciprocari definit, dicendum est, longè aliam rationem esse Proprij vniuersalis, quàm Proprij, vt est Prædicati Species.] Sed vt de hac quæstione apertam satis & enodatam cognitionem habeamus, an Porphyrius illam reciprocandi necessitatem intellexerit, nec ne, longiore, si placet, orationis cursu discutiamus. Inter cætera igitur, illud vel maximè in memoria est habendum, Porphyrium in primo ferè aditu vestibuloq(ue) suæ Institutionis, Chrysaorio suam dedisse fidem, se quo pacto de his ipsis, illisq(ue), quæ diximus, cùm veteres omnes, tum vel maximè Peripatetici, probabiliter disseruerint, quidq(ue) senserint,] explicaturum. Atque eum fidem suam neque violasse, neque fregisse, vel hic sciri potest, quòd interdum Stoicorum, nonnunquam Platonicorum, maxima verò ex parte Peripateticorum sententias in medio posuerit. Quod cùm multis in locis, tum vel maximè in eo, quem de Proprio sermonem habuit, facilè potest cerni: vbi in ipso limite, Philosophos Proprium in quatuor membra consumpsisse, ait. Huc etiam adde, vltimam Proprij significationem ex Aristotele fuisse depromptam. Quare cùm ita sese res habeat, necessariò efficitur, vt ea ratione de Proprio loquatur Porphyrius, qua & ipse Aristoteles, ex quo hanc Proprij descriptionem mutuatus erat. At verò Aristoteles necessariam illam conuertendi rationem intellexit, quod sic ostenditur: Scribit Aristoteles, omne quod reciprocatur, definitionem esse, vel Proprium.] Quæro, quem conuertendi modum in his verbis intelligat? Aut de necessaria, aut non necessaria reciprocandi ratione, mentionem facere necesse habet? At non necessaria eo loci accipi nequit, tum enim definitio ex necessitate non retrò commearet: necessariam igitur conuertendi rationem voluit intellectam Aristoteles, ergo & Porphyrius. Neque hæc quæ hoc in loco scriptis mandamus, ex nostro sunt cerebro deprompta, cùm vniuersa Louaniensis Schola, eodem modo Aristotelem interpretur. Si nobis quispiam obiecerit, Accidentium nonnulla esse, quæ soli & omni insunt, id est, conuersim de subiecto dicuntur, vt quantum cum corpore recurrit, coloratum cum corpore misto. Respondebimus: Hanc vltimam definitionis partem de ea reciprocandi ratione accipiendam esse, quæ manat ex necessaria dependentia eius quod dicitur Proprium, à substantialibus principijs, quod subiectum est, si qua illi contingant naturalia principia, qualem inter quoduis Accidens & suum subiectum reperire non licet.] Imò si ipsius Porphryij verba altius perscrutemur, non opus erit ab Aristotele huius necessariæ reciprocationis testimonium petere. Probat enim Porphyrius, ideo ridendi vim cum homine retrorsus agi, quia si homo sit, aptum ad risum erit: & si quid sit ad risum natum, statim hominem essse necessariò solet euenire: quod de colorato dicere non possumus. Si enim sit corpus mistum, coloratum necessariò esse non efficitur, cùm Accidentia quæ diuelli nequeunt, mente & cogitatione p.137 à Subiecto separari possint. At forsan quæres, vtrum existimem Porphyrium voluisse illud Proprium, quod à seipso tractabatur, quartum numero attributum constituere? sanè quidem. Cur ergò (inquies) illius non amplecteris opinionem? Quia illud Proprium, quod in illius oratione erat positum, potiùs sub prædicatis, quàm sub vniuersalibus continetur. Qui fit ergò (adhuc postulabis) quòd de Proprio illo, quod re vera est quartum Vniuersale, nullum habuerit sermonem? Ad hoc respondendum est, illud animo hominis sedisse, quia in nullis veterum philosophorum libris, tale aliquod Proprium literis conscriptum reperiebat. Nam licet Aristoteles subtiliter satis & copiosè de Proprio, non tamen de eo, vt quartum est attributum, sed vt ad suum institutum pertinebat, nempe de proprio topico disseruit. Quare cum nullum aliud, nisi topicum proprium scriptis philosophorum mandatum Porphyrius peruestigare vel deprehendere potuerit, Aristotelis rationem in proprio definiendo proprium illud, quod nos quartum efficere attributum dicimus? Respondebis, quartum attributum esse vniuersale, quod de multis, vel specie, vel numero differentibus, in quale fortuitò uel necessariò affirmatur. Cùm dicimus, in quale, excluduntur Genus & Species, quæ in quæstione, qua quid, non in ea, in qua rei qualitas inuestigatur, enunciantur. Cùm vero additur, fortuitò, à Differentia seiungitur, quæ licet in quale, non tamen contigenter de rebus effertur. At cùm postremo loco additur, necessariò, ab Accidente disiungitur Proprium, quod dicitur in eo, quod quale est, non tamen necessariò, sed tantùm temerè & casu: neq(ue) enim necessariò est homo doctus, vel magnus, vel candidus. Est tamen necessariò disciplinæ capax, & ad risum & fletum aptus.] Nihil igitur redundans, nihil parù explicatum continet, quæ Proprij vniuersalis notioni constituta est definitio. Hinc etiam patet, nulla Propria primo, tertio, aut quarto modo, comparatione eorum, quibus sunt Propria, esse Propria vniuersalia, sed tantùm Propria secundo modo, eaq(ue) non omnia, sed quæ veræ sunt aptitudines: similiter & ea, quæ Propria quarto modo sunt Speciebus, si ad earum Indiuidua referantur.] Ex ijs etiam quæ dicta sunt, facilè licebit deprehendere, quid conuenientiæ, quidve discriminis intersit, inter Proprium vniuersale, & prædicatum Proprium. Est enim aliquid quod vtriusque rationem suscipit: vt ridendi facultas comparatione Socratis & Platonis, de quibus fortuitò & necessariò dicitur, Proprium est vniuersale: collatione verò ad hominem facta, Proprium est prædicatum. Est insuper quippiam, quod alterius duntaxat naturam induere queat, vt animal ad risum aptum, homini est Proprium prædicatum: vniuersale autem Proprium, neque homini, neque cuiuis alteri est. Contrà, bipes ad hominem & auem est Proprium vniuersale, non autem Proprium prædicatum, sed potiùs Accidens.] Sed neminem hoc Louaniensibus daturum puto, bipes esse Proprium vniuersale, si modò sit collatione eiusdem subiecti Accidens. Omne Accidens temerè non necessariò substantijs tribuitur, Proprium autem vniuersale necessariò: igitur p.138 bipes comparatione eiusdem Proprium & Accidens esse non potest. Hoc etiam modo Proprium topicum & vniuersale inter se differunt: quòd Differentia sub Proprio topico aliqua comparatione contineatur, at verò sub vniuersali Proprio nulla ratione possit comprehendi. Aristoteles diuisit Proprium in Definitionem, & id quod communi nomine (quoniam aliud non suppetebat) Proprium dixit. Eodemq(ue) Proprij nomine complexus est Differentiam. Sanè Differentia, quod ipsum nomen præ se fert, dicetur commodiùs, quoties Generi, quod diuidit, comparatur. Rationali enim & irrationali, animal ab animali differt: aut quoties Species, cui definiendæ adhibetur, reliquis confertur Speciebus ab illa differentibus. Suæ enim Speciei comparata, cuius substantiæ pars est, rectiùs Proprium dicitur quàm Differentia.] Neq(ue) hæc quæ dicta sunt, Aristotelis testimonio premi possunt, Differentiam, quia generale quippiam est, in eodem, in quo Genus, numero reponendam esse:] quandoquidem Differentia duobus modis comparari potest: primùm Generi, atque hac ratione propriè dicitur Differentia, & etiam cum Genere coniungenda est. Atque hac significatione Aristoteles Differentiam accepit, cùm eam sub Genere reposuerit. Deinde Speciei suæ, quam cum Genere sumpta constituit: quo pacto non tam Differentia, quàm Proprium appellari debet, ac proinde Proprij quoque appellatione est comprehensa. Cui sententiæ suffragatur & ratio. Nam, auctore Aristotele ipso, quicquid conuersim de re prædicatur, id aut Definitio est, aut Proprium: Differentia conuersim prædicatur de sua Specie, & Definitio eius non est, erit itaq(ue) Proprium. Fabius tamen Quintilianus, eam modo Differentiam appellat, quæ cum re non conuertitur: quæ tamen conuertuntur, ea Propria vocat.] Sed dices forsan: Aristoteles, quem Proprium explicare topicum modò posueras, illud Proprium esse definit, quod quid sit res non explicat, in solóque inest, & vicissim de re dicitur. Si itaque Differentiam, Proprium esse topicum dixeris, nusquam rei naturam explicabit. Huic conclusioni dupliciter satisfacio, aut Aristotelem illam clausulam (quod non explicat quid sit res) addidisse, vt â Proprio Definitione(m) remoueret: quæ qua(m)uis cu(m) re definita co(n)uersim diceretur, no(n) tamen sub Proprio comprehendi, quòd naturam rei quæ definitur perfectè explicaret. Quamuis igitur Differentia sit ex essentia suæ Speciei, tamen iure dici potest, rei naturam minimè explicare: non quòd in quale quid non dicatur, sed quòd perfectè & absolutè suæ Speciei naturam neutiquam perficiat. Aut, Aristotelem in definiendis quatuor illis prædicatis, eas protulisse descriptiones, quæ in manifesta & expressa prædicata quadrare viderentur. Verbi gratia: Docet Aristoteles, Differentiam, quia generale quippiam est, in eodem, in quo Genus, numero reponendam esse: cæterùm, posteà Generis vim naturamq(ue) declarans, eam protulit definitionem, quæ absoluto tantùm ac expresso Generi conueniret. Genus etenim id est, quod de pluribus, Specie autem differentibus, dicitur, in quæstione qua quid sit res, quæritur.] Neminem autem fugit, Differentiam non in quæstione qua quid sit res, sed qua rei qualitas inuestigatur, multis adscribi. p.139 Nam Genus & Differentia, communiáque Accidentia, hoc inter se differunt, quôd etsi de multis etiam Specie differentibus, & Differentiæ dicantur, & communia Accidentia, non tamen in quæstione dicuntur ea, qua quid quicque sit, sed in ea, qua quale quicque sit, quæritur.] Quamobrem Aristoteles eam Generis descriptionem cuiuis Generi prædicato non accommodauit, sed tantùm præcipuo, perfecto, & expresso Generi, quod etiam de Proprio est dicendum. Illud itaque annotandum videtur, bipartita esse prædicata topica: Expressa, & Adumbrata: quatuor sunt expressa, puta, verum Genus, perfecta definitio, genuinum Proprium, germanum Accidens. Adumbrata verò prædicta sunt, quæ sub illis quatuor quodammodo comprehenduntur: vt Differentia cùm Genus diuidit, in Genere reponitur: quoties autem cum Specie reciprocatur, sub Proprio collocatur. Sic descriptio rei, est prædicatum adumbratum, quia ad Definitionem pertinet, licet alij eam sub Proprio esse asserant. Descriptio itaque Aristotelis, (ne ab eo quod propositum est, longiùs aberret oratio) de Proprio data, expresso tantùm, & non adumbrato Proprio conuenit. Quòd si definitionem tam Proprij expressi, quàm adumbrati habere cupias, diligenter teneto, Proprium topicum esse naturam incomplexam, quæ necessariò cum re conuertitur. Reijcitur Definitio ab hac descriptione, quia est complexa: remouetur Accidens, quia non necessariò reciprocatur. Cæterùm, mihi non solùm est confirmatum, verumetiam penitus persuasum, hîc non defuturos, qui me grauiter profectò maledictis petere non hærebunt: me, nescio quò, vagari, ac non tantùm à Porphyrij, (cum quo fortassis errare, quàm mecum aliorumq(ue) testimonijs, quæ suprà in medium duxi, vera sentire malint) verumetiam ab illorum via discedere, qui cùm in Disserendi ratione non mediocriter essent exercitati, subtiliter, acutè, & verè iudicarunt, bipartium esse Proprium, per se, & per Accidens: Proprium per se illud appellari, quod cum subiecto reciprocatur: Proprium per Accidens, quod non retrò commeat.] Sed ridendi facultas cùm ad Platonem & Socratem refertur, non vicissim cum illis dicitur: est idcirco horum comparatione Proprium per Accidens. In qua quidem sententia sunt & illi, qui affirmant, quartam Proprij significationem, quartum etiam ab soluere attributum & vniuersale.] His & huiusmodi testimonijs, Louaniensium, aliorúmque, & nostram de hac quæstione opinionem premere, conatum nonnulli, certò scio, adhibebunt. Sed vt illud de quo sæpiùs Lectorem commonefeci, tacitum relinquam, in rebus videlicet ambiguis, & in controuersia positis, rationes magis quàm auctoritates esse ponderandas, illorum testimonijs vno aut altero verbo satisfaciemus, modò illos Porphyrij, Porphyrium rursus Aristotelis, cuius omnis oratio de Proprio erat prædicato, opinionem sequutum fuisse dixerimus. Hinc est illud natum, ridendi potestatem, hominis Proprium esse: sed comparatione Iohannis aut animalis, cum quo non reciprocatur, seu conuertitur, non habere perfectam Proprij rationem, eruditiores Philosophi censent. Quare Aristotelis p.140 Porphyrijq(ue) doctrinæ consentaneum videtur, dicere, Prædicationem Proprij de Generibus eius Speciei cum qua reciprocatur, quinti esse vniuersalis: prædictionem verò Proprij de Indiuiduis eiusdem Speciei, non quidem habere perfectam rationem quarti vniuersalis, ad eam tamen, quia necessaria est, potiùs quàm ad Accidentis prædicationem esse referendam.] In summa, cùm insita vis risus, seu fletus, comparatione Platonis & Socratis, sit verum vniuersale, & cùm neque Generis, neque Formæ, neque Differentiæ, neque Accidentis habet rationem, vim illam qua ridemus & lachrymas profundimus, sub quarto vniuersali esse comprehensam, satis probabiliter dici posse arbitramur. Atque vt hanc rationem quodam quasi sepimento vallare possimus, vnam aut alteram conclusionem adducemus, rationémque subijciemus, cur naturales ridendi & flendi procliuitates, Socratis & Platonis collatione, in quinto attributo non ponantur. Nullam Accidens necessariò subiecto inhæret, at ridendi & lachrymandi facultates, Socrati & Platoni necessariò insunt, quia principia humanæ naturæ ex necessitate comitantur, non igitur horum respectu erunt Accidentia. Rursus, vnumquodque Accidens (vt est à Porphyrio literis proditum) ab Indiuiduis originem habet, illæ verò potestates horum comparatione, non ab Indiuiduorum, sed à Formarum principijs manant, (Plato enim & Socrates sunt ad risum apti, & lachrymari possunt) non quia sunt res singulæ, sed quia humanitatis in se Speciem habent. Quare facultates illæ, etiam cùm ad Socratem & Platonem referuntur, in quarto attributo erunt collocandæ. Sed eo respectu non conuertuntur cum Socrate & Platone: omne igitur illud quod est quartum vniuersale, non reciprocatur. Atque eadem Porphyrij auctoritate refellendus est Hunæus, cùm tamen à rerum singularum principijs, nulla ratione naturales proprietates profluere possint. Potiùs igitur illam opinionem sequendam puto, qua docemur, non esse propriam enuntiandi rationem, cùm ridendi vis de animali effertur, cùm sit nullius vniuersalis affirmatio.] Quare non est Accidens, nec animali Proprium, licet Proprium in animali esse dicatur.

XXII. AN PROPRIVM A PRINCIPIIS
Speciei ortum accipiat.

XXII. CAPVT XVII.

XXII. QVAESTIO XII.

QVemadmodum duplex est Definitio, Legitima, & Extraordinaria, ita bipartitum esse Proprium volumus. Legitima Definitio est, quæ constat ex Genere & Differentia: est verò illa Extraordinaria Definitio, quæ ex Genere & Differentia non conficitur. Similiter Legitimum Proprium p.141 illud est, quod à Genere & Differentia profluit: verbi gratia, vis ridendi est germanum, proprium, quòd ex Genere & Differentia, videlicet ab animali & rationis compote, nascatur. Species enim & Proprium, eadem principia, diuersa tamen ratione, habere dicuntur. Genus etenim & Differentia proximè sunt Speciei principia, ad Speciemque perficiendam tanquam partes, hoc est, tanquam materia & forma concurrunt. Sunt autem Proprij initia non proxima, sed remota, atque ex illis Proprium, veluti ex causa efficiente constituitur. Profisci scitur itaque naturalis Proprietas â Specie, tanquam à Subiectio, quod eam recipit: à Genere verô & Differentia, quasi à principijs efficientibus. Illud autem Extraordinarium est Proprium, quod à Genere & Differentia nusquam manat.] hoc autem Proprij genus est duplex. Vnum est respectu Generis summi, nempe illud quod cum Genere supremo conuertitur, vt æquale & inæquale respectu quantitatis. Alterum ratione transcendis, illud videlicet, quòd cùm transcedente vicissim dicitur, vt vnum comparatione eius quod est, vel (vt ita dicam) entis.] Quamobrem concedimus Genera prima & excedentia, suis esse imbua proprietatibus, attamen non legitimè Propria nuncupari, cùm à Genere & Differentia non proueniant: ita enim contingeret, vt transcendtia primáque Categoriarum capita superiora haberent Genera. Atque illa propria missa faciemus, vt citiùs ad veras & genuinas proprias passiones, à Genere & Differentia proficiscentes, orationem conuertamus. Huiusmodi autem proprietates sunt duplices: aliæ Generum sunt, aliæ Formarum. Generum sunt illæ, quæ Generis naturam consequuntur: vt animali assignamus proprium, sensus esse particeps, vt aptitudinem & naturalem inclinationem ad sentiendum significat. Corporis animati sunt propria, vt nutriri, vt augeri, vt minui possit, corporis verò, posse moueri. Illa verò sunt Formarum & Specierum propria, quæ infimæ Speciei essentiam comitantur.] Vtraque hæc, tam Generum quàm Formarum propria, à Genere & Differentia ortum sumunt, non vt principia tantùm in suis naturis intelliguntur, sed vt Speciem quodam quasi vinculo combinata, absoluunt & perficiunt.] Verùm nonnulli opinionem habent, proprium primum inesse Speciei, secundo vero loco Indiuiduis inhærere: quorum orationes audio, rationes verò vel profectò nullas, vel certè quidem vix benè fundatas, reperio. Et vt horum error funditus tollatur, opus est vt cognoscamus, imo agnoscamus, naturas vniuersas minimè à rebus singulis separatas cohærere, quod quidem loco suo quæretur. Hanc itaque pono quæstionem, vtrum naturalis inclinatio ac propensio Speciei conueniat, aut vt separatur à rebus singulis Species, aut vt in illis reperitur. Si dixeris ea(m) Speciei inesse, vt ab Indiuiduis est auulsa, tum illos falsitatis co(n)demnabis, qui Species dupliciter intelligi volunt. Vno modo obsolutè in sua natura, ita vt ad res singulas non comparetur, & ea ratione nullum proprium eam consequi: Altero, vt Speciei natura in Indiuiduis est reposita, & ita proprium ex Speciei initijs prouenire.] Nam cùm proprium nihil aliud sit, quàm facultas quædam naturæ Speciei, vel p.142 ad actionem suscipiendam, vel ad passionem subeundam: cumq(ue) actiones & perpessiones ad ipsas res singulas pertineant, consentaneum rationi videtur, Proprium ex Specie in rebus singulis reperta proficisci.] Quocirca actiones, atque actionum facultates, ita differunt, quòd hæ proueniant à Specie, illæ ab Indiuiduis.] Non est igitur obscurum, Proprium & Accidens, primùm quidem in Indiuiduis dici, tum deinde etiam in Formis. Siquidem Indiuidua corpora sunt, non autem Species.] Dicuntur autem Speciebus primùm conuenire proprietates, non quòd primùm Formis insint, sed quòd ratione Speciei rebus singulis inhæreant. Homo etenim & Socrates per se sunt ad risum apti, sed dissimili ratione: quia homo aptus est ad risum per se, & principali quodam modo, & quia homo est. Socrates autem eam habet vim per se, sed non primaria ratione, neque quia est Socrates, sed quòd humanæ naturæ formam accipiat. Hæc verò ita intelligi nolim, vt admitterem validam esse conclusionem: Proprium idcirco per se de nullo Indiuiduo dici, quia de Specie primaria ratione enuntiatur.] Ast Accidentis ex aduersa parte, primò Indiuiduis, horumq(ue) causa naturis vniuersis conueniunt. Vniuersalis enim homo ideo candidus dicitur, quia Cicero, Demosthenes, vel alius quisquam, candore est perfusus. His ita expeditis, quibusdam argumentis, quæ contrà dicuntur, satisfaciamus.

Opponens.

Quemadmodum ex non substantijs, minimè constat substantia,] pari ratione ex substantia, nulla lege non substantia potest fieri. Quamobrem necessariò efficitur, vt aut dicamus, ridendi potentiam (de ea enim agam, licet cætera Propria substantijs competentia intelligam) ab homine non prouenire, aut illam ridendi potentiam in numero substantiarum poni. Inter substantias annumerari nequit, cùm non sit vel prima vel secunda, ergo à Speciei principijs non nascitur.

Respondens.

Ex substantia constare nequit non substantia, tanquam ex materia & forma, sed tanquam ex causa efficiente. Genus & Differentia materiæ formæq(ue) rationem habent comparatione Speciei: sunt autem principia respectu Proprij.] Eodemq(ue) modo illa potest refelli ratio, qua probatur Speciem & Proprium in eandem naturam conspirare, quia Species & Proprium eadem habent principia. Hanc (inquam) rationem repellere poterimus, & iure optimo negare: cùm solummodò vera esse soleat, quoties eadem principia in eodem Genere causæ varijs rebus aptantur, quod in his non omnino cernitur. Nam Genus & Differentia, cùm ad Speciem referuntur, materiæ & formæ locum occupant: quando ad Proprium sunt affecta, sunt causæ efficientes.

Opponentis replicatio.

Idem materia & causa efficiens nunquam esse potest, si itaq(ue) Genus sit materia, nullo pacto erit res efficiens.

Respondentis dilutio.

Efficiens & materia, ex qua res constituitur, in eandem rem non cadunt, quia huiusmodi materia in pura potentia cohæret. Sed efficiens & materia in qua, vni possunt asscribi, quia res emanatione quadam, non motu & mutatione, efficitur.

Opponentis replicatio.

Causa efficiens, est principiu(m) motus & mutationis.] Si ergò Species sit causa efficiens Proprij, illud motu & mutatione effectu(m) reddit.

Respondentis dilutio.

Efficiens motu non semper agit, sed quandóque simplici redundantia & profluentia.

Opponens.

Quicquid alicui formam impertitur, ea etiam tribuit quæ formam consequuntur. Sed Proprium sequitur formam Subiecti, illud itaque quod generat, potiùs quàm Subiectum, Proprij causa est habendum.

Respondens.

Quicquid alicui Formam tribuit, ea etiam impartit, quæ formam illam comitantur, ita tamen vt ipsius Formæ interuentu illud efficiatur: quod idem etiam nos de Specie intelligi volumus.]

XXIII. AN PROPRIUM RE ET NATVRA
à suo Subiecto seiungatur.

XXIII. CAPVT XVIII.

XXIII. QVAESTIO XIII.

QVanquam sunt, qui eam tenent sententiam, vt censeant, hanc, quam nunc in manibus habemus controuersiam, à Dialecticis minimè debere tractari:] tamen cùm veteres in ea ipsa nonnihil operæ posuerint, non non multu(m) à Porphryij proposito aberrare, atq(ue) satis ad lectoris iudicium laborare arbitramur, si eam breuiter summatimq(ue) attingamus. Cùm igitur h(a)ec contentio in diuersas partes sit iactata, (alij enim Proprium à Specie, re differre aiunt, alij negant) vtriusque sectæ rationes nostra breuiter percurret oratio. Quamuis huius admonere lectorem superuacaneu(m) sit, aientem opinionem ad veritatis similitudinem multò esse propensiorem. Hoc enim certum, ratum, & fixum esse volunt acutiores interpretes, Proprium à Subiecto suo re & natura esse separatum. Nam ridendi facultas ab homine differt, quòd hic sit substantia, illa verò Accidens, & in secunda qualitatis Specie sit locata.] Licet p.144 Scotus cum sua familia, dum negat Proprium à Specie discrepare, in ijs versatur angustijs, vt Proprium in qualitate non esse repositum, coactus sit concedere. Cùm verò vi argumentandi Scoti comites in eas dilabuntur difficultates, vt etiam velint nolint, compellantur fateri, Proprium esse qualitatem, occurrunt, non inde sequi, Proprium à Subiecto suo re seiunctum esse, cûm quædam sint Categoriæ, quæ no(n) re, sed ratione tantùm inter se separantur.] Sed hæc ratio parùm habet fundamenti, cùm neminem lateat, Substantiam à reliquis nouem Categorijs re & essentia diuisam esse, licet actio à passione, & ab omni actione perpessio (vt nonnullis videtur) ratione tantùm seiungatur. Illud verò interim admonitum velim, vnumquodq(ue) Proprium à suo Subiecto non esse separatum, quandoquidem quod quidem est eius quod est, siue entis Proprium cum ente re ipsa congruit, nullum tamen verum Proprium esse potest, quod cum sua Specie re & natura queat conuenire. Nam cùm subiectum no(n) tantùm intelligendi vi, sed etiam re vera naturalis propensionis causa habeatur, cùm illud quod re vera est effectus alicuius causæ, eandem cum illa causa naturam habere nequeat, credibiliter certè atq(ue) ad hominum literatorum opinionem defendi potest, Proprium à Specie re differre. Præterea, quæcunque distinctis aperiuntur definitionibus, re separantur: Proprium & Species varijs definitionibus absoluuntur, re igitur differunt.] Sed aduersas rationes, paribus tanquam ponderibus, examinemus.

Opponens.

Quæcunq(ue) simul oriuntur & cadunt, sunt eadem: Species & proprium simul generantur & intereunt, sunt itaque eadem.

Respondens.

Prima enunciatio vera est in his, quæ simul, non tantùm tempore, verumetiam natura oriuntur. Cæterum licet proprium sit simul tempore, est tamen naturæ ordine sua Specie posterius.]

Opponens.

Quicquid alicui inhæret nullam extraneam naturam in se habenti, hoc est, quod non habet aliquid re vera à se, vel à sua natura diuersum, non potest re vel essentia ab ipso separari. Sed vt homo per se consideratur, nullam extraneam naturam habens, ei proprium inhærere potest. Quod sane ita probatur. Deus potest efficere hominem aptum ad ridendum, cùm nullam in se extraneam & peregrinam esse(n)tiam habere intelligitur, alioqui Deus non esset omnipotens: quare proprium à suo Subiecto, re non distinguitur.]

Respondens.

Hæc argumentatio ita mirum in modum Iohanni Canonico placet, & in ea ita valdè triumphat, vt se vnquam neminem vidisse dicat, qui eam prorsus labefactare potuisset. Verùm vir bonus ita imprudens eò quo minimè vult, reuoluitur, vt qualitates, cæteraq(ue) accidentia, etiam re & natura cum Substantia conuenire necessariò p.145 admittat, si modò sui ipsius sententiæ stare velit. Nam cùm mente & cogitatione mea fingo substantiam, nullum Accidens, nullam extraneam naturam in se habentem, quæro à Canonico, an Deus possit, cùm ita considero Substantiam omni Accidente carentem, eam etiam eo respectu qualitatibus imbuere, longam, latam, & crassam efficere? Respondebit, posse: alioquin concludam Deum no(n) esse rerum omnium præpotentem. Hoc si obtinuero, stabit illud quidem, Substantiam accidentibus spoliatam, eisdem cumulari, & cum nulla qualitate adornetur, qualitatem infixam habere (& vt rem in pauca confera(m)) qualitatem, nec aliud quoduis Accidens â substantia discrepare. Hinc igitur est in promptu videre, quàm fallax & captiosa sit Canonici ratio, sacra profanis miscendo. Non enim conuenit, cum de rebus Dialecticorum terminis conclusis disputamus, diuinam potentiam in controuersiam vocare.

XXIV. AN VLTIMA PROPRII VIS ET
significatio, legitimè à Porphyrio statuatur.

XXIV. CAPVT XIX.

XXIV. QVAESTIO XIIII.

SI Proprium esset attributum, vi sua haberet naturas singulares de quibus diceretur, sed res singulas non habet, nisi ratione suæ Speciei, nam ridendi propensio de Platone & Socrate, qui sunt hominis Indiuidua, dicitur, atque eadem de cæteris Proprijs est habenda ratio: Proprium igitur non est vniuersale.

Respondens.

Non est inconueniens, eadem Indiuidua sub varijs attributis diuersa ratione contineri: Indiuidua sub Specie sunt subiecta, ex ea parte, quatenus in suis naturis & essentijs expenduntur: sub Proprio autem comprehenduntur, quoties huiusmodi Accidentia, quæ naturas eas quadam necessitate comitantur, habere mente & animo circumspiciuntur.] Hanc verò dissimilitudinem habent Generis, Differentiæ, & proprij Indiuidua, quòd Genus & Differentia in Indiuiduis per se & propria vi dicantur: Proprium suis, ratione rerum singularum, qu(a)e sub Specie continentur, asscribatur. Harum igitur rerum, vt meliùs cerni & accipi possint, exempla supponamus. Singulare animal non est animal, neq(ue) hoc rationis particeps est ratione præditum, propter aliquem singularem hominem. Cæterum hoc ridens, est ridendi facultate imbutum, quia hic homo eam habet potentiam. Genus enim & Differentia sunt Speciei principia, Species proprij.

Opponentis replicatio.

Diuersorum Generum, quorum vnum ab altero non continetur, diuersæ sunt Species & differentiæ,] ergò diuersorum vniuersalium, p.146 quoru(m) vnu(m) sub altero non collocatur, diuersa debent esse Indiuidua.

Respondentis dilutio.

Ratio est vitiosè conclusa: quandoquidem sunt multa Vniuersalia, quæ ad se inuicem referuntur: vt Genus ad Speciem, & Species ad Genus, & ad vtrumque Differentia.] Concedimus præterea, Propria habere res singulas, æquè ac Genus, Species & Differentia habe(n)t inferiora. Singulare animal est animalis Indiuiduum, & hoc rationis particeps, est natura singularis Differentiæ humanæ: item hic homo, est hominis Indiuidum, atq(ue) hæc vis ridendi, est Indiuiduum vniuersalis facultatis. Hæ tamen naturæ singulares re non distant, quia vnu(m) idemq(ue) numero Indiuiduum, est singulare animal, singulari ratione præditum, hac ridendi potentia imbutum, & hic homo. In hoc verô differunt, quòd alia est ratio, qua quispiam est animal, qua homo est, qua intellectus & risus consors. Satis igitur euidenter apparet, Proprium per se res singulas sub suo ambitu comprehensas habere. Nam vt Plato per se homo est, ita eum qui ridet, ridendi potestate per se, vi sua, imbutum esse, inter omnes constat.]

Opponens.

Omnis notio vniuersa est communis, Proprium non est commune, id enim quod proprium est, communi prorsus aduersatur, proinde proprium non est Vniuersale.]

Respondens.

Proprium illud, quod est Vniuersale, communi non opponitur, sed illud potiùs proprium, quod ad vnum spectat, in quod illud ius habet, id Proprium dicitur, vt ciuitas propria domini: vel illud quod priuatum est, id Proprium nominatur, & ijs modis & significationibus communi aduersatur.] Quamobrem communi est contrarium illud, quod vni Indiuiduo est proprium & peculiare.

Opponens.

Calidissimum cum igne reciprocatur, non est autem ignis Propiu(m), idcirco postrema Proprij significatio in plura qua(m) Propriu(m) transfertur.

Respondens.

Ignis est elementum calidum & siccum, calor & siccitas Accidentia planè sunt: sed quandam circumscribunt ignis differentiam, quam nondum mentis humanæ attigit imbecillitas, quæ nusquam euidentiùs, quàm in Differentijs appositè concipiendis & nominandis se prodit.] Quare calidissimum non est igni Proprium, sed Accidens, quod ab eo separari nequit, quandoquidem non Formam, sed ignis Materiam consequatur.] Quod etiam Aristoteles docet, cùm illud Proprium labefactandum esse scribat, quod ex præstantia & excellentia, id est, supremo vel superlatiuo gradu exponitur. Ii enim, qui hoc pacto Proprium statuunt, faciunt, vt in quo oratio (hoc est Proprium) in eo non etiam nomen, (id est, Subiectum) verè dicatur. Sublata enim re, p.147 (id est, Subiecto) tamen stabit oratio, quippe cùm alicui earu(m) reru(m) quæ sunt, conueniant maximè: vt si quis ignis Propriu(m) dicat esse hoc totu(m), corpus leuissimum, igne sublato, erit corpus aliquod leuissimum, (videlicet aër.) Non est igitur ignis Proprium, hoc totum, corpus leuissimum.] Cùm verò dictum sit, calidissimum cum igne retrò commeare, non abnuerim id quidem, si modò summus ille gradus intelligeretur. Nam non est concedendum, caloris naturam cu(m) igne conuerti,] quandoquidem illius essentia alijs rebus applicetur. Vt igitur solum ignem calidissimum admittam, non tamen tantummodo ignem esse calidum dabo. Quapropter vt orationem paucis perstringam, cùm caloris natura, quæ in alias res ab igne differentes cadit, non autem gradus ille summus sit notio vniuersalis: cumq(ue) nullo pacto contingat, idem vnius substantiæ Proprium esse, Accidens verò si cum altero conferatur,] licet ab ea sente(n)tia Colonienses paulo quodam interuallo deflectant, calidissimum ignis Proprium, non est omnino ponendum.

Opponens.

Est aliquod Proprium, quod non reciprocatur, cuiusmodi est par & impar, comparatione numeri. Omnis enim numerus non est par, neq(ue) vnusquisque numerus impar dici potest, ergò quarta Proprij potestas & sententia non est recta. Quòd si hæreas, & in contentionem venire posse dicas, an par & impar, sint numeri proprietates? Illud à Glareano accipere potes, apud quem scriptum est, par & impar numero tanquam Propria accidere.

Respondens.

Ideò Proprium dicitur omni competere, quia Speciei principia necessariò sequitur. Quotiescunque igitur ponitur Proprium, cui aliquid aduersatur, vt Par, cui opponitur Impar, necessariò Subiecto no(n) conuenit, est enim numerus cui par, numerus cui impar non tribuitur. Interim tamen non est quòd negem, omnem numerum necessariò esse parem vel imparem.] Vel dicas (quod nobis magis probatur) nihil absurdi euenire, si modò par & impar reciprocari admittamus. Nam cùm ea sit nostri ingenij tarditas, & tanta verborum penuria & paucitas, vt neque veras vniuscuiusque rei naturas excogitare, neque excogitatis nomina imponere valeamus, in tantas angustias adducimur, vt circuitu quodam verborum, in Generibus ac Differentijs explicandis, vti cogamur. Hinc est, quod corpus animatum, quantitatem deiunctam & coniunctam, Generum loca occupare efficiamus. Quod etiam in numeris perspici potest. Non enim aut binarius, aut ternarius, sed numerus par & impar sub numero proximè continetur, ita vt numerus par, vice Generis nobis incogniti ponatur, numerus impar, alterius item obscuri Generis rationem habeat. Quare par & impar, earum Formarum interiectarum, quæ à nostra abhorrent cognitione, sunt Propria, cum quibus, tanquam cum suis intermedijs Formis reciprocantur.

Opponens.

Omnis definitio est rei, quæ definitur propria, & in quæstione, qua quæritur quid sit res, dicitur:] vnumquodque igitur Proprium fortuitò non conuenit Speciei.

Respondens.

Proprium, quod reciprocatur, tribus modis dicitur: aut illud declarat, quod est tota & integra Speciei substantia, qua significatione definitio est Proprium: aut quod naturæ Speciei pars est, eaq(ue) ratione Proprij appellatio ad Differentiam deducitur: aut deniq(ue) quod quartum numero est Vniuersale.] Aristoteles eò loci prima Proprij significatione est vsus.

Opponens.

Ridendi vis, est hominis Proprium, ei verò non tantùm tribuitur, nam candori, qui inhæret homnini, accidit. Quod enim alicui conuenit, cui quid accidit, etiam Accidenti conueniet, si cum eo sumatur cui conuenit: vt quod est in homine, etiam in albo homine, si modo sit albus, reperietur.

Respondens.

Aristoteles hunc locum, tanquam verum noluit esse sequendum, quia fallax erat, & Sophistis peculiaris, quos ipse Aristoteles postea reprehendit, scribens aliam esse rationem hominis, aliam candoris.

Opponens.

Aptum ad risum, vnicuique soli & semper homini conuenit, non est autem Proprium, ergò res definita arctioribus terminis continetur, quàm definitio. Quòd verò ridendi vis non sit Proprium, hunc in modum demonstro. Fletus particeps, est hominis proprium, ergò res definita arctioribus terminis continetur, quam definitio. Quòd verò ridendi vis non sit Proprium, hunc in modum demonstro. Fletus particeps, est hominis proprium, ergò risus compos, no(n) est: Rectè concludo, quia si id quod ait, alterius est Proprium, non erit eius proprium id quod negat: & si id quod negat eius Proprium sit, id quod ait, non est illius futurum Proprium. Vt si animalis Proprium est, id quod animatum est, non erit animalis Propriu(m) id quod non est animatum.] Ita, si flendi facultas sit hominis Propriu(m), id quod non est flendi vis, minimè erit illius Proprium. Quare cu(m) risus capax no(n) sit flendi facultas, Proprium hominis esse nullo modo potest.

Respondens.

Vult Aristoteles, nullam negationem contradicentem seu contradictoriam esse Propriu(m), si modò illius co(n)tradicentis affirmatio propriu(m) esse ponatur.] Vt si fletus capax, homini non erit Propriu(m). Qua(m)uis autem aptum ad risum sit non fletus capax, non tamen est illius co(n)tradicens negatio, cu(m) fle(n)di facultati eo modo no(n) aduersetur. Quapropter locus in Proprijs co(n)tradicentibus valet, qua(n)doquidem fieri no(n) potest, vtramque partem contradicentium de eodem simul enunciari.

Opponentis replicatio.

Eiusdem multa Propria esse non possunt.] Ergo adhuc est in aperto, aptum ad risum non esse hominis Proprium, si modò fletui eam vim tribuamus.

Respondentis dilutio.

Respondet Niphus: Plura æquè primo non esse Propria: possunt enim eiusdem subiecti plura esse Propria & Definitiones, sed no(n) æquè primo.] Eandem habet Paulus Venetus sententiam: Principia eodem modo naturales proprietates non efficere: sed postquam vna oritur, aliam ex principijs nasci, atque idcirco omnes proprias passiones à Specie non simul originem trahere: sed constituta prima, secundam oriri: secunda verò nata, ingenerari tertiam.] Sed quis est, qui vel mediocrem in Dialectica curam posuerit, qui has interpretationes probandas esse arbitretur? Quis, quæso, in eum errorem raperetur, vt sibi persuaderet, ridendi vim non æquè ac flendi facultatem homini insitam esse, eiq(ue) propriam? Illud autem minùs consideratè in Pauli Veneti oratione positum erat: Omnia Speciei propria non simul generari. Cùm enim nullum Proprium sit prius, aut suo subiecto posterius, sed simul cum eo cohæret: & cùm vnumquodq(ue) Proprium suum subiectum necessariò consequatur, necessum sanè erit, omnes illas naturales propensiones simul ex subiecto manare, illiq(ue) insitas & infixas esse. Quocirca talis ordo in Proprijs constituendis non debet à Paulo Veneto assignari, quandoquidem omnia Propria suis conuenire subiectis meminerit Porphyrius. Alio modo Aristotelis sententiæ occurunt Louanienses: antiquam Boëtij translationem, contrariam habere interpretationem: ibi enim non dicitur, eiusdem non esse plura Propria, sed idem non esse Proprium multarum Specierum.] Hanc explanationem libenter acciperem, nisi Aristotelis ordinem confundere videretur. Distribuit enim (vt ipsi Louanienses referunt) Aristoteles hunc locum in duas partes. In prima docet, vnum Proprium duo subiecta respicere: in altera, duo Propria ad vnum subiectum comparari. Quare si primæ parti hanc sententiam inseruisset Aristoteles, illa Boëtij interpretatio esset iure optimo recipienda. Cùm verò in secunda parte parte illam clausulam posuerit, in qua duo Propria ad idem subiectum referuntur: si contorta & aduersa ratione Aristotelis verba explanaremus, nihil efficeremus, quâm ordinem ab ipso Aristotele bene conseruatum, ineptis interpretationibus perturbare. Quamobrem si Aristotelis sensum inquiramus, necesse est secunda(m) loci partem acriore mentis in te(n)tione perpendere, in qua de duobus Proprijs idem subiectu(m) æquè respicientibus, sermone(m) habet: in qua quidem parte secu(m) pugnare videtur Philosophus. Primò enim rem ita aggreditur: Si eode(m) modo prudentia affecta est ad honestum & turpe, quòd vtriusq(ue) eorum est scientia: prudentiæ aute(m) Proprium no(n) est, scientiam esse honesti, profectò non erit Proprium prudenti(a)e, rei turpis esse scientiam. Et si prudenti(a)e Proprium est, honesti scientiam esse, eius certè rei turpis scientiam esse non erit Propriu(m), quandoquide(m) eiusde(m) multa esse Propria no(n) possunt.] p.150 Hortarer hîc Lectorem, vt in his Aristotelis verbis omnem suam cogitationem paulisper ponat, quò faciliùs teneat & perspiciat, quo pacto hæc quæ scribit, inter se aduersentur. Si (inquit) eodem modo, hoc est, (a)equè primo, scientiam esse rei honestæ, & scientiam esse rei turpis, prudentiam respiciat: atque si esse scientiam rei honestæ, non sit prudenti(a)e Proprium, prudentiæ Proprium non erit scientiam esse rei turpis. Posteà tamen vult Aristoteles, scientiam rei turpis no(n) esse Proprium prudentiæ, si scientia honesti Proprium prudentiæ statuatur. Quod qua ratione, magnam tibi forsan mouebit admirationem, cùm ipse Aristoteles, scientiam honesti, & turpis scientiam, æquè prudentiam respicere, anteà in sua disputatione poneret. Dubitatione(m) diluit, idq(ue) acutè satis, (vt mihi videtur) Niphus: non absonum & absurdum, vnum esse Proprium, & alterum non esse, quando non re ipsa, sed apparente quadam ratione, ad idem subiectum æquè referuntur.] Quod non potuisset euenire, si modò reuera æquè vnum subiectum respicerent. His quidem studiosè & exquisitè animo agitatis, diligenter in Aristotelis exempla incumbamus: Prudentiam videlicet esse Speciem, ad qua(m) duo Propria comparantur: quorum alterum est, esse scientiam rei honestæ, alterum, scientiam esse rei turpis. Volumus vtraque hæc Propria æquè quoad Speciem & apparentiam, in prudentiam cadere: ita tamen, vt scientiam esse rei honestæ non tantùm apparenter, sed etiam re ipsa prudentiæ sit Proprium: scientiam verò rei turpis, esse prudentiæ tantùm apparenter, & veluti fucata quadam Specie conuenire. Quibus diligenter perspectis, verba Aristotelis hunc in modum interpretari licebit: Si eodem modo (id est, si secundum apparentiam) æquè prudentia affecta est ad honestum & turpe, quòd vtriusq(ue) eorum (id est, honesti & turpis) est scientia: Prudentiæ autem Proprium no(n) est, scientiam esse honesti, (quod est prudentiæ Proprium apparenter ac re ipsa) profectò non erit Proprium prudentiæ, rei turpis esse scientiam, cùm non reuera, sed apparenter tantùm prudentiæ competat. Et si prudenti(a)e Proprium est, honesti scientiam esse, eius certè (hoc est, prudentiæ) rei turpis scientiam esse, non erit Proprium, (adiungit rationem:) quandoquidem eiusdem multa esse Propria non possunt.] Ac si diceret, quandoquidem cùm duo Propria, quorum alteru(m) re vera & apparenter, alterum verò apparenter tantùm conuenit, no(n) possunt esse eiusdem subiecti vera Propria: quoniam alteru(m) ex his non reuera, sed Specie quadam fucata in subiectum cadit. Ex his igitur facilè cerni potest, Aristotelem minimè voluisse, idem subiectu(m) plura non potuisse habere Propria vera & legitima: sed fucata no(n) esse genuina, neq(ue) ficta pro germanis Proprijs esse accipienda. Sunt etiam qui dicunt, Aristotelem per Propria veras & perfectas Definitiones significasse: quia vnius rei vna est tantùm completa Definitio. Quòd si solutionem anteà adhibitam parum habere acuminis opinatus fueris, hanc, si placet, amplecti poteris. Nos autem superiorem magis Aristotelis mentem attingere iudicamus, licet interim non inficias eamus, Aristotelem libro quinto Topicorum, interdum locos Definitioni inseruientes adducere. De qua quidem re paulò pòst dicemus.

Opponens.

Proprium est ex natura rei, quare Speciei non accidit. Antecedens probo: Quicquid in definitione ponitur, est ex rei substantia: sed Proprium in definitione locum habet, ergo ad rei naturam pertinet. Secundam confirmo enuntiationem: Eleme(n)ta definitionis in definitione locum habent, at Proprium est definitionis elementum. Deinceps, ea quæ ad Genus & Proprium pertinent, videamus: in his autem elementa definiendi tradentur.]

Respondens.

Idcirco in Generis & Proprij locis definiendi elementa tractantur, quia vt Genus, sic & Definitio destruitur, si non in rei natura dicatur. Quemadmodum etiam illud Proprium est interimendum, quod non reciprocatur: sic illa Definitio erit refellenda, quæ non conuersim dicitur.] Quare ipsum Proprium non est definiendi elementum, sed in quibusdam Proprij locis Definitionis elementa traduntur.

Opponens.

Asinus est Proprium comparatione hominis, non autem vicissim cum homine dicitur: Definitio igitur angustioribus terminis clauditur quàm res definita. Primam enuntiationem ita confirmo: Omnis propositio, omnisq(ue) quæstio, aut Genus declarat, aut Proprium, aut Accidens.] Hæc verò propositio, homo est asinus, neque Genus, neq(ue) Accidens declarat, proinde Proprium demonstrat.

Respondens.

Ad hanc difficultatem videtur duplex posse dari respo(n)sio. Prior est, sed minus verisimilis, quòd tantùm loquatur de propositionibus atq(ue) quæstionibus veris & affirmatiuis. Altera verò est, quòd omnis propositio, & omnis quæstio, siue vera sit, siue falsa, aliquid horum indicet: non quasi eius prædicatum semper sit Proprium, Genus, aut Accidens subiecti: sed quia omnis propositio & problema quæstione(m) habet, qua quæritur, vtrum prædicatum subiecto conueniat, aut no(n) conueniat. Et quia prædicatum no(n) potest subiecto competere, nisi aliquo horum trium modorum, videlicet tanquam Proprium, Genus, aut Accidens: hinc sit, vt in omni propositione, aut problemate affirmatiuo, virtute quæratur, vtrum prædicatum sit Proprium, Genus, aut Accidens subiecti: in negatiuis verò, vtrum prædicatum neque Proprium neque Accidens sit subiecti. Vel aliter: Omnis propositio, & omne problema, est enuntiatio simplex, significans prædicatum inesse, aut non inesse subiecto: sed quicquid inesse significatur, hoc indicatur inesse, aut vt Proprium, aut vt Genus, aut vt Accidens. Quod verò significatur non inesse, hoc indicatur neque Proprium esse, neque Genus, neque Accidens. Ergo omnis propositio, omneq(ue) problema, saltem virtute, indicat suum prædicatum esse, aut non esse, Proprium, Genus, aut Accidens sui subiecti, siue ipsum re vera tale sit, siue non. At de Proprio in præsentia satis disputatum. Quòd si locupletiorem p.152 argumentorum supellectilem exquiras, eam partim ex ijs quæ superiùs à nobis tractabantur, partim ex vocum communitatibus & differentijs accipere Lectorem oportebit.

XXV. DE ACCIDENTE.

XXV. CAPVT XX.

ACcidens verò est, quod adest & abest, sine eius rei, in qua situm est, interitu.

Auicenna nonnihil de Porphyrij auctoritate detrahere, eumq(ue) in negligentiæ vituperationem vocare conatur, quòd tam oscitanter Accidentis tractationi indormire videtur, vt non ambiguas & ancipites Accidentis significationes, quemadmodum in cæteris attributis fecit, explanaret. Sed non tam inconsideratê illud Porphyrio criminis loco obijceret Auicenna, si modò rationes illas paulisper secum expenderet, quibus adductus Accidentis significationes in præteritis reliquerit. Nam cùm in communitatibus & differentijs quinque vocum, Accidens à Proprio abundè satis & copiosè seiunxerit, no(n) necesse habuit, alias adducere significationes, quibus ab Accidente secerneret Proprium: partim quòd essent satis perspicuè & euidentes:] partim quòd in primo suæ Institutionis ingressu, promissum faceret, se, vt Institutionis ratio postularet, hoc est, breuiter & summatim, Attributorum naturas tractaturum. Nos tamen, ne fortè Momus quispiam illud ipsum nobis vitio verteret, aliquas Accidentis significationes in medium afferemus. Vocabulum [Accidens] potest vel in sermone vulgi vel Philosophorum versari. Vulgus, Accidens in sua ponit oratione, quando aliquid fortuitò accidere videtur. Vt si homo cùm agrum fodit, fortè fortuna thesaurum inueniat.] Similiter etiam Accidentis significatione vulgò vtimur, cùm casu aliquo in debitore(m) nos incidisse dicimus.] Atq(ue) huiusmodi Accidens ab Aristotele Fortuna, seu Casus appellatur.] Si verò consideretur, vt de eo Philosophi loquuntur, quadripartitas habet significandi potestates. Primùm enim accipitur à Philosophis nonnunqua(m) pro eo quod non est ex essentia & natura aliciuius rei: & ita albo accidit homo, & rationis consors: & summatim, omni superiori suum inferius accidere dicitur.] Ita Aristoteles hominem domino Accidens ascititium & aduentitium esse dixit. Secundo autem loco, Accidens illud declarat, quòd opera & industria intellectus efficitur: & hoc modo omnia vniuersalia possunt Accidentia nuncupari.] Illud item quod non est substantia, sed substantiæ inhæret: & sic accipitur in peruagata illa diuisione: Quicquid est, vel est Substantia, vel Accidens. Ita aptum ad risum, & vnu(m)quodq(ue) Proprium, Accidens est: item cæcitas, candor, & hic candor. Atque sic postremæ nouem Categoriæ Accidentis nomine designantur.] Quarto & postremo modo accipitur pro forma accidentaria co(m)muni, quæ p.153 non ex naturalibus Speciei, sed ex proprijs Indiuiduorum principijs proficiscitur: quæ aliquando commutari possunt, interdum ob certam causam commutari nequeunt, subiecto seu Indiuiduo permanente: vt candor hominis, frigus aquæ: deq(ue) his intelligenda sunt, quæ hîc à Porphyrio de Accidente traduntur.] Primùm igitur quid sit Accidens ostendit, ad cuius definitionem, qua(m) Melanchthon puerilem appellat, tot interpretationes allatas esse censet Raianus, quot hominum opiniones & sententiæ esse videntur. Quod cùm ita sit, Lectoris vtilitati non parum seruire putabimur, si, quemadmodum tenebricosa hæc definitio requirit, vnumquodque vocabulum in ea repositum explanauerimus. Primùm itaque est aduertendum, (vt de ipsa re definita, hoc est, de Accidente pauca disseramus) Accidens duplicem posse habere significationem. Priore modo, vt indicet, seu præcipuè significet quandam inhærendi rationem, qua forma ipsa suo subiecto dicitur inhærere, seu inesse. Hic respectus rebus est assignandus, & idcirco no(n) ad Dialecticum, sed ad primum Philosophum pertinet. Secundò, vt significet affectione(m) quandam rationis, quæ videlicet intellectus operationem consequi habet. Vt enim cætera vniuersalia non nisi operatione intellectus, vniuersalis ratione(m) accipiunt, ita & ipsum Accidens (modò vniuersalis vera sit Species) accipere debet: & secundum hanc significationem à Porphyrio Definitum est Accidens. Pari ratione verba illa [adest & abest] dupliciter exponi possunt: vno modo, vt per adesse & abesse intelligamus inhærere & posse non inhærere: priore quidem verbo (nempè adesse) actum dicente, posteriore (hoc est abesse) potentiam. Cuius ratio est, quia probabiliùs putamus, candorem respectu hominis non esse Accidens, si nullus omnino sit homo candidus, eò quòd tum candidum de homine dici non sit aptum. Atque hac significatione non considerantur [adesse & abesse] hoc in loco, vt meminit Caietanus: partim quòd artis vocabulum per Accidens, quod res est, non debeat definiri: partim quôd multa sint ratione tantùm in rerum natura cohærentia, quæ Accidentia sunt, quibus tame(n) inhærere minimè competit. Atque hoc ipsum ex naturis vniuersis perspici licet. Quamuis enim Accidentia singularia non operatione intellectus, sed re vera in rerum natura permanentia, subiectis re ipsa inhæreant, tame(n) horum Indiuiduorum communia Accidentia, si vel re vel ratione Accidentium appellationem habea(n)t, re ipsa subiectis non insunt, sed tantùm ratione per intellectum illis conuenientem: quemadmodum ipsa (vt eo vtamur verbo) vniuersalitas intellectus sequitur operationem. Nihil enim re ipsa in naturis vniuersis agnoscimus, quod no(n) competit Indiuiduis. Quare vniuersalia ratione tantùm propriè inhærere dicuntur. Interim tamen non negauerimus, etiam naturis vniuersis, reru(m) singularu(m) interuentu, vt re substantijs inh(a)ereant, co(n)uenire. Altero modo, per [adesse & abesse] idem intelligitur, quod aptu(m) affirmari & negari. Est enim candor aptus affirmari de subiecto cui inest, & ab eodem permanente negari, idq(ue) quatenus nomine co(n)creto, videlicet candidum significatur.] Atq(ue) hac significatione vsus est auctor in definitione Accidentis, adeò vt [adesse] designet co(m)positionem, quæ fit affirmando, & [abesse] diuisione(m), quæ fit negando. Cùm ergo dicitur: [Accidens p.154 est, quod adest & abest,] intelligitur, Accidens illud esse, quod de re affirmatur, & de eadem negatur. Verbum etiam [&] vim habet copulandi, non quòd vnum idemq(ue) Accidens simul, sed quòd temporis interuallo adsit, & absit:] quod non sine causa contingit. Nam cùm Accidens ex rerum singularum principijs profluat, qu(a)e propter materiæ vicissitudinem, varia & commutabilia habentur, quæ no(n) permittit formam aliquam ita subiecto conglutinari, vt forma illa copulata vllo modo copulari nequeat, idcirco iure optimo, Accidens & adesse, & a suo subiecto abesse dicitur.] Et quemadmodum duas attribuimus significationes vocabulis [adesse vel abesse,] sic & huic, [absque subiecti interitu:] vel vt declaret, id quod re vera interit, quo modo à Porphyrio non consideratur: vel vt id demonstret, quod mente & intellectu in nihilum interit: quæ significatio hîc est accipienda.] Cæterùm, licet subiecti natura & definitio falua sit, interim vt Accidens vel adsit, vel auferatur, quia est posterius subiecto, nec subiecti naturam necessariò sequitur, ipsum tamen Accidens cùm absit à subiecto, interire & cadere, nemo (quod quidem arbitror) negabit. Quod clariùs perspicietur, si tenuerimus, Accidens tribus modis posse interire. Vno modo, ratione contrarij, quod subiecto interdum aduenire solet: contraria enim ab eodem se mutuò expellunt. Secundo, per interitu(m) causæ, cuius gratia subiecto inest: vt rubor qui per verecundiam, non qui naturali quada(m) instillatione subiecto ingeneratur. Postremo, cùm corrumpitur subiectum, nam Accidens nullam habet essentiam, nisi in substantia reponatur. Verùm cùm dicimus, Accidentia interire, non tam scrupulosè interitum accipi volumus, vt tantùm circa substantiam versetur, sed vt illud notet, no(n) quòd omnino, quemadmodum substantia, sed quadam ex parte, vel minus propriè interire dicitur, quo modo Accidentia corrumpuntur. Neque reprehensionis aliquid, aut admirationis haberi debet, æquè ortum ac interitum in Accidentis definitione non esse positum, hoc est, vt Accidens sit, quod adesse præter subiecti ortum, & abesse absque eiusdem interitu possit: quia illa particula necessariò est intelligenda. Nam cùm interitus necessariò sit prior ortu, rectê cohæret, Accidentis præsentia subiectum non oriri, si modò illius absentia non intereat.] Sed vt ab ortu & interitu ad Accidentis subiectum nostra deflectat oratio, annotandum videtur: Subiecti nomen in varias significationes ductum esse. Dicimus enim subiectum, vnde origo est nomini, id quod iactum est sub aliud. Vnde inquit Poëta:

Pedibusq(ue) rotarum subiiciunt lapsus.

Item per translationem:

Parcere subiectis, & debellare superbos.

Iam in pronunciatis Subiectum est, de quo aliquid dicitur: vt cùm dicimus, homo est animal, homo est Subiectum. Sic etiam Subiectum, in quo est aliquid: vt prudentiæ subiectum hominem dicimus, & subiectum formæ materiam. Dicimus etia(m) id circa quod tractatus actioq(ue) rei cuiuspiam versatur: sic subiectum visus, colorem dicimus: subiecta artium, ea quæ præcipuè sibi consideranda sumperunt. Dicitur & aliter, octo enim significationes fecere:] quæ his quæ subsequuntur versibus comprehendêre:

Quod prius est copula, proprij logicaliter infra,
Quo simul ars hæret, sunt bis subiecta quaterna.]

Neque nobis in præsentia sit Subiectum, quod co(m)muni nomine Subiectum quo, appellatur, hoc est, cuius interuentu Accidens substantiæ inhæret, quale Subiectum est superficies.] Neque quod in pura manet pote(n)tia, cuiusmodi est materia prima.] Sed ad verum & proprium Accidentis subiectum, quinque conditiones requiruntur. Primùm vt sit, Subiectum quod, seu postremum Accidentis receptaculum, & sic excluditur superficies, & tum vnum Accidens est alterius Subiectum. In quo nihil est incommodi: nam magnitudo est candoris Subiectu(m), non quòd substantia sit, cui insit candor: sed quòd sine magnitudine nequeat candor substantiæ candidæ inhærere: & hoc ab aliquibus dicitur Subiectum quo.] Sola verò substantia est inh(a)rendi subiectum, licet vnum Accide(n)s alterius sit Subiectum, dispositione seu affectione quadam.] Deinde, vt sit actu: hinc dicimus materiam non esse Subiectum formæ naturalis, cùm per se potentia tantùm, at verò ratione form(a)e, actu in rerum sit natura.] Tum verò vt subiectum sit re & essentia ab Accidente separatu(m): ideo animal vel corpus non potest esse subiectum hominis, neque homo Accide(n)s respectu animalis, nec aliquod inferius comparatione superioris. Si enim homo animali adesse, & ab eo abesse potuisset, non autem potest, quia adesse & abesse significant verè & directè de aliquo enunciari, tamen in Accidentis definitione no(n) co(n)tineretur: quia non potuisset adesse & abesse à subiecto, qua(n)doquidem animal non potest esse subiectum hominis, quoniam non re, sed ratione tantùm ab homine separatur. Adhuc etiam, vt no(n) sit ex natura Accidentis. Postremò, vt subiectum possit in se habere Accidens actu, & ideo etiam animal non erit subiectum hominis, quia actu hominis naturam in se inclusam habere nequit. Est igitur Subiectum, substa(n)tia completa, quæ cùm non sit ex natura sui Accidentis, ab eodem re differt, cui Accidens inhærere actu, atque de eodem directè & legitimè dici potest. Quicunq(ue) hanc Subiecti descriptionem acriùs intuebitur, eamq(ue) in promptu habebit, omnes Sophistarum fallacias dissoluere nullo cum labore valebit. His ita declaratis, restat vt integram definitionem aperiamus. [Accidens est] vniuersale, qua appendicula singularia Accidentia à definitione remouentur. [quod adest & abest] hoc est, quod adesse & abesse potest: vel quod adest actu, & abest potentia: & tum particulæ repugnantes no(n) erunt in definitione. Quamuis enim actu adesse, & actu abesse, inter se repugnent: tamen potentia abesse, & actu adesse, minimè aduersantur.] Sine eius rei, in qua situm est,] id est, sine subiecti, [interitu.] Quia Accidens est suo subiecto posterius: at posterius id quod antecedit non corrumpit, nisi illius rei naturam necessariò comitetur. Quare Accidens est vniuersale, quod alicui inhæret subiecto, seu de eo dicitur, & eidem potest no(n) inhærere, seu de eodem potest verè negari, sine tamen eius interitu. Cui consentit illud D(ivi) Augustini interpretamentum: Accidens est, cuius præsentia subiectum non consituit, & eius absentia non destruit.] Vel: Accidens est, cuius neque affirmatio, neque negatio, subiecti rationem, seu definitionem aufert.

Cuius genera suo sunt: alterum, quod separari potest: alterum, quod non potest. Ac dormire quidem in iis est, quæ separari non possit. Potest enim & coruus albus & Æthiops intelligi mutato colore, sine interitu rei cui inhæret.

Mirabitur fortassis aliquis, qua de re Porphyrius in hoc Attributo priùs rei definitionem aggrediatur, antequam eam in partes distribuat: cùm in alijs vocibus à rei definitione exordium dicendi caperet. Sed nulla subest ratio, cur quisquam admiratione afficiatur, cùm res soleat distribui priusquàm definiatur, si modò plures habeat ambiguitates, neque vno modo dicatur. In hac verò diuisione, quæ est Accidentis in Accidentia,] vera solummodò Accidentia comprehenduntur. [Cuius genera duo sunt,] id est, duplicia sunt Accidentia. [Alterum quod separari potest,] facilè, & re vera, à subiecto, appellaturq(ue) Accidens separabile. [Alterum, quod non potest,] citò, & facilè, à subiecto separari, quod dicitur Accidens no(n) separabile. Non quòd nullo modo à subiecto seiungi possit, sed quòd difficulter, quia causam habet firmam qua subiecto inhærere solet.] Inhæret autem id vel quibusdam, vt cæsius oculorum color: vel omnibus ac toti Speciei, vt nigror coruo, candor cygno.] Affirmat Paulus Venetus, Porphyrium per separari, & non separari, significasse interitu(m), & non interitum, ad hunc modum: Accidentium quædam possunt interire sine suis subiectis, vt candor & nigror in Socrate & Platone: & quædam non possunt interire sine suis subiectis, hoc est, nisi subiecta corrumpantur, vt candor in cygno, nigror in coruo. Ac dormire quidem in ijs est,] id est, inter hæc Accide(n)tia annumeratur, [quæ separari possunt,] cùm homo & quoduis animal quandoque vigilet. [Nigror sic in coruo & Aethiope inest, vt separari no(n) possit,] naturaliter, vel facilè. Non est inconueniens nec absurdum, vnum idemque Accidens Specie, respectu diuersorum subiectorum, sub duobus his Accidentium membris contineri, quanuis comparatione eiusdem subiecti, in vtrisq(ue) esse nulla ratione possit.] Sed dices: Porphyrius à seipso desciscit, modò enim Accidens illud esse voluit, quod subiecto inhærere & ab eodem abesse potuisset: nu(n)c verò Accidens esse aliquod docet, quod à subiecto non separatur. Respondet Porphryius: Non esse absonum, Accidens posse abesse à subiecto, & tamen non separari. Nam dicitur non separabile Accide(n)s, quod re ipsa nequeat à subiecto auferri, vel quod difficulter ab eodem distrahatur. Dicitur etiam illud ipsum Accidens abesse posse: quia licet non re ipsa, intellectu & cogitatione à subiecto semoueri potest. [Potest enim & coruus albus & Aethiops intelligi mutato colore, sine interitu rei cui inhæret,] nempè subiecti, cuius duplex solet assignari constitutio, essentialis & aduentitia. Essentialis subiecti constitutio ex principijs substantiæ constat, quæ sunt Genus & Differentia in formis & rebus singulis reposita, ex ea constitutione propria passio nascitur. Constitutio adue(n)titia est, qu(a)e ex qualitatibus primis constat, p.157 cuiusmodi sunt, calor, frigus, humor, & siccitas: atq(ue) ex hac co(n)stitutione Accidentia qu(a)e separari & no(n) separari possunt, suam origine(m) deducu(n)t: hæc enim Accidentia à natura & essentia speciei prouenire nequeunt. Quod hinc perspici potest: Si corui ouum arge(n)to viuo cum humore viscoso, quale est anseris & cati, q() frigida sunt animalia, vngue(m) seu pinguedo, oblinatur, sitq(ue) nidus in frigidissimo loco, sicut in summis montibus, ex ouo nascetur coruus albus.] Qualem se Neapoli vidisse testatur Sipo(n)tinus, te(m)pore Calixti Pontificis, apud Alpho(n)sum Sicili(a)e Rege(m). De hoc etia(m) meminit Satyricus, cùm ait: Coruo quoq(ue) rarior albo. & Erasmus Roterod. & Ouidius. Præterea, Coloniæ, anno salutis humanæ 1482. visus erat coruus albus.] Æthiopes etia(m) in locis frigidis paulatim candore(m) recipiu(n)t.] Cæterùm, vt hæc oi(n)a vera esse co(n)cedamus, ad mentem tame(n) Porphyrij explananda(m), aut paru(m), aut nihil facere videntur. Scribit enim Porphyrius, nigrore(m) corui & Æthiopis esse Accide(n)s, quod nequit separari. At probant hæc exempla, nigrore(m) corui esse Accidens huiusmodi, vt separari possit. Neq(ue) Burlei sente(n)tia est omnino seque(n)da, qui ratu(m) habet, diuisione(m) hanc Accidentis descriptioni no(n) repugnare, quia vnu(m)quodq(ue) Accidens à suo subiecto, secundum speciem diuelli potest. Qua(m)uis itaq(ue) Accide(n)s sit no(n) separabile respectu vnius subiecti, attame(n) alterius comparatione separari potest. Verbi gratia: Licet curuitas no(n) auferatur à naso curuo, tamen à naso eiusdem speciei, scilicet à recto remouetur. Quod ide(m) de corui nigrore est dicendu(m).] H(a)ec opinio magno est errore implicata: quandoquide(m) Porphryrius ta(m) Accidens separabile vel no(n) separabile, nisi co(m)paratione corui. Præterea, Burlei ratione co(n)cludi potest, ridendi facultate(m) inter Accidentia separabilia collocari. Illa etenim ridendi vis, q() Socrati inh(a)eret, potest interire, interim vt Plato non corru(m)patur: ergo si ad veritate(m) loquatur Burleus, vis illa ridendi erit separabile Accidens. Qua(m)obrem dicendu(m) est, separabile & no(n) separabile in diuisione Accidentis significare potentiam, in definitione [adesse & abesse,] aptitudine(m) notare. Illud est Accidens separabile, quod suo subiecto manente corru(m)pi potest. Illud est no(n) separabile, quod non potest interire, interim vt subiectum in reru(m) natura permaneat. Accidens aute(m) adest præter subiecti ortum, quia generari potest, licet subiectu(m) no(n) generetur. Abest sine subiecti interitu, quia potest corru(m)pi, substantia, cui inhæreret, permane(n)te. Quare licet nigror corui nequeat auferri vel separari, quoniam no(n) potest euanescere, nisi subiectum ad interitum perueniat: tamen à subiecto abesse dicitur, qua(m)uis corui natura non corruat, quoniam nigror, saluo coruo, potest interire. Quemadmodu(m) enim naturæ corui no(n) aduersatur, absq(ue) nigrore reperiri, sic neq(ue) naturæ nigroris, qui coruo inhæret, repugnat, saluo subiecto interire. Similiter de motu coeli & candore niuis est iudicandum. Nam licet horum nullum corrumpatur subiectis permanentibus, habent enim vim vt intereant, absque substantiarum interitu: quia motus non est ex natura coeli, neque nix ex essentia candoris. Nam cùm omnes candores in eandem naturam & essentiam cogantur, (est enim candor species ima,) p.158 & cùm nix no(n) sit ex natura illius ca(n)doris qui homini inhæret, nix essentiam candori in ipsa niue reperto non acco(m)modabit.] Sed si intellectu co(m)prehendamus coruum candore nitente(m), quæstio oritur, an intellectu vero vel falso? Verè nequit intelligi, quia coruus secundum natura(m) no(n) potest esse candore tinctus. Si intellectu falso, ita Propriu(m) abesse intelligitur, atq(ue) de sua specie negatur. Ad hoc est respondendum: Omne Accidens no(n) separabile, vel hoc præcipuè nomine posse separari, quia ide(m) subiectum specie potest naturam illi Accidenti aduersante(m) habere. No(n) enim ratiocinando rectè efficitur, coruo, quia niger est, repugnare, candorem habere. Ast ita de Proprio no(n) est dicendum. Nam quia Propriu(m) alicui inhæret, ideo subiectu(m) nihil quod illi Proprio est contrarium habere potest: vt quia aliquis homo aptu(m) habet animu(m) ad ridendum, ideo no(n) habere naturalem illam ride(n)di procliuitate(m), cuiuis homini aduersari dicimus. Cùm verò in contentione ponatur, an coruus albus verè reponatur in animi notione? dicendum est, illud verè fieri, si modò quid sibi velit Porphyrius exploratu(m) habeamus. Na(m) coruo minimè repugnat vt candidus cogitetur, quia est nigrore circu(m)fusus. Neq(ue) huiusmodi intellectus, quo coruu(m) co(n)cipimus albu(m), verus appellatur, quòd h(a)ec enuntiatio sit vel possit esse vera, coruus est albus: sed quia hoc pronuntiatum no(n) est falsum, coruus est aliquid cui no(n) repugnat candor. Qua(m)uis enim coruo, vt illius materia ex hac vel illa co(n)stitutione siue co(m)plexione constat, candor aduersetur: quoties tamen coruus in sua essentia & natura consideratur, candidus cogitatione potest co(m)prehendi.] Quòd si tibi in argumentu(m) assumpseris, eu(m) intellectu(m) falsum esse, quo quicqua(m) aliter q() re vera est, intelligitur, ideoq(ue) intellectu(m) illum, qui coruu(m) candidum fingit, esse falsum, quandoquidem re ipsa niger sit, no(n) candidus. Respondet Boëtius, antecedente(m) enuntiatione(m) non esse vniuersale(m), cùm in illis tantùm falsa versetur cogitatio, quæ per coniunctionem & co(m)positionem fiunt: vt si quis componat aut coniungat per intellectum, id quod natura coniungi no(n) patitur, huiusmodi intellectum falsum & fucatum esse, nemo homo dubitabit: vt si quis homine(m) & equum iungat cogitatione, vel Centaurum depingat,] vel monstrum illud de quo meminit Horatius:

Humano capiti ceruicem pictor equinam
Iungere si velit, & varias inducere plumas,
Vndique collatis membris: vt turpiter atrum
Desinat in piscem, mulier formosa supernè:
Spectatum admissi risum teneatis amici?]

Huiusmodi figmentu(m) naturæ prorsus aduersatur. Sed quandoquidem no(n) repugnat principijs Dialecticis corui, vt candore(m) habeat, certè si coruu(m) albu(m) cogitatione & mente co(m)plectar, licet re ipsa sit nigrore tinctus, huiusmodi cogitatio à vero abhorrere no(n) est iudicanda. Verùm, vt h(a)ec omnia faciliùs accipi possint, intelligamus oportet, dupliciter per intellectu(m) vnu(m) ab altero separari: vno modo, per solam intellectus apprehensione(m), qua vnu(m) apprehe(n)dere potest, altero no(n) apprehe(n)so, propterea quod illius ratione(m) seu definitione(m) no(n) ingrediatur: atq(ue) hu(n)c simplice(m) intellectu(m) appella(n)t. Hoc modo ridendi vimab homine separari co(n)tingit, sed non animal ab homine. Includitur enim in conceptu hominis, animalis co(n)ceptus, atq(ue) ex eo erui no(n) potest. Altero modo, vnu(m) ab alio separatur p.159 per intellectu(m) co(m)ponentem, qua(n)do oppositu(m) vnius de altero enu(n)tiatur: vt si homine(m) iudicet ad hinnitu(m) aptum, coruu(m) candissimu(m). Diuidente(m) verò si vnum ab altero neget: vt si intelligat hominem non esse risus capacem, coruum non esse nigru(m). Huiusmodi intellectus co(m)ponens aut diuidens, dupliciter verus dici potest: priore modo, positiuè, (vt aiunt) absolutè, atq(ue) simpliciter. Hoc modo intellectus, coruu(m) esse album, aut non esse nigru(m), imò posse esse album, & non nigru(m) iudicans, falsus est. Simpliciter enim falsa sunt h(a)ec. Na(m) ab eo quod res est, aut no(n) est, oratio vera vel falsa dicitur: & propter nostru(m) affirmare & negare, nihil mutabitur in re. Secu(n)do, negatiuè, & cu(m) quada(m) additione. Hoc modo dictus intellectus, quodammodò verus est, quia scilicet falsus no(n) est, propter subiecti aut eius rationis interitu(m), hoc est, quasi subiecti ratione(m) & definitionem euertat & tollat. Id quod sanè ex co(n)sequenti facit intellectus concipiens homine(m) no(n) esse ad risum aptu(m), vt ex his q() dicta sunt, liquidò constat. At hunc sensum subindicandu(m) non tantùm dixit Porphyrius, coruum posse intelligi album, & Æthiopem candidum, sed adiunxit, [absq(ue) rei, in qua situm est, interitu.] Auicenna Porphyrium reprehendit, quòd dicat coruum posse intelligi album, & Æthiopem candore nitentem, quia separari intellectu, & separari re vera sunt ambiguæ significationes, quæ in re definienda adhiberi no(n) debent.] Verùm, Porphyrius necessariò vsus erat in definitione alia separandi significatione, ea videlicet, quæ secundum intellectum spectatur, & in diuisione alia quæ secundum rem. Omnia namque Accidentia in illa separandi acceptione, quæ est secundum intellectum, conuenire dicuntur.]

Definiunt etiam illud hoc modo: Accidens est, quod & inesse in eadem re, & non inesse potest.

Quandoquidem prima Accidentis descriptio, propterea quòd sit vel ex Platone sumpta,] vel ab ipso Porphyrio excogitata, no(n) multu(m) auctoritatis apud Peripateticos foret habitura, alias affert Accidentis descriptiones, quas ab Aristotele accepit, quaru(m) prima ita sese habet. [Definiunt] Peripatetici [illud etiam,] .i. Accidens, [hoc modo: Accidens est,] vniuersale, [quod & inesse in eadem re, & non inesse potest,] .i. quod de subiecto affirmari & de eodem negari est aptu(m).] intellige ex priore definitione, absq(ue) subiecti interitu.] vicissim,] aut simul. Simitas enim nega(n)te & aiente enuntiatione simul de eodem naso no(n) numero sed specie effertur: aliquis enim nasus est sim(us), & aliquis sim(us) no(n) est. C(a)etera verò oi(n)a sunt apta nata vicissim de eodem subiecto numero affirmari, & non affirmari. Hinc liquet, inesse & non inesse hoc in loco neq(ue) actum, neq(ue) potentia(m), sed aptitudine(m) significare:] ideo aduersæ particulæ in hac definitione no(n) ponu(n)tur, quia inesse & non inesse sunt co(n)traria, quoties actu(m), no(n) quando potentia(m) aut aptitudine(m) designa(n)t. Sed vt de particula [inesse] pauca disseramus, nobis no(n) est pr(a)etermittendu(m), aliquid octo modis inesse: Primo, pars integralis inest in toto, vt man(us) in corpore. Secu(n)do, totu(m) in partib(us), vt corpus humanu(m) in suis membris. Tertio, species in genere, vt homo in animali, & quoduis in inferius in suo superiori. Quarto, genus est in specie, & omne superius in suo inferiori. Qui(n)to, forma inest in materia: q() q()de(m) in duas rursus co(n)sumitur partes, p.160 alia enim est vera, naturalis seu essentialis, vt anima in homine, quæ materiæ inhæret, altera fortuita & ascititia, quæ subiecto ex materia & forma constituto inest. Sextò, rex est in regno. Septimò, aliquid est in fine, vt in foelicitate virtus. Postremo autem in loco, contentum est in eo quod continet, vt locatum est in loco, ex quibus hoc natum est.

Insunt, Pars, Totum, Species, Genus, & color igni,
Rex in regno, res in fine, locóque locatum.]

Ex his omnibus, quintam assumit significationem in sua definitione Porphyrius, qua Formam aduentitiam co(m)pleto subiecto inhærere dicimus. Atq(ue) ideo locatum non est Accidens comparatione loci, quod quamuis inesse & non inesse loco possit, no(n) tamen est Accidens, quoniam non ita inest in loco, vt quinta illa significatio postulat & requirit.] Excluduntur etiam partes integrales, & alia eiusmodi, vt manus, vnguis, calcei respectu hominis, & generaliter omnis differe(n)tia respectu Generis, & forma substa(n)tialis collatione materiæ. Hæc enim licet aliquo modo adesse concedantur, & possint no(n) inesse saluo subiecto, nullu(m) tame(n) eorum inhærere dixerit, qui, quid inhærere sibi velit, satis cognitum habuerit. Quare nec veræ quinit vniuersalis tales eru(n)t prædicationes, animal est ratione præditum, materia est animata, id est anima informata, quamuis ad illas vtcunq(ue) accedere fateamur.] Sed si definitionem Subiecti paulò antè traditam, in memoria habueris, his rationibus satisfacere nullo negotio poteris. Inter hanc & superiore(m) definitione(m), hoc discrime(n) ponit Caietanus, quòd h(a)ec magis expressè accidentis natura(m) explicare videtur, quòd Logica(m) potentia(m) exprimat per verbum [potest.] Addit co(m)mentator, priorem de omni Accidente data(m) esse, hanc de separabili duntaxat. Nos cu(m) Caietano vtramq(ue) de vtroq(ue) intelligimus.] Quòd si Caietani opinio sit vera, ille quide(m) certo certiùs à veritate deflectit, qui ait: prima(m) & secunda(m) Accidentis descriptione(m), Accidens tantùm separabile co(m)plecti: tertia(m) verò descriptione(m) & Accidens separabile & non separabile continere. Id si recipimus, iam subuertimus subruimusq(ue) omnes omnium importunorum Sophistarum importunas, ineptas, ridiculas cauillationes: nec erit recurrendum ad eam monstrosam, vt sic dicam, subintellectionem, qua(m) Porphyrius ex veterum Philosophorum sententijs commemorat, qu(a)e multa monstra, portenta, in nobili Philosophia peperit. Ego semper modum illum intelligendi calorem sine igne (aut potiùs ignem sine calore) & coruum esse albu(m), valdè suspectu(m) habui, putauiq(ue) esse magis ingeniosam quàm necessariam subtilitatem.] Sed parùm diligenter, quid de hac re sentiant & Porphyrius & Boëtius inspexit (Raianus.) Nam Accidens à Porphyrio primò definitu(m) diuiditur in duo, separabile, & no(n) separabile. Et si cui co(m)petat affirmatio me(m)bri diuide(n)tis, eidem & affirmatio diuisi co(n)gruet. Quare dice(n)du(m) esse puto, Porphyriu(m) dedisse, p(ro)miscuè primam Accidentis definitionem, vt Accidenti separabili & non separabili co(n)grueret.] Quòd aute(m) acutissima(m) illam de intellectu solutionem reprehe(n)dat Raianus, in quàm magno errore versetur, quodq(ue) vniuers(a)e peripateticoru(m) schol(a)e repugnet, & ex his qu(a)e scripta sunt, & ex illis de quibus inferiùs sermone(m) habuerimus, facilè (q(uod) quide(m) spero) liquebit.

Item quod nec Genus est, nec Differentia, nec Species, nec Proprium, sempérque in subiecta re inhæret.

Tertia hæc est Accidentis definitio, quæ (auctore Aristotele) superiori est deterior. Siquide(m) hac proposita, si quis eam sit intellecturus, is antè quid Genus, quid Species, quid Differentia, quid Propriu(m), sciat opus est. At altera satis ipsa per se plena & perfecta est, vt quid sit Accidens per se intelligatur.] Accidens est vniuersale, [quod nec est Genus,] ide est, quod aptum natum est aduentitia & transmutabili quadam ratione, de aliquo affirmari, cuius respectu nec Genus est,] [nec Differentia, nec Species, nec Proprium] alicuius, co(m)paratione nimiru(m) sui subiecti.] Potest enim Accidens esse Genus vel Species, respectu suoru(m) inferiorum: vt color, si ad parietem referatur, est Accidens: si ad candorem & nigrorem, est Genus.] [Semperq(ue),] quamdiu existit,] [in subiecta re,] .i. in subiecto, [inhæret.] Non dixit, semper in Indiuiduo, sed [in re subiecta inh(a)eret:] aliud enim est, subiectu Accidentis, & aliud, Indiuiduum. Subiectu(m) Accidentis est substantia, cuius beneficio Accidentis natura co(n)seruatur. Indiuiduum verò Accidentis illud est, de quo tanqua(m) de inferiori in natura rei affirmatur.] Pr(a)eterea, h(a)ec vltima particula, [semper in subiecta re inhæret,] adijcitur, non ad aliquam necessitatem, sed ad naturam Accidentis aperiendam. Tantò est descriptio seu definitio melior, quantò meliùs ac pleniùs natura(m) exprimit eius quod definitur vel describitur. Est enim hoc de natura Accide(n)tis, quòd qua(m)diu est, in suo subiecto subsistit. Quanqua(m) enim (vt superiùs co(m)memorauimus) possit Accide(n)s à subiecto abesse, absq(ue) interitu subiecti, vt Accidente perdito, in sua nihilominus substa(n)tia subiectum permaneat: non tamen secundum natura(m) euenire potest, vt Accidens separetur à subiecto, sic vt permaneat in reru(m) natura. Non solùm enim no(n) potest Accidens ab omni subiecto separatum subsistere, sed nec potest extra subiectum singulare, cui semel infuerit, existere, ita vt nec migrare possit de subiecto alio in aliud. Cùm enim, iuxta Physicoru(m) sententiam, Accidentis esse sit inesse, necesse est, vt qua(m)diu est, in subiecto cui inest, debeat permanere.] Definitione(m) hanc ratione primæ partis reprehendit Auice(n)na, dicens Porphyrium eadem opera, alia etiam vniuersalia potuisse definire per cæteroru(m) negatione(m), quod absurdum est. Respo(n)det Albertus: Ideo Porphyrium hunc in modum Accidens definuisse, & non reliqua, quòd Accidens vniuersale sit imperfectum, ac imperfectiore(m) inhærendi & enu(n)tiandi modum habe(n)s. Atq(ue) ob id, tanq(uam) alioru(m) priuatione(m), per eorum negationes esse definitu(m), quemadmodum semper priuatio per habitu(m) definiri debet. Nemo tame(n) arbitretur, Accidens veram priuatione(m) esse, sed ei quodammodò assimulari.] Quare h(a)ec definitio per negatione(m) data, huic loco no(n) est omninò inco(m)moda, eò quòd iam explicata sunt sufficie(n)ter alia quatuor vniuersalia: & necesse est, omne vniuersale, quod neq(ue) Genus est, neq(ue) Species, neq(ue) Differentia, neq(ue) Proprium, esse Accidens: postqua(m) constat, omne vniuersale horum quinque aliquod esse debere. Veruntamen non æquè bona fuisset hæc descriptio, si ante hu(n)c locu(m) vllum alioru(m) vniuersalium simili quod no(n) est Species, neq(ue) Differentia, neq(ue) Proprium, neq(ue) Accidens. p.162 non fuisset probanda huiusmodi descriptio, eò quòd nondum nota fuissent, quæ in definitione ponu(n)tur. Nunc verò dum præcedentes quatuor Species explanatæ sunt, no(n) malè nec obscurê vltima per priorum abnegationem definitur. Atque id similiter licebit, vbicunque plures sunt Species sub eodem Genere in numero determinato pr(a)eter vnam, omnibus definitis, vltima(m) tandem per priorum negatione(m) describere.] Neque hæc definitio putanda est sola constare negatione, præsertim cùm illæ negationes etiam significationes aientes præ se ferant. Cùm enim dicitur: [Quod neque Genus est, neq(ue) Species,] hinc accipimus Accidens no(n) in quid, sed in rei qualitate dici. Et cùm adijcitur: [Neq(ue) Differentia,] intelligitur Accidens de suo subiecto in quale fortuitò efferri. Cumq(ue) ponitur: [Neque Proprium,] statim cognoscimus Accidens non reciprocari. Postrema item definitionis pars continet affirmationem, nempè Accidens semper in subiecta re inhærere.] Verùm illud meritò quæri potest, quam ob causam noluit Porphyrius, Proprium & Accidens per dici, seu enuntiari, definire, quemadmodum eum in definiendo Genus, Speciem, & Differentiam, fecisse constat? Cæterùm, illud definiendi genus in Proprio & Accidente explicando omisit: partim quòd per illorum definitiones cognoscere poterimus, quales habeant dicendi naturas: partim quòd [dici] de rebus non ita planè conuenit, Proprio, & Accidenti, ac alijs tribus attributis: hæc propriè de re dicuntur, illa propriè inhærent.] Atque hactenus in tribus hisce Accidentis descriptionibus vtcunque versati fuimus, quas si quispiam secum diligenter & acriter reuoluerit, parum eas inter se differre perspiciet. Nam si Accidens ad suum subiectum comparetur, primam habet definitionem: si ad suam causam, de eo datur secunda definitio: si ad quatuor vniuersalia, vltima ei conueniet definitio.] Atque tres illæ Accidentis descriptiones ita inter se conueniunt, vt prima secundam, secu(n)da tertiam explicare videatur. Quicquid enim est aptum natu(m) adesse & abesse ab aliquo subiecto sine illius interitu, aptitudine(m) habet de eodem vel affirmari vel negari. Sed vnumquodq(ue) Accidens sibi habet primam conditionem attributam: ergo & secundam. Præterea, quicquid de aliquo affirmari, vel negari potest, est illud quod neque est Genus, neque Species, neque Differentia, neque Proprium, sed semper in subiecta re inhæret.] In his tamen illud est præcipiendum, hasce definitiones plenam Accidentis naturam non explicare, quatenus Species est vniuersalis: cùm vnius duntaxat meminerint subiecti. Sed si Accidens vt vniuersalis Species definiendum est, id hoc modo fiat oportet: Accidens est, quod pluribus adest & abest præter subiecti interitum. Vel, quod in idem redit, Accidens est vniuersale, quod de pluribus temerè & fortuitò aptu(m) est dici.] Vel, Accidens est, quòd mutabiliter de pluribus in quale effertur.] Atq(ue) non additur, de pluribus Specie vel numero, quia sunt quædam accidentia, quæ de multis Genere, alia quæ de Specie, nonnulla quæ de numero tantùm differentibus enuntiantur.]

XXVI. AN MORS, EXVSTIO, ET VITA,
in numero Accidentium habeantur.

XXVI. CAPVT XXI.

XXVI. QVAESTIO XV.

QVid de hac quæstione sentiant interpretes, adhuc inter eos non conuenit. Hic mortem esse Accidens] admittit: alius dum eam partem defendere conatur, in eas detruditur angustias, vt scribat, quosdam esse, qui separabilibus solùm Accidentibus hanc definitionem co(n)uenire velint. Cæterum, cùm aduri, necari, tangendi sensu deficere, in ijs sint, quæ separari possunt, eademq(ue) subiectam rem interimant: palam est, neque his omnibus prædictam definitionem posse accommodari.] Alij verò, hæc tum sub Accidente contineri, tum Accidentis definitionem habere volunt. Cùm ad naturam Accidentis satis sit, absque Subiecti interitu abesse posse, ideoq(ue) Porphyrius hanc clausulam, [absq(ue) subiecti interitu] vocabulo [abesse] tantummodò acco(m)modauit. Quamuis ergò mors & exustio adesse nequeant, interim vt Subiectum non corrumpatur, tamen hæc absque substantiæ interitu abesse, nemo sanæ mentis inficias ibit.] Cæterum aduertendum est, mortem esse vitæ carentiam: id enim trito nomine mortuum vocatur, quod vita caret, quale est cadauer, vel potiùs eius materia. Quare nec Accidens erit mors, nec Vniuersale, quemadmodum nec cæteræ formæ priuantes. Quòd si per mortem, mutationem aliquam intelligere placeat, sicuti per cætera, quæ enumerata sunt, omnia erunt vera Accidentia: non quidem eorum quæ corrumpuntur, sed iuxta Aristotelis sententiam, ipsius materiæ primæ. Quòd si vrgeas, ista non verè dicuntur de materia, sed de ipsis compositis corruptis, non enim materia aut generari dicitur, aut corrumpi, sed homo, vel ignis, aut alia res naturalis: horum ergò potiùs quàm materiæ videntur esse Accidentia. Respondebitur, complura esse Accidentia, quæ de suis Subiectis non prædicantur, propter solam vocabulorum penuriam & defectum: quia aut nominibus concretis omnino carent, aut si habeant concreta, illa tamen non Subiectis talium Accidentium, sed alijs quibusdam adiunctis imposita sunt. Verbi gratia, Corrumpi non de materia, quæ interitus est Subiectum verè dicitur, sed de toto composito, quod est illius interitus terminus à quo salte(m) remotus. Quare neq(ue) ob defectum prædicationis de aliquo efficaciter concludi potest, illud no(n) esse inhærendi subiectum: neq(ue) ex vera prædicatione formæ aduentitiæ de aliquo, ipsum est huiusmodi Subiectum.] Verùm quod materia non sit interitus Subiectum, antea satis comprobatu(m) arbitror. Quis enim dubitat, Accidens esse quod [adesse potest] subiecto, completo actu existenti.] Qua explanatione, materiam non esse Subiectum, in procliui est videre. Dicendum est itaque, mortem & exustionem non esse Accidentia: partim quòd non sint naturæ perfectæ, & completæ, (quoduis autem vniuersale est absolutum, & omnibus suis partibus perfectum,) partim quòd Accidens in præsentia in eam significationem p.164 dicatur, vt illud tantùm sit illius definitionis particeps, quod subiectum conseruat, atque perfectum reddit.] Cùm itaque mors & exustio subiectis suis repugnent: nam si quispiam sit homo, est corpus animatum: si sit corpus animatum, non est mortuum: quod similiter de exustione est dicendum: idcirco hæc in numero Accidentium nequeunt reponi.] Partim etiam quôd sint abstracta, cùm ea tamen à Porphyrio definiantur, quæ vulgò concreta appellantur. Quòd si percontetur aliquis: vtrum mortuum & exustum, quæ concreta nominantur, sint, nec ne Accidentia? Responsum reddas: Concreta illa in duas significandi potestates deduci, aut vt declarent momentaneas commutationes ab eo quod est, ad id quod non est: atque ita ab Accidentibus esse separata, & ad substantiæ Categoriam reduci, quandoquidem motus deperdens est eiusdem essentiæ cum suo termino à quo. Aut vt demonstrent præuias quasdam alterationes, quæ commutationibus illis subitis, momentaneis, & in ipso temporis articulo ac puncto cohærentibus antecedunt, eaq(ue) significatione inter Accidentia locari, quia adesse & abesse sine subiecti interitu possunt.] At cùm aliquid comburendo in nihilum occidit, illud contingit non ei quod subiectum est, sed quod potiùs est obiectum. Quoties igitur exuri, dissolutionem domus notat, quoad formam suæ co(m)paginis, est tantùm Accidens: quoties verò eam ostendit dissolutionem, quæ domum constituit & absoluit, substantialis (vt eo vtar vocabulo) interitus appellatur, atque ad substantiam, gratia termini ad quem, qualis est ignis, vel ratione sui habitus, cuiusmodi est natura lapidis vel ligni, reducitur.] Sed Pauli Veneti de hac controuersia mobilitas & inconstantia silentio non est prætermittenda, qui tam manifestò secum pugnat, vt neq(ue) in hac neq(ue) in illa parte fidem habere videatur. Accidens est duplex, commune & strictum. Accidens communiter sumptum, tam aiens quàm priuans Accidens indicat, & eo modo à Porphyrio definitur, cùm illud Accidens esse dicat, quod adesse & abesse absque subiecti interitu potest. Accidens strictum, seu compressius acceptum, in nouem Categorias diuiditur: & hac ratione priuatio non est Accidens, licet sub prima Accidentis significatione co(n)tineatur: quia priuatio accidit materiæ, & adest & abest non solùm subiecto actu, sed etiam potentia coh(a)erenti, sine eiusdem interitu.] At in Dialectica sua, in qua Porphyrium explanat, hunc in modum sibi ipsi repugnat: Porphyrium scilicet non Accidentia abstracta, sed concreta, no(n) priuantia, sed aientia, neque Accidentia quorum subiectum est tantùm potentia, sibi in orationem assumpsisse. Mors verò, interitus, & exustio, sunt abstracta non concreta, sunt Accidentia priuantia, non positiua, vt vocant: atque illorum subiectum, quod est materia prima, non actu, sed potentia subsistit. Loquitur igitur Porphyrius, de Accidentibus quæ subiectis actu permanentibus conueniunt, & quæ subiectis nomen & rationem tribuunt: no(n) autem de his mentionem facit, quæ subiecto repugnant, atque nomen & rationem sui subiecti penitus extinguunt & destruunt.] Sed vt his tandem supersedeamus, considerandum est, viuere dupliciter sumi: vel pro operatione vitali, qua significatione est Accidens, quia viuens no(n) semper actu vitales exercet operationes, quamuis facultatem habeat: p.165 vel pro actu primo, hoc est, viuente natura imbui, atque ea ratione Accidentis nomen non accipit, sed in Categoria substantiæ sedem & locum habet.]

XXVII. AN IDEM NVMERO ACCIDENS
pluribus subiectis inesse possit.

XXVII. CAPVT XXII.

XXVII. QVAESTIO XVI.

QVamuis intelligendi industria efficiatur, vt Accidens aliquod vniuersale varijs inhæreat subiectis, quemadmodum candor, qui homini & cygno inest: attamen vnum idemq(ue) singulare Accidens simul vel diuerso temporis interuallo in duobus subiectis no(n) reperiri, omnes interpretes vna mente consentiunt. Cùm omnes dico, eos excipio, qui contendunt Deiunctam qua(n)titatem necessariò pluribus inesse subiectis: quod quidem in quinario numero cernitur, qui simul quinque substantijs inhæret,] licet alij eas quinque substantias vnu(m) efficere subiectum affirment. Excipiendus est item Boëtius, cui placet, Accidens posse mutare locum, licet sine aliquo subiecto nequeat inhærere.] Verùm, ni aliquis in nomen, Subiectum, cauillari videatur, animaduertamus oportet, duplex ab interpretibus subiectum co(n)stitui: vnum inhærendi, alterum appellationis. Subiectum inhærendi est illa tantùm substantiæ pars, cui Accidens inest: subiectum appellationis est, de quo Accidens dicitur.] Subiectum appellationis hac ratione ab inhærendi subiecto secernitur, quòd vnumquodque subiectum inhærendi, appellationis subiectum esse possit: at quicquid est appellationis subiectum, statim inhærendi subiectum dici non debat. Verbi gratia: Oculus est subiectum inhærendi respectu visus, at verò homo est subiectum appellationis, quia de homine enuntiatur. Quemadmodum enim dicimus, oculum aspectu quicqua(m) perspicere, pari ratione eandem homini vim accommodamus: affirmamus etenim hominem videre, non quòd vnaquæque pars hominis visum habeat, sed quòd illa pars hominis, cui visus inhæret, qualis est oculus, hoc officio fungatur. Quamuis enim sint quædam Accide(n)tia, quæ tantùm circa vnam subiecti partem versantur, vt in oculo visus, in pedibus bipes, ea tame(n) integro subiecto appellationem tribuere, vsu & experientia docemur. Dicimus enim homine(m) esse bipedem, qua(m)uis bipes tantu(m)modò pedibus insit. Vt aute(m) hæc quæ diximus, ad præsentem quæstione(m) referantur, volumus nullo pacto contingere, vnum idemq(ue) Accidens numero diuersis inhærendi subiectis inesse, quamuis diuersa appellationis subiecta habere possit. Exempli causa: Idem numero candor & Platone(m) & illius cadauer denominat: Plato enim est candidus, Platonisq(ue) cadauer eodem candore numero candidum appellatur. Attamen ille candor qui de Platone illius q(uod) cadauere dicitur, vni eidemq(ue) subiecto, non solùm Specie, veru(m)etiam numero inhæret. Cùm enim duplicia Accide(n)tia à Dialecticis numere(n)tur, quædam quæ formæ, aliæ quæ materiæ insunt, quemadmodu(m) p.166 scientiæ & virtutes in forma hominis, hoc est, in anima, colores in hominis materia, hoc est, in corpore, reperiuntur: cùm idem corpus numero tam Platonis quàm illius cadaueris materia habeatur: perspicuu(m) est idem inhærendi subiectum numero, videlicet corpus, candorem habere, licet de diuersis subiectis dicatur. Quanquam enim cadauer illud specie à Platone differt, idem tamen corpus numero, & Platonis pars erat, cùm vitam & spiritum duceret, & Platone morte deleto, sui cadaueris pars efficitur. Cùm igitur illud ipsum corpus sit subiectum cui candor inhæret, ad veritate(m) certo certius loquemur, si eundem numero candorem in Platone illiusq(ue) cadauere dixerimus reperiri.

Opponens.

Si mille homines in vnum locum congregati essent, atque si aliquis eos alta voce alloqueretur, vocem loquentis ad illorum aures perduci perspiceremus: cùm autem aërem vocis esse subiectum nemo nesciat, necesse est asserere, vocem emissam ad illorum aures per aërem peruenire. At verò non vna eademq(ue) numero pars aëris ad omnes illorum aures perfertur: ergo idem Accidens numero in multis subiectis reperitur, scilicet in diuersis partibus aëris.

Respondens.

Eadem vox numero ad illorum aures non affertur, quia vt primùm emissa est vox, mille oriuntur voces, atq(ue) per diuersas aëris particulas, tanquam per gyru(m) & orbem quendam, ad astantium aures deferuntur.

Opponentis replicatio.

Vox est sonus ex ore animalis proficiscens, certisquibusdam naturæ instrumentis formatus,] at illæ voces generatæ in aëre ab animalis ore non proficiscuntur, sed in aëre tantùm oriuntur: quapropter voces non erunt.

Respondentis dilutio.

Quæuis vox quoad sua principia ex animalis ore proficiscitur: qua(m)uis itaque voces illæ in aëre ortæ, ab animalis ore non prouenerint, illa tamen vox, ex qua cæteræ suas deduxerunt origines, ex ore animantis emissa erat. Quod ad natura(m) vocis constituendam satis esse opinamur.

Opponens.

Si malum in manu teneatur, manus mali odore co(m)pletur, ideo odor, qui est Accidens, in aliud subiectum transire potest.]

Respondens.

Scribit Paulus Venetus Boëtium respondere, odorem, qui in manu percipitur, in manu tanqua(m) subiecto non esse, nec anteà in pomo tanquam in subiecto fuisse: sed odorem illum in quodam fumo resoluto à pomo, qui manui adhæret, aut aëri illi co(n)iuncto, reperiri.] Sed vt Pauli Veneti solutionem credibilem & probabilem esse concedamus, in hoc tamen (ni fallor) peccat, quòd solutionem illam Boëtio asscribat, cùm p.167 longè aliam, & ab hac, quam Paulus Venetus adducit, diuersam habeat. Vult enim Boëtius Aristoteles esse opinionem, Accidens à subiecto in subiectum migrare, sed sine aliquo subiecto non posse cohærere, vt suprà commonstrauimus. Vniuersa Louaniensis schola attestatur, hoc argumentum nihil obstare, cùm non numero idem odor, qui antè malo inhærebat, in manum se recipit, sed ideò odore mali co(m)pleri dicitur, quia malum odorem nouum in manum producit. Quale quidem igni astantibus contingit: cuius argumentum est, quod mali odor per hoc nihil remittitur, quòd manus quoque simili imbuitur odore, nisi fortassis manus ipsa alio contrario odore sit infecta. Nam tunc vterque remitteretur.]

Opponens.

Si quis ad ignem accedat, calorem ignis pedetentim in suo corpore generari sentiet. In dubium igitur vocari potest, vtrum ille calor ex igne proueniat, nec ne? Si dixeris ex igne no(n) proficisci, risum co(m)mouebis, cùm ratione ignis calor ad corpus deferatur. Quòd si ignis calorem esse concesseris, illud confestim sequetur, calorem illum ex igne ad corpus migrasse, & tum idem Accidens numero in diuersis subiectis, temporis saltem spacio, reperiri. Si verò occurras, ex igne per aërem ad corpus deduci, idem etiam absurdum co(n)sequetur, cùm ab igne in aërem, ab aëre in corpus calor deferatur.

Respondens.

Idem numero calor, neq(ue) in igne, neq(ue) in aëre, neque in corpore generatur. Quod autem idem calor numero in igne & corpore non sit, hinc accipi potest, quòd calor igni inhærens sit summus, vimq(ue) habeat comburendi: sed calor qui corpori inest, non est maximus, neque corpus exurit. Dicendum est itaq(ue) in aëre illo, quo circumscribitur ignis, calorem quendam ratione ignis generari, deinde illu(m) aëre(m) corpus ambientem, nouum quendam calorem, & proinde numero â calore aeris & ignis differentem in corpore procreare, atque corpori, tanquam subiecto proprio, inhærere.

XXVIII. AN INHÆRERE SVBIECTO,
sit ex natura & essentia Accidentis.

XXVIII. CAPVT XXIII.

XXVIII. QVAESTIO XVII.

CVm veteres & acutiores interpretes, no(n)nihil de hac quæstione scripserint, nos etiam eam esse tractandam ducimus, ea tamen lege, vt quæstionis sterilitatem dicendi breuitate compensemus. Inhærendi potentia, est quædam quasi propria passio co(m)paratione Accidentis. Quod verò inhærere ex essentia Accidentis non habeatur, hisce argumentis confirmari potest. Natura Accidentis mente & intellectu concipitur, licet ad subiectum non sit affecta: ergò inhærere ex natura Accidentis esse nequit, quamuis proximè eam co(n)sequatur. Præterea, cu(m) inhærere p.168 in quantite & qualitate eandem rationem & significationem obtineat, necessum esset, illas Categorias in vnam cogi naturam, co(n)cedere: si modò inhærendi vim ex illorum natura esse opinaremur.] Qua(m)uis igitur ad naturam Accidentis pertineat, subiecto inesse, (nam Accidentia sine suo fundamento, quod est substantia, cohærere no(n) possunt, vt quid sit albor, quidve color, nam neque albor, neque color constat absque aliqua re subiecta:)] non tamen Accidenti repugnat, sine subiecto sub intelligentiam cadere: nec verò falsum & mendacium in separando existit.] Quare quoad cogitationem hæc ratio non rectè cohæret: Accidens est, ergo alicui inhæret: sed satis est, quòd quandam naturalem inhærendi potentiam siue propensionem habeat.]

Opponens.

Accidentis esse, est inesse, auctore Aristotele, ergo inhærere, est ex natura Accidentis.

Respondens.

Aristoteles per esse, significat existere, quandoquidem Accidens sine suo fundamento existere nequit. Verùm, quoniam huc deducta est oratio, acriter & diligenter est considerandum, duo hæc vocabula, esse & existere, inter se separata esse. Id existit, quod actu & re ipsa in rerum natura cohæret. Illud autem, esse dicitur, quod mente, intellectu, & cogitatione agitatur. Quare licet Accidens non possit sine substantia existere, tamen esse, hoc est, in mente & animo, sine suo fundamento, versari potest.

Opponens.

Si Accidens esse possit absque subiecto, per se subsistere potest: at per se subsistere nequit, quia illud tantùm substantijs attribuitur, ergo absque subiecto non potest permanere.

Respondens.

Ratio non omninò valet: quoniam licet Accidentia sine substantijs intelligantur, per se tamen no(n) existunt, cùm quendam respectum, propensionem, atque inhærendi potentiam habeant.] Ex his colligitur, ea per se existere, quæ nec facultatem quidem habent inhærendi, quandoquidem substantia aliquo pacto Accidens esse nequeat, ideoq(ue) subiecto inesse no(n) potest, ac idcirco in rerum natura per se existit. Vel respondendum est, non esse definitionem Substantiæ per se existere: nec Accidentis esse definitionem, vt in subiecto insit: sed ipsius substantiæ naturæ competit, verè esse, non tamen in subiecto: Accidentis essentiæ conuenit, suam in subiecto naturam habere.]

Opponens.

Inhærere, est ex essentia huius & illius inhærere: sed hoc & illud inhærere, sunt Accidentia, ergo inhærere est ex essentia Accidentis.

Respondens.

Inhærere ad naturam quorundam Accidentium pertinet, eorum videlicet, p.169 quæ nihil aliud esse solent, quàm quidam inhærendi respectus, cuiusmodi sunt respectiua (vt vocant) Accidentia. Veruntamen nolo Lectorem existimare, inhærere poni inter vniuersalia, cùm sit transcendens, & in quauis Categoria, Substantia excepta, collocetur.

XXIX. AN IMAGO IN SPECVLO SIT
Accidens, & cui tanquam subiecto inhæreat.

XXIX. CAPVT XXIIII.

XXIX. QVAESTIO XVIII.

PArum habet negotij & difficultatis docere, simulacrum illud in speculo Accidentis rationem habere, cùm sit & rationi consentaneum, & interpretum testimonijs multis ab hinc sæculis comprobatum: licet non omninò desint, qui idolum illud, nihil esse, sed sensus nostros hallucinari contendunt. Quod vt firmiùs corroborare possint, sæpenumero in exemplum solent dare directum baculum, qui si fortè in aqua ponatur, ita aspectus noster decipitur, vt co(n)festim baculum curuarum esse iudicet. Verùm, cùm illa opinio vna voce ab omnibus sit reclamata, præstat vt ad contentionem illam, de simulacri subiecto, ancipiti sanè contentione distractam, orationem transferamus. Nam que(m)admodum in cæteris, ita in hac controuersia, inter se decertant Dialectici: adeò vt hi ipsum speculum, illi corpus, alij aërem interiectum, imaginis esse subiectum constituant. Nonnulli verò in tanto versantur dubio, & tam ancipiti animo pendent, vt dum dubitant quid sit in hac quæstione verissimum, omnem desperare veritatem videantur. Gilebertus enim Porretanus, vir certê de disserendi facultate multis nominibus bene meritus, dum desinit suum adhibere iudicium, occultè & quasi circuitione quadam imaginem esse in speculo nega(n)s, affirmat vulgum eum de mente & sanitate deturbatum esse iudicaturum, qui simulacrum in speculo esse abnueret. Aptiùs tamen & commodiùs illam opinionem defendi dicit, quandoquidem nulla conditione contingit, non corpus in corpore moueri. Cui quidem suum addit calculum Albertus, licet in alia fuerit opinione in libro cui titulum fecit De homine, in quo quid ipse sentiret, ex animo scripsit.] Quod quidem nonnihil fidei continere videtur, cùm alibi à Gilberto Porretano his verbis deflectat: Discutiendum est, an imago rei visibilis in oculo reperiatur: in qua quæstione diuersæ sunt hominum opiniones. Quidam volunt, eam oculo non inesse, quemadmodum imaginem in speculo esse negant: in qua sententia Empedocles illiusq(ue) adstipulatores fuêre. Huic etiam accedit Gilbertus Porretanus, qui imaginem non ipsi speculo, sed aëri extremo speculum tangenti adhærere opinatur. Sed hæc opinio minuenda est, vtpote quæ ab Aristotele & Peripateticorum schola quàm longissimè discrepat. Quare imago potest esse in speculo & in oculo, non secundum essentiam realem & materialem, veniam autem horum verborum impetratam velim, quandoquidem aptiora atque maioris emphaseos non suppetant. Imago igitur est in oculo vt in speculo, non tanquam in subiecto proprio, p.170 quia cùm non qualitas, sed potiùs quædam qualitatis intentio habeatur, non eget subiecto, vt qualitas in sua natura consideratur.] Cùm verò dicat Porretanus, non corpus in corpore moueri non posse: dicendum est, imaginem in speculo non moueri, sed semper generari & corrumpi: quia illud ex quo imago oritur non est in speculo, sed potiùs extra speculum, cuiusmodi est corpus aspiciens, qua(n)do recto quodam situ speculo opponitur. Non ergo mouetur loci mutatione, vt no(n)nulli arbitrantur, sed perpetuò noua forma nascitur: quemadmodum dicimus lumen loco non moueri, sed recentem oriri essentiam, ratione nouæ præsentiæ illius qui lucem affert. Tribus itaque modis imago in speculo oritur & cadit: ex motu aspicientis, ex motu speculi, & ex motu aëris intermedij. Quod hinc intelligitur, cùm ad commutationem speculi, recta quædam oppositio ex necessitate requiratur, qu(a)e ratione inspicientis vel speculi potest commutari, & ita corrumpitur vna, & generatur alia. Aër etiam interiectus illam ad interitum perducit, si commutetur, vt quando aër medius non rectè inter aspicientem & speculum iacet.] Vel respondere licebit: Duplicia esse Accidentia, absoluta, & respicientia. Absoluta rursus in duo membra ducuntur, quædam à subiecto suo, tanquam à materia & causa, dependent: quædam verò, tanqua(m) à materia & subiecto tantùm, & ab alio suam causam trahere solent, quod in lumine cerni potest. Quamuis itaque Accidentia, quæ à subiecto tanquam à causa & materia dependent, quiescente subiecto non moueantur, Accidentia tamen respicientia alio mouentur mutato.] At omnes Aquinatis confirmatores & defensores ad vnum sentiunt, imaginem corpori aspicienti tanquam subiecto, aëri interiecto vt deferenti, seu imaginem illam portanti, speculo autem quasi radium terminanti, inhærere: ideoq(ue) imaginem ad motum speculi non moueri, quia illi veluti subiecto non inest, sed tantùm per Accidens, quoties corpus aspiciens, quod imaginis est subiectum, mouetur.] Similiter de vmbra est dicendum, eam scilicet esse in eo cuius est vmbra, tanquam in subiecto: in aëre, tanquam in medio: in pariete, seu terra, tanquam in termino. Licet sint qui arbitrentur, vmbram quadam ex parte lucis esse priuationem, naturamq(ue) minûs absolutam habere, eaq(ue) de causa à naturis vniuersis esse remouendam. Atque hactenus de imagine in speculo, seu oculo, eadem enim in vtrisque ratio est habenda, satis disputatum puto, quæ licet sit qualitas, (seu potiùs qualitatis intentio,]) non tamen est passio, vel passibilis qualitas, quia vnaqu(a)eq(ue) talis forma sibi aliquid in Specie contrarium & aduersum habet: sed habitus, vel affectio est censenda, veruntamen ita, vt no(n) ipsa forma propriè, sed eiusdem similitudo existat, quæ in mente & animo reponitur.] Alij sententiam habent, imaginem in quarta qualitatis Specie contineri. Verùm, an ita se res habeat nec ne, Lector suo iudicio liberè vti poterit. [Expositis omnibus his quæ nobis proposita erant, velut quid G enus esset, quid Species, quid Differentia, Proprium, & Accidens: iam quid commune inter se habeant, quid proprium, disseramus.]

XXX. DE COMMVNITATIBVS ET
differentiis quinque vocum.

XXX. CAPVT XXV.

COmmune est quidem omnium, vt dixi, de multis dici: sed ita tamen, vt Genus ac Differentia de Formis & Indiuiduis, qu(a)e sunt eis subiecta, dicantur: Species aute(m), de suis Indiuiduis: Proprium de Specie, cuius sit Proprium, & de Indiuiduis, quæ Speciei subiecta sunt: Accidens, & de Formis, & de Indiuiduis. Nam animal de equo & boue, quæ Species sunt, & de hoc equo & hoc boue, quæ sunt Indiuidua, dicitur. Rationis aute(m) expers, tum de equo & boue, tum de singulis dicitur. Sed Species, qualis est homo, de singulis hominib(us) modò dicitur. At Proprium, & de Specie, cuius est Propriu(m), & de Indiuiduis illi Speciei subiectis dicitur: vt quod aptum est ad risum de homine & de hominibus singulis. Quod verò nigru(m) est, de Specie coruoru(m), & de singulis coruis, quonia(m) Accidens est quod separari no(n) potest, dicitur: & moueri, quod Accidens est quod potest separari, de homine equoque dicitur: sed ita, vt primùm de Indiuiduis, secundo autem loco de iis etiam quæ Indiuidua continent.

Declaratis superiùs singuloru(m) vniuersaliu(m) definitionibus, hoc in loco singula singulis co(n)ferens, ostendit Porphyrius, in quibus co(n)sentiant ac rursus differa(n)t dicta quinq(ue) vniuersalia, idq(ue) satis lucidè ac prolixè prosequitur, vt no(n) sit operæ preciu(m) nos in istis diutius occupari. Si q() tame(n) difficilia, aut notatu digna videbu(n)tur, q() diligenti explanatori minimè dissimulanda fore(n)t, ea q(uam) breuissimus indicare ac explanare conabimur. Quòd igitur hoc in capite dicit, Accide(n)s de pluribus Speciebus pr(a)edicari, no(n) omninò generaliter, sed in pl(a)eriq(ue) intelligendu(m) est veritate(m) co(n)tinere. Ex fine huius capitis, tanq(uam) autoritas qu(a)eda(m) celebris deducitur, Accidentia scilicet primò & proximè Indiuiduis inesse, secundariò autem speciebus, & alijs superioribus, eo ordine quo in illis includu(n)tur. Quod licet de separabilib(us) tantùm intelligat Ægid(ius) Rom(anus) nos tame(n) de omnibus Accidentib(us) co(m)munib(us), quæ no(n) sunt propriæ passiones, potissimùm si absoluta fuerint, accipiemus: quia certu(m) est, multos respectus rationis ipsis vniuersalibus, p(ro)ximè inesse, vt sunt, relatio generis, totius vniuersalis, partis essentialis, & huiusmodi.] Sed cùm hic loc(us) superiùs qua(n)do in Proprij explicatione versati fuimus, sit satis explanatus, no(n) est q(uod) fusiùs eandem rursus cantilena(m) repetamus. Vt aute(m) Porphyrij mente(m) in pauca co(n)feramus: Propriu(m) ab Accidente diduci & separari docet, q(uod) Accide(n)s primùm rebus singulis, Proprium primaria ratione vniuersis notionib(us) inhæreat. Num igitur Porphyriu(m) ta(m) iniquè interpretabimur illius videlicet voluntate(m) ferre, vt nobis persuademus, Accidentia singularia priora esse vniuersis? minimè, aut proprias passiones prius formis q(uas) Indiuiduis conuenire? ne id quidem. Sed tam Propria q(uae) Accidentia p.172 æquè primùm alicui rei singulari ac vniuersali inesse: ita tamen, vt Propria Indiuiduis ratione Formarum, Accidentia verò non Specieru(m) gratia, sed vi sua eisdem insint. Exempli causa: Cicero est candidus, Cicero item est disciplinæ capax: hoc Propriu(m) est, illud Accidens. Cicero est candid(us) per se, hoc est, quia est Cicero, vel res singularis: Cicero est disciplinæ capax non per se primùm, hoc est, quia est Cicero, vel quòd Indiuiduoru(m) principia habeat, sed quia humana natura imbuitur. Rursus, homo est candidus, homo est disciplinæ capax: Candidus appellatur, non quia homo est, hoc est, quoniam est animal rationis particeps, (eam enim naturam haberet, licet no(n) esset candidus) sed quia ex constitutione & complexione Indiuiduorum co(n)stat: & quia Cicero vel alius quispia(m) est candidus. Color etenim est in corpore, ergo in aliquo corpore. Si enim in nullo est singuloru(m) corporu(m), nec in vniuerso corpore.] Est autem disciplinæ capax, quia est animal ratione præditum. Vides igitur Porphyrium per [Primu(m)] significare [per se:] vt Indiuiduis primùm, hoc est, per se, no(n) ratione Formarum, inhærent Accidentia.] At quæres, an vniuersus candor prius insit vniuersali subiecto, quàm singularis candor Indiuiduo? Respondeo: Aliquid bifaria(m) inesse: aut re, aut intellectu. Vniuersalis candor, reipsa priùs no(n) inh(a)eret subiecto vniuerso, quàm Indiuiduis candor singularis. Imò vix aliqua ex parte, nisi ratione reru(m) singularu(m), Accidentia vniuersa re vera inh(a)erent. At intellectus, qui est reru(m) vniuersaru(m) quidam quasi Architectus, co(n)cipere potest homine(m) vniuersum, quatenus habet constitutione(m) Physica(m), candore perfusum, licet ad res singulas cogitatio non transferatur. Valet igitur hæc ratio: Homo est re vera candidus, ergo aliquis homo est candore tinctus. Hæc autem no(n) necessariò cohæret: Homo tantùm cogitatione est candidus, ergo aliquis singularis homo candorem habet. Hinc itaq(ue) perspicitur, candore(m) vniuersum naturæ ordine, singulari candore priorem esse. Illud enim est naturæ ordine prius, à quo non retrò co(m)meat consecutio,] scilicet quoad intelligendi facultatem.

XXXI. DE COMMVNITATIBVS ET
differentiis Generis & Differentiæ.

XXXI. CAPVT XXVI.

COmmunis est autem Generi cum Differentia, Formarum complexio. Differentia enim Species complectitur, etsi non omnes quas Genus. Particeps enim rationis etsi non continet ea quæ sunt expertia rationis, vt animal, at certè hominem & Angelum, qui Species sunt, continet. Quæque de Genere, quia Genus sit, dicuntur, omnia de Formis iis quæ illi subiectæ sunt, dicantur, necesse est. Sicuti quæ de Differentia, vt Differentia est, dicuntur, eadem etiam de Specie, quam illa efficit, dicuntur. Nam quoniam animal Genus est, de eo quasi Genere, dicetur essentia, & quod animatum est, & quod sensum habet. Quinetiam de Formis omnibus, qu(a)e animali subiectæ sunt, p.173 hæc ipsa vsque ad Indiuidua dicentur. Quoniámque particeps rationis Differentia est, de eo Differentiæ nomine dicetur id quod ratione vtitur: nec de eo solùm quod est particeps rationis, sed de iis etiam Formis, quas id quod rationis est particeps co(m)plectitur. Hoc etiam co(m)mune illorum est, quòd Generibus Differentiisque sublatis, tolluntur vnà ea omnia, quæ illis subiecta sunt. Vt enim si nullum sit animal, nec equus est, nec homo: sic, si nihil sit rationis particeps, animal quod ratione vtatur, constare nullo modo potest. Proprium autem Generis est, in pluribus dici, quàm Differentiam, quàm Speciem, quàm Proprium, quàm Accidens. Cùm enim animal in homine, equo, aue, & angue dicatur, tamen quadrupes de his tantùm quæ quatuor pedes habent: & homo, in solis Indiuiduis: quod ad hinnitum natum est, in solo equo, & singulis: itémque Accidens in paucioribus dicitur. Sumendæ autem sunt Differentiæ, quibus Genera in partes diuiduntur, non quæ Generis vim naturámque complent. Deinde, Differentiam Genus vi sua continet, quandoquidem animalium aliud rationis particeps, aliud expers: Differentia autem non co(n)tinet Genus. Tum antiquiora prioráque sunt Genera iis Differe(n)tiis quæ illis subiectæ sunt. Itaque si tolluntur, tollunt Differentias, nec ab illis vnà tolluntur. Sublatis enim animantibus, rationis co(m)potibus & expertibus nihil loci relinquitur. At verò Genera non tollunt Differentiæ. Vt enim omnes tollantur, tamen substantia animata, sensus compos, quod animal est, mente & cogitatione intelligetur. Præterea, Genus in quæstione qua natura rei inuestigatur, dicitur: Differentia, in quæstione, vt dixi, qualitatis. Genus etiam in quaque Forma & Specie vnum est, vt in homine Genus est animal: Differentiæ multæ, vt quòd rationis est particeps, quòd mortale, quòd ad mentem & scientiam percipiendam natum est, quibus à cæteris animantibus distinguitur. Postremò, Genus, Materiæ simile est: Formæ, Differentia. Multa sunt præterea, quæ Generis Differentiæque propria sunt & communia, sed hæc satis multa sunt.

Naturæ ordinem obseruans auctor, Formæ Differentiam proponit, atque quid inter se commune habeant Genus & Differentia, & qua ratione secernantur, ostendit. In prima communitate duo sunt annotanda: Primum, Differentiam eam significari, quæ Generis, non quæ Differentiæ naturam absoluit: deinde, [complecti, seu continere] non actum, sed potentiam declarare, ea ratione, qua superiora res subiectas & inferiores continere dicuntur.] [Quæque de Genere, quia Genus sit, dicuntur, omnia. &c.] Hæc communitas, vel potius huius communitatis p.174 exempla, quibusdam magnam affert dubitationem, dum ea quæ hîc à Porphyrio dicuntur, aptè & acco(m)modatè percipere studeant. Sed vt nos eiusdem intelligentiam habeamus, verba auctoris more nostro pagaphrasikos percurramus. [Quæq(ue) de Genere, quia Genus est, dicuntur,] id est: Quæcunque de Genere in natura rei efferuntur.] Ideo enim dixit, [quia Genus est,] vt ostenderet verba sua in omnib(us), quæ de Genere dicuntur, valere: sed in his [quæ de Genere, quia Genus est,] hoc est, in natura Generis, [dicuntur: Omnia de Formis iis quæ illi subiectæ sunt, dicantur necesse est.] Nam cùm alterum de altero, tanquam de subiecto dicitur, quicquid de prædicato dicitur, id omne de subiecto quoq(ue) dicetur.] [Sicuti quæ de Differentia, vt Differentia est,] id est, necessariò, siue in Differentiæ natura, [dicuntur: eadem etiam de Specie, quam illa] Differentia [efficit] in essentia rei,] [dicuntur.] Ex hoc loco colligunt, aliquid de Differentia, idq(ue) in natura rei, efferri, in quo nihil esse incommodi arbitramur. Est enim Aristoteles auctor, Differentias sumonúmos de primis substantijs enuntiari: quòd si hoc admittatur, dicamus necesse est, Differentiam definitione absolui, non co(m)posita illa ex Genere & Differentia, sed simplice quadam, quæ tamen in natura rei Differentiæ Speciebus accommodatur. Fingamus, verbi gratia, animo & cogitatione, sensus capax, esse animalis Differentiam. Definitio huius excogitatæ Differe(n)tiæ hæc censetur: Sensus particeps est illud, quod ad sentiendum est potens: iam quia sensus capax de animali dicitur, illius definitionem similiter de animali affirmari oportet. Est enim animal id, quod est ad sentiendum potens. Atq(ue) hæc est illa natura, quæ Differentiæ est attribuenda. Neq(ue) enim, vt quibusdam videtur, voluit Porphyrius, superiores Differe(n)tias de inferioribus enuntiari, hoc enim non omninô cu(m) veritate consentit. Cùm enim pronuntiamus, rationis capax esse sensus compos, sensus compos esse animatum, animatum appellari corporeum: h(a)ec ita accipi non debent, quasi hæc Differentia, rationis consors esset sensus compos, sed substantiam potiùs, quæ est rationis particeps, sentiendi facultatem habere. Sicuti cùm dicimus, aptum ad risum esse hominem, nolumus propriam illam ridendi vim, naturam accipere humanam: sed animal illud, quod est ad risum pote(n)s, humanitatis speciem habere. Rationis igitur capax, quatenus est simplex Differe(n)tia, in sua simplice natura considerata, neq(ue) sensus capax, neq(ue) animatum, neque corporeum appellabitur. Quòd quidem de alijs Differe(n)tijs veris germanisq(ue) est dicendum. Qua(m)uis illud no(n) prorsus abnuerim, Differentiam superiore(m) in ea qu(a)e inferior est, quadam virtute co(n)tentam esse ac co(m)prehensam.] Sed nostræ opinioni ita obsistes: Irrationale est inanimatum, est igitur falsum, superiore(m) Differentia(m) de inferiore non dici. Respondemus: Inanimatu(m) dupliciter intelligi, vel quemadmodum tanq(ue) res contradicens animato aduersatur, hoc est, vt Inanimatu(m) nihil aliud nisi non animatu(m) notet, vel que(m)admodu(m) significatione(m) ignotæ Differe(n)tiæ habet. Qua(m)uis itaq(ue) irrationale est no(n) animatu(m), (est enim ea perpetua & immota contradicentium lex, vt de omni re necesse sit verè alteru(m) contradicentium dici, vtraq(ue) de nulla)] tame(n) inanimatu(m), cui Differentiæ nome(n) est impositum, nunq(uam) de rationis capace dicetur. [Nam quoniam animal Gen(us) p.175 est, de eo quasi Genere dicetur essentia] & substa(n)tia, [& quòd animatu(m) est, & quòd sensum habet,] .i. sensus co(m)pos. [Quin etia(m) de formis omnib(us) q() animali subiect(a)e sunt, h(a)ec ipsa vsq(ue) ad Indiuidua,] imò & de ipsis Indiuiduis] [dice(n)tur.] Arboreus in explicatione huius loci, interpretes grauissimus verbis reprehe(n)dit, quòd hæc exempla Porphyrij tam sicco pede pertranseant: atq(ue) illis hoc etia(m) vitio vertit, vt ea quæ vnicuiq(ue) patent, & difficiles no(n) habe(n)t explicatus, copiosissimè & vberrimè tracte(n)t: at verò asperiora & abstrusa leuiter percurra(n)t. Nam cùm ex hoc loco colligi possit, animatu(m) atq(ue) sensus co(m)pos, Genera esse animalis, hæc nihil habere asperitatis volunt, vel potiùs timore perculsi, silentio co(m)mitunt. Animatu(m) & pro Genere & Differentia nonnunq(ue) à doctis vsurpatur: pro Genere, vt intelligamus id ipsum sumi pro corpore animato.] Hæc oi(n)a propemodum verè dicu(n)tur, sed paru(m) acco(m)modatè. Sunt enim quida(m) interpretes, qui in rebus explica(n)dis nulla caligine tectis, seipsos dilige(n)tissimos præbe(n)t, inuoluta tame(n) & obscura præter eu(n)t. Atq(ue) in eodem genere, in quo ipse Arboreus s(a)epenumerò offendit, alios reprehe(n)dit. Est etia(m) veru(m), Differe(n)tias qua(n)doq(ue) ad sua Genera significa(n)da imponi. Sed vt hoc in loco, sensus co(m)pos, & animatu(m), Genera declare(n)t, no(n) est cur co(n)cedamus. Nam si animatu(m) & sensus capax, pro Differe(n)tijs accipiantur, Porphyrij poteru(n)t co(m)munitati inseruire, qua(n)doquide(m) de his sunt intellige(n)da, q() in natura rei dicu(n)tur. Differe(n)tia in natura rei subiectæ cernitur. Nam illud de Genere, quia Genus est, dicitur, quod de Genere generatim & necessariò prædicatur, siue id Genus sit, siue Differentia, siue aliud quicq(ue).] Quamobre(m) animatum & sensus particeps, pro Differentijs hoc in loco à Porphyrio accipiuntur. [Quoniamq(ue) particeps rationis, sed de iis etia(m) formis, quas id quod rationis est particeps co(m)plectitur.] Ergo quicunq(ue) est rationis particeps, vtitur ratione, quod vsu & experie(n)tia falsum esse co(m)probatur. Videmus enim insanos rationis esse capaces, no(n) tame(n) ratione vti: potiùs igitur rationis particeps de ratione vti, q() ratione vti de rationis participe enuntiari debet. Sed quo pacto huic loco satisfaciant interpretes videamus. Boëtius ponit quandam discrepantiam, inter rationis particeps esse, & ratione vti, & rationem habere, quorum vti propriè Accidens est.] Atq(ue) ha(n)c Boëtij solutionem reprehenhit Arboreus, idq(ue) meritò, si modò ipse interea loci meliorem excogitaret. Licet dicat Boëtius, hanc Differentia(m), vtens ratione, esse rationalitati (eo enim verbo vtitur Arboreus) cognata(m), & rationale dici de homine: & aliud esse habens ratione(m), & ratione vti: no(n) tamen mihi planè videtur satisfacere Porphyrio. Stapulensis (atq(ue) Mathisius) dicit, rationis particeps sumi pro eo quod est omnino vti ratione, no(n) tamen si quis quouis modo vtatur ratione, dicetur planè & syncerè rationalis. Nam semifatuus no(n) omnino destituitur ratione, quare erit vtens ratione, no(n) tamen rationalis, quia quodam modo eius ratio, propter perturbationem, qua torquetur & laborat, est læsa.] Sed hæc responsio Boëtiana opinione est longè ineptior. Concedit enim semifatuum vti ratione, non tamen esse rationalem: cùm necessariò relinquatur, semifatuum esse rationalem, si rationis vsum habeat. Ab actu enim ad pote(n)tiam in pronunciatis aientibus valet argumentum: vt actu ridet Cicero, p.176 ergò potest ridere. Pari ratione, à potentia ad actum in pronunciatis negantibus, ratio commodè deducitur: vt semifatuus non est rationalis, ergò non vtitur ratione. At aliquis dicet, Arboreum à nobis non iure redargui, cùm non neget semifatuum esse rationalem, sed eum non purè & syncerè rationalem vocari: esto. Quæro igitur ab Arboreo, quid per purum rationale intelligat? Differentiam aut non differentiam notet, opus est. Si Differentiam significatam esse dixerit, semifatuus erit purè rationalis, cùm Differentia illa seipsam omnibus æquè hominibus præbeat. Quòd si purum rationale, non Differentiam, sed perfectu(m) rationis vsum declaret: tum enim ea, quæ ad mentem Porphyrij nihil pertinent, adducit. Vult etenim Porphyrius, omnia quæ de Differentia dicuntur, de Formis dici. [Quoniamq(ue) particeps rationis, Differentia est, de eo Differentiæ nomine. &c.] Quare de differentia loquitur Porphyrius. Ita quoquò se verterit Arboreus, iaceat necesse est omnis eius subtilitas & solertia. Paulus Venetus affirmat, vti ratione, latiùs se extendere, quàm rationis particeps: quonia(m) rationis particeps, quod diuidit animal, de nullo, nisi de animali dicitur: vti autem ratione, de animali & intellectu, qui non est animal, sed animalis pars, effertur. Atque licet destructo rationis participe, animal ratione vtens corruat, non tamen idcircò sequetur, vtens ratione interire.] Hæc ille ingeniosè forsan & subtiliter, non tamen verè, parumq(ue) credibiliter scripsit. Non enim inde efficitur, ratione vtens, latiùs quàm rationis particeps, quod animal distribuit, patere: quòd ratione vtens, de intellectu, & rationis particeps de solo homine seu animali dicatur. Quandoquidem valde leue est, & nugatorium, intellectum ratione vti, non tamen ea de causa secludimus intellectum: cùm vocabulu(m) solum, vt superiùs admonuimus, non excludat subiectum subordinatu, cuiusmodi est anima, & intellectus. Subiectum Subordinatum vocant, quod interuentu alterius, aliquid in se recepit, vel cuius interuentu aliquid in aliud recipitur.] Quare solus homo est rationis capax, solus homo ratione vtitur, licet vtraque hæc humano intellectui conueniant: & idcirco Pauli Veneti responsio fallax, minimeq(ue) Dialectica est habenda. Sed vt tandem Porphyrio satisfaciamus, diligenter admodum est notandum, Dialecticos omnes in harum quinq(ue) vocum tractatione plærumq(ue) per actum potentiam demonstrare. Verbi gratia: cùm dicimus omne vniuersale de multis affirmari, per affirmari, non tam actum, quàm potentiam seu aptitudinem significamus. Sic ipse Porphyrius per ridens, non actum, sed ridendi facultatem seipsum intelligere meminit: atque illud paulò inferiùs de bipede commemorat. Cùm dicat igitur, vti ratione, de rationis participe efferri: per vti ratione, non actum, sed aptitudinem significat. Illud enim est rationis particeps, quod vtitur, hoc est, quod potest vti ratione: quemadmodum vniuersale est illud, quod in multis dicitur, id est, dici est aptum. [Proprium autem Generis est in pluribus dici, quàm Differentiam, quàm Speciem, quàm Proprium, quàm Accidens.] Sumende(a)e sunt hîc Differentiæ illæ, auctore Porphyrio, quæ Genus constiuunt, p.177 non quæ diuidunt. Difficultas latet in eo quod dicit, Accidens in paucioribus dici quàm Genus, cùm sint quædam Accidentia, quæ de diuersis generibus efferuntur, coloratum enim de corpore animato singulisq(ue) illius Formis ac Indiuiduis, & de corpore item inanimato dicitur. Respondent quidam, duplicia esse Accidentia, communia & certa. Communia sunt, quæ diuersarum formarum Indiuiduis conueniunt, vt nigror hominibus & equis inhæret. Certa appellantur, quæ alicuius certæ solius Speciei Indiuidua sunt, vt ridere tantùm homini competit, sic & loqui. Aues enim non propriè, neq(ue) à natura (in quarum numero psitaci habentur) sed quadam arte instructæ, verba facere dicuntur:] in ijs Accidentibus Porphyrij verba autoritatem habent. Alij volunt, locum in omnibus Accidentibus valere, cûm Genus de pluribus directè & per se, quàm Accidens dicatur. Nam Genus de formis & Indiuiduis legitimè, Accidentia indirectè & per Accidens de Speciebus diuersorum Generum enuntiantur.] H(a)ec igitur Porphyrij assertio intelligenda est de primaria attributione, qua cùm Genus primùm de Formis dicatur, & Accidens de Indiuiduis, videtur illius attributio quâm huius esse fusior.] Vis vt planiùs dicam? Accidens potest naturam Accidentis capere, si modò vni Speciei, ac illius Indiuiduis conueniat. Genus nequit esse Genus, nisi de multis dicatur Speciebus. Non igitur quenquam hoc errore duci oportet, vt arbitretur Porphyrium non noluisse aliquod esse Accidens, quod in paucioribus quàm Genus diceretur, sed ad naturam Accidentis non necessariò requiri, illius æquè latè ac Generis naturam patere. Exempli causa. Coloratum æquè esset Accidens, si de homine tantùm dicendi aptitudinem haberet, ac nunc est, cùm de diuersis Generibus effertur. At animal Genus esse no(n) potuisset, si de homine tantùm enuntiandi vim & pote(n)tiam haberet, quandoquidem Genus in multis formis dicitur. [At verò Genera non tollunt Differentiæ: vt enim omnes tollantur, tamen substantia animata, sensus compos, quod animal est, mente & cogitatione intelligetur.] Aliquid e rerum natura tollitur dupliciter, vel re vera, vel intellectu: Genera hoc modo à Differentijs diuidentibus secernuntur, quòd extinctis Differentijs, Genera re ipsa, sed non cogitatione tollantur. Sublatis autem superioribus, diuidentes differentiæ & reipsa & intellectu corrumpuntur. Verbi gratia, sublato animali, rationis compos, & rationis expers, in veritate & intellectu aufertur. Nam si nullum animal sit, nihil est rationis particeps vel expers. Atque si animal non intelligatur, rationis capax & inops, non possunt mente comprehendi. Quamuis autem Genus, sublatis differentijs re ipsa aufertur, veruntamen intellectu non destruitur. Si enim non intelligeretur nec particeps, nec expers rationis, tamen animal substantiam esse animatam sentientem, intellectu percipi potuisset.] Non dicit itaque Porphyrius, naturam generis permanere, ablatis vniuersis differentijs, quæ Genus diuidunt: sed illam tum posse intelligi, hoc est, si intelligamus Genus non habere in se aliquam suaru(m) Differentiarum, ille intellectus principijs essentialibus eius non repugnabit. Sunt enim Differentiæ quasi Accidentia qu(a)edam Generis.] Neq(ue) cogitationem diuinam hîc accipere debemus, sicuti vulgò dici solet, p.178 sed humanam potiùs, præsertim cùm non statuit Porphyrius ratione præditum, vel ratione carens, re vera tolli, licet illud antea quodammodò asseruimus: sed vel Platonem, vel alium quemuis homine(m), posse animal, quod est substantia animata sensus compos, in sua cogitatione ponere, interim vt nulla diuidens Differentia in animo Platonis versetur. Quòd si hæc interpretatio fuerit à nobis recepta, Aristoteli satisfacere in procliui erit, cùm dicat, sublatis primis naturis, nihil loci relinqui cæteris omnibus.] Loquirur eo loci Aristoteles de interitu qui re vera, non qui intellectu fieri solet: re ipsa sublatis inferioribus, corrumpuntur superiora, quamuis superiora absque rebus subiectis in nostram cogitationem cadere valeant. [Genus etiam in quaque Specie & Forma vnum est.] Vnius vnu(m) est Genus tantùm proximimu. Fieri enim potest, vt vna res multorum Generum remotorum naturas fortiatur, vt homo est & animal, & corpus, & Substantia.] At vnius Speciei plures docet esse Differentias, vt Plato voluit, cuius opinione(m) hîc Porphyrius sequitur. Vel eiusdem plures sunt Differentiæ, quia propriæ rerum Form(a)e nobis ignot(a)e sunt, quas circuitione scribere necesse est.] [Postremò, Genus, Materiæ simile est: Formæ, Differentia.] Genus Materiæ, Differentia Form(a)e similitudine(m) gerit: quòd quemadmodum Materia Physica existit in pote(n)tia ad oe(n)s formas naturales recipiendas, ita Genus est in potentia, vt cum quauis Differentia suarum formarum copuletur: & vt vna quæuis forma naturalis materiam adornat, eamq(ue) ad certam aliquam Speciem deducit constituendam: ita Differentia vltima Generi est ornamento, atque Genus ad certam Speciem perficiendam vnà secum trahit. Ad extremum, vt compositum naturale ex materia & forma, tanquam ex suis causis, efficitur: sic Species ex Genere & Differentia, quasi ex principijs suis, absoluitur.] At licet his in rebus Genus ad materiam, Differentia ad formam habeat similitudinem, in alijs tamen inter se multum differunt. Non enim res tota toti rei necesse est similis sit, sed ad ipsum ad quod confertur, similitudinem habeat, oportet.] Materia ita compositi naturalis est pars, vt eiusdem comparatione rationem totius habere nequeat: at Genus, Speciei pars & totum appellatur.] Nam cùm Genus in Definitione collocatur, partis: cùm de eadem enuntiatur, totius nomen sibi assumit.] Materia porrò & forma, compositumq(ue) naturale, re & natura separantur: Genus, Differentia, & Species, ratione tantùm ac intellectu inter se discrepant. Homo enim, animal, atque rationis compos, non sunt tria, re & natura, sed intellectu solummodò distincta: tres igitur conceptus appellantur, quia tres in mente & intelligentia significationes efficiunt, quarum vna est Generis, altera Differentiæ, tertia Speciei constitutæ.] Animal, naturam sentiendi: rationis capax, intelligendi vim: homo, vtrasque facultates: at Socrates tres illas pote(n)tias & materiam naturæ singularis significat & declarat.] Genus insuper & Differentia in recto casu de rebus subiectis dicu(n)tur, materia & forma in obliquo. Est enim homo animal rationis capax, idem autem non est corpus & anima, si separatim sumantur, sed ex corpore & anima constat. Hoc etiam notandum est, Genus si ad Speciem co(m)paretur, quæ per ipsum constituitur, non esse materiam, licet aliquam cum materia teneat similitudinem, p.179 sed esse formam indeterminatam, inchoatam, indistinctam, & confusam: quæ dispersa in materiam, nondum per propriam perfectamq(ue) materiam determinata est. Cùm verò sit Forma, nullo modo secundum quod Forma est, prædicari potest. Nec etiam ex ea parte, quatenus est forma totius, sed prædicatur ea ratione, qua totum esse cognoscitur, siue sit in potentia, siue in actu.] Vel dici potest, Genus esse formam totius permanentis in potentia: Differentiam esse formam totius actu existentis.

XXXII. DE COMMVNITATIBUS ET
Differentiis Generis & Speciei.

XXXII. CAPVT XXVII.

GEnus quidem & Species, communem habent eam dicendi rationem, qua in multis, vt dixi, reperiuntur. In quo, Speciem illam intellectam volo, quæ Species modò est, non etiam Genus, cùm accidit, Speciem atque Genus esse. Hoc etiam illorum Commune est, quòd priora sunt iis, de quibus dicuntur, & quòd vtrunque quiddam totum est. Sed hoc differunt, quòd Genus Species complectitur: Species continentur, nec Genera continent: quippe cùm in pluribus Genus quàm Forma dicatur. Pr(a)eterea Genera præponi oportet, quæ Differentiis, quas efficientes Formarum diximus, quasi efformata, Species compleant & absoluant. Itaque priora sunt natur(a)e ordine Genera, tollu(n)tque, neque tollu(n)tur. Si enim sit Species, Genus etiam omnino est: at si Genus sit, no(n) co(n)tinuò Species est. Genera etiam vna ratione de omnibus de omnibus Formis, quæ ei subiectæ sunt, dicuntur: Formæ de Generibus non item. Iam hoc superant Formas Genera, quòd Formas complectuntur: Formæ autem Genera, quòd proprias Differentias. Præterea nec Species summum, nec Genus infimum locum obtinere potest.

[Sed hoc differunt, quòd Genus Species co(m)plectitur, &c.] Vnu(m) ab altero continetur dupliciter, aut ponentia, aut actu: Genus suas Species, potentia, non actu complectitur, at Species Genus actu, non potentia continet.] Cùm continere potentia, hoc in loco pro latiùs patere, accipiatur.] Cuius rei testis est ipse Porphyrius, cûm dicit, speciem non continere suum Genus, adiungens rationem, [quippe cùm in pluribus Genus quàm Forma dicatur.] Continet Forma Genus in se, non sub se,] Genus non continet Formam in se, hoc est, actu & in sua natura, sed sub se. [Priora sunt natur(a)e ordine Genera, tolluntq(ue) neq(ue) tolluntur. Si enim sit Species, Genus etiam omnino est: at si Genus p.180 sit, non continuò Species est.] Quandoquidem huius loci difficultas præcipuè in ijs versatur, qu(a)e naturæ ordine priora sunt, ita exordiendum esse putamus, vt ad eorum definitionem inuestigandum nostras disputationes conferamus. Ea naturæ ordine priora sunt, à quibus non retrò commeat consecutio.] Vt, homo est, ergo animal est. Hoc tamen no(n) retrò vicissim dicitur: Animal est, ergo homo est: nam à Genere ad Speciem in terminis aientibus, & in rebus constituendis, ratio non aptè ducitur. Sed dices Porphyrium à vero esse abductum: Numerus enim est Genus binarij, attamen à numero ad binarium retrò commeat consecutio. Consequentiæ reciprocæ dicuntur, in quibus sicut ex antecedente conseque(n)s, sic ex consequente antecedens sequitur: vt Pater est, ergo filius: & ediuersò, Filius est, ergo pater est: sic Numerus est, ergo binarius est: & rursum, Binarius est, ergo numerus est.] Ad hoc est respondedum: Generi duas significationes esse subiectas, atq(ue) vnum altero prius naturæ ordine bifariam esse. Vnum est Genus, quod suas Species ordine quodam essentiali respicit, vt co(n)iuncta quantitas, vt numerus: alterum, quod ad suas Species sine huiusmodi ordine est affectum, vt animal, vt color. Homo enim equum non necessariò antecedit, neque hominem equus, neque alborem nigror, neque nigrorem albor: at linea necessariò superficei, & binarius ternario præire solet. Simili ratione, aliquid alio prius esse naturæ ordine dupliciter intelligi potest, vel consecutione, vel causa. Illud ordine naturæ prius est per consecutionem, quod sine alio esse potest, no(n) tamen ediuersò: & quicquid hoc modo natura prius appellatur, prius etiam tempore dicitur, quia vnum sine alio etiam temporis spacio potest cohærere. Hac significatione illud Genus quod naturali ordine ad suas Species non refertur, hoc est, quod non continet eiusmodi Species, quæ ex alijs formis eidem Generi subiectis dependent, prius esse admittitur. Quamuis enim à Specie ad Genus apta satis conclusio ducatur, non tamen à Genere ad Speciem sumpta ratio valebit, si modò de essentia in reru(m) vniuersitate ponenda sermo habeatur. Genus enim sine suis formis, non simul, sed sigillatim sumptis, potest in rerum natura permanere. Illud verò prius est naturæ ordine per causam, quod cum illo co(n)uersim dicitur, atq(ue) est illius causa. Hac ratione Subiectum est natura prius Proprio: quamuis enim Species natura Proprio antecedat, cum Proprio tamen reciprocatur, atq(ue) Proprij causa appellatur: & quoniam numerus & binarius inter se co(n)uertuntur, & numerus est causa binarij, ideo numerus, tanqua(m) causa, ordine naturæ binario prior esse debet. Quod etiam de co(n)tinuo respectu lineæ, de linea collatione superficiei, de superficie comparatione corporis, est dicendum. Quam ob rem, cùm asserat Porphyrius, Genera Speciebus naturæ ordine priora esse, vtraq(ue) significatione vtitur: cùm dicat insuper, Specie sublata non interire Genus, illud Genus est accipiendum, quod eas Species complectitur, quarum vna ad alteram componendam non concurrit.] Aut respondere poteris: Quædam esse Genera, quoru(m) modò mentionem fecimus, quibus huiusmodi formæ subijciuntur, vt vna alteram constituat & absoluat. Binarius ternarium, ternarius quaternatium, ad extremum, minor numerus maiorem solet procreare. Huiusmodi p.181 Species duplicem habent comparationem, vnam ad inferiora, nempè ad Indiuidua, alteram ad eas Species quarum sunt principia: prima comparatione Genus huiusmodi Formas naturæ ordine antecedit, altera verò nequaquam. Quamuis itaque binarius cum numero reciprocetur, vt est principium numeri ternarij, & alterius cuiuspiam numeri, si tamen eundem ternarium vt Speciem consideremus, cum numero non retrò commeat. Numerus enim potest esse in rerum natura, licet binarius Speciei nomen non habeat. Adde etiam numerum posse cogitatione comprehendi, quamuis binarius aut alia quæuis numeri Species in animo non ponatur: & idcirco naturæ ordine prior est suis formis, quandoquidem à numero ad binarium non retrò commeat consecutio, quoad intelligendi vim & facultatem. [Si enim sit Species, Genus etiam omninò est.] id est: Si Species in rerum naturam cadat, & Genus: vt si homo est, animal est: nam per Genus & Speciem non nuda artis vocabula, sed res intellectas volumus. [At si Genus sit, non continuò Species est,] hoc est, possum animo comprehendere Genus, non intellecta Specie. Vel ita: Non sequitur, quia Genus est in rerum natura, aliquam certam esse Speciem, quamuis necessariò sequitur, aliquam esse Speciem. Vt non efficitur, hominem idcirco esse, quia animal est: sed potiùs ideo aliquod esse animal, hominem scilicet aut belluam. Nam Genus, quamuis sine singulis Speciebus fortassè, sine omnibus tamen esse non potest.] Neque vnquam tolletur à Specie Genus, nisi omnes quæ sunt Generi subiectæ remoueantur, hoc modo: Quod neque immortale est, neque mortale, animal non est.]

XXXIII. DE COMMVNITATIBVS ET
differentiis Generis & Proprij.

XXXIII. CAPVT XXVIII.

GEneri cum Proprio hoc commune est, quòd Species sequuntur. Vt enim si quid sit homo, idem animal: sic si quid sit homo, continuò ad risum aptum sit, necesse est. Illud etiam, quòd æquè Genus de Formis dicitur, atque Proprium de iis Indiuiduis quæ ipsum participant. Æquè enim homo & bos animantes sunt, & Anytus & Melitus æquè apti ad risum. Atque etiam illud commune est, quòd vna ratione & Genus de suis Formis, & Proprium de iis quorum Proprium est, dicitur. Inter ea autem interest, quòd Genus prius est, posterius Proprium. Primùm enim animal esse debet, deinde Differentiis Propriisque distingui ac diuidi. Et Genus p.182 quidem de multis Formis dicitur, Proprium autem de vna aliqua Forma, cuius sit Proprium. Præterea, Proprium vicissim commeat retrò, cùm de eo dicitur cuius Proprium: at Genus de nullo vicissim dicitur. Non enim si quid sit animal, id continuò sit homo: neque si quid animal, idcirco aptum sit ad risum: sin aliquid sit homo, continuò etiam aptum animum ad risum habeat, necesse est: vicissimque, si quid aptum animum ad risum habeat, homo. Præterea, inest Proprium in tota Specie cuius Proprium est, & in sola ea, idque semper: Genus verò, etsi in tota Specie cuius Genus est, & semper, attamen non in sola ea reperitur. Præterea, si Propria tollantur, non etiam Genera vnà secum tollunt: cùm interim sublatis Generibus, Formæ eæ, quarum sunt Propria, constare nullo modo possunt: ita sublatis iis, quorum sunt Propria, ipsa etiam tollantur, necesse est.

[Generi cum Proprio hoc commune est, quòd Species sequuntur:] Non tempore, sed in argumento: [vt enim, si quid sit homo, idem animal: sic, si quid sit homo, continuò ad risum aptum sit, necesse est.] Hæc ratio inter argumentandum sequitur: Plato est homo, ergo est animal, ergo est aptus ad risum. [Illud etiam, quòd æquè Genus de Formis dicitur, atque Proprium, de ijs Indiuiduis quæ ipsum participant. Æquè enim homo & bos animantes sunt, & Anytus & Melitus æquè apti ad risum.] Anytus Rhetor Atheniensis fuit. Ille & Melitus acerrimi fuerunt Socratis inimici,] à quibus reus peractus est. Anyti meminit Horatius:

Qualia vincunt
Pythagoram, Anytiq(ue) reum, doctumq(ue) Platona.]

De hoc etiam Plutarchus mentionem facit. Sed ad ipsam communitatem redeamus, qua docemur, Genus & Proprium æquè secundum magis & minus de rebus subiectis affirmari. In quam sententiam licet ipsa ratio nos perducat, attamen quibus vtuntur homines acuti argumentis ad hoc labefactandum, operæ pretium est considerare.

Opponens.

Differentiæ quæ casu [conueniunt,] etiam si separari non possunt, tamen & co(n)tentionem capiunt & remissionem.] Proprium casu Speciei conuenit, idcirco intenditur & remittitur.

Respondens.

Aut locus ille Porhyrij (vt anteà est monstratum) auctoritatem non habet in omnibus Differentijs, quæ casu & temerè rebus insunt, sed in quibusdam: aut Proprium duobus modis sumitur, vno modo p.183 vt à Speciei principijs profluit, & ita neque intentionem, neque remissionem capit: altero, vt in materiam hac vel ratione dispositam recipitur, eaq(ue) ratione intenditur & remittitur. Proprium hîc in primam, in Differentiæ tractatione in secundam significationem dicitur.

Opponens.

Quicquid de aliquo secundum prius & posterius dicitur, non æquè de illo enuntiatur: sed est aliquod Genus, quod secundum prius & posterius dicitur: Coniuncta enim quantitas prius de linea quàm de superficie effertur, & numerus prius binario quàm ternario, & figura prius triangulo quàm quadrangulo asscribitur: ergo Genus non æquè de suis formis dicitur.

Respondens.

Nullum Genus quatenus est Genus, prius in vna Specie quàm in alia dicitur. Sed vt Genus in suas Species recipitur, nunquam prius de vna quàm de alia affirmatur. Vt materia prima quatenus est matera absolutè intellecta, æquè ad res omnes naturales est affecta. Ea autem ex parte qua contrahitur, atque per formam certa efficitur, prius ad elementa quàm ad concreta & mixta corpora refertur. Hoc igitur ponit Porphyrius, Genus vt Genus, atque vt est totum quoddam confusum in potentia existens, æquè de omnibus suis formis dici: quemadmodum autem eius natura tam arctis terminis est circumscripta, vt actu pars sit speciei, prius vni quàm alteri formæ accommodatur.]

Opponens.

Rationis particeps magis est animal quàm homo, semper enim id magis tale est, quod causa est, vt tale sit alterum:] ergo Genus non æquè dicitur,

Respondens.

Semper id quod pluribus tribuitur, ita vt alteri propter alterum tribuatur, necesse est, vt illi plus competat, propter quod alteri communicatur. Vt si quis diligit Præceptorem propter puerum discipulum, magis diligit puerum discipulum. Quæ Maxima videtur generaliter vera, signatis duabus conditionibus. Prima est, vt causa quæ sumitur, sit postiua & principalis: nam non sequitur, filij sunt parui, quia parentes, qui eos genuerunt, parui erant: ergo parentes fuerunt filijs minores. Item: Amo virtutem, quia amo voluptatem, quæ ex virtute percipitur: ergo magis amo voluptatem. Quia in priore sumitur causa priuans, in posteriore verò causa minùs principalis. Altera conditio est, vt in quo sit comparatio, possit suscipere magis & minùs, & cu(m) diuersitate participetur ab ijs quæ inter se co(m)parantur. Hinc no(n) sequitur. Homo est ad risum aptus, quia animal rationis particeps p.184 est ad risum aptum, ergo animal rationis particeps est magis aptum ad ridendum. Item homo intelligit, quia eius anima intelligit, ergo anima magis intelligit: quia in vtroque exemplo id in quo sit co(m)paratio sine diuersitate ambobus communicatur, & præterea in priori exemplo id etiam non suscipit magis & minus. Quòd si roges, in quo genere causæ accipienda sit hæc Maxima, videntur posse assignari exempla in quolibet Genere, saltem largè loquendo. In Genere causæ efficientis: vt Luna est lucida, quia Sol est lucidus, ergo Sol est magis lucidus. Finis: vt milites amant conflictum, quia amant lucrum, ergo magis amant lucrum. Materiæ: vt lapis est natura grauis, quia terra, quæ in eo dominatur est grauis, ergo terra est natura grauior lapide. Formæ: vt materia cognosci potest, quia forma potest cognosci, ergo forma magis cognosci potest.] Huc etiam alia conditio addi potest, vt vtraque rationem rei, in qua versatur comparatio, habeat. Omninò (enim) nisi vtraq(ue) ratione(m) eius rei de qua agitur, recipiant, nunquam alterum, altero magis minúsve dicatur.] Præsens igitur ratio est fallax, partim quòd animal nequit intendi & remitti, partim quòd hæc Differentia, rationis particeps, non est animal. [Atque etiam illud commune est, quòd vna ratione, & Genus de suis formis, & Proprium de ijs, quorum Proprium est, dicitur.] id est, quemadmodum Genus vniuocè de suis formis, ita Proprium de suis Indiuiduis dicitur. Per prædicationem vniuocam hoc in loco significatur omnis ea quæ non est æquiuoca, quo modo vniuocè dici, omnibus vniuersalibus commune est. Aliter ab Aristotele sumitur vniuoca prædicatio in Categorijs.] Nam propriè in Categorijs vniuocam prædicationem sumit. Illud autem propriè sumonúmos dicitur, quod de aliquo vno nomine vnaq(ue) definitione rei subiectæ naturam tribuente, effertur. Communiter verò sunonúmas dici, est eodem nomine eademq(ue) descriptione nomini congruente, de aliquo enuntiari, qua significatione Proprium vno modo dicitur.] Animaduertas verò, Proprium in duas deduci comparationes, aut vt est Proprio locum habet: atque si hoc modo suam definitionem subiecto attribueret, idem esset in definitione sui ipsius, & idem de seipso diceretur. Est enim ridens, quemadmodum definitur vt Proprium, homo aptus natus ad ridendum. Alio modo definiri potest Proprium, quatenus significat Accidens in aliqua Categoria repositum, atque ea ratione, ridens, est aptum natum ad risum. Ita suam definitionem subiecto impertitur.] [Præterea Proprium vicissim commeat retrò, cùm de eo dicitur cuius est Proprium: at Genus de nullo vicissim dicitur.] Aut hic locus falsus est, aut ab Aristotelis auctoritate discedamus oportet, qui docet Genus reciprocari. Nam & à Proprio, & definitione, & à Genere, commutato sermone, appellationem accipi necesse est: vt si cui insitu(m) sit, vt sit animal gradiens bipes, vicissim id animal gradiens bipes esse verè dicetur. Similis est Generis ratio.] Dicendum est, Aristotelem noluisse Genus reciprocari cu(m) Specie aliqua: sed definitione(m), Genus, & Proprium ab Accidente differre, quòd Accidens si inhæreat subiecto, de eodem ex necessitate no(n) effertur, (nam Accidens, vt candorem & iustitiam, p.185 nihil prohibet quadam ex parte inesse. Quocirca non satis est, candorem & iustitiam docere inesse, si docere velimus aliquem album esse, vel iustum.] Definitio verò, Genus & Proprium de eo cui insunt necessariò dicuntur: vt si animal sit in homine, homo est animal. Nihil enim horum potest aliqua ex parte conuenire, sed omninò vel conueniunt, vel non conueniunt.]

XXXIV. DE COMMVNITATIBVS ET
differentiis Generis & Accidentis.

XXXIV. CAPVT XXIX.

COmmunis est Generi cum Accidente, de multis, vt dixi, dicendi ratio, siue in iis sit Accidentibus, quæ separari possunt, siue in iis quæ non possunt. Nam & moueri in multis dicitur, & quod nigrum est in coruis & Æthiopibus, aliisque nonnullis quæ sine animis sunt. Hoc autem inter Genus Accidensque interest, quòd Genus Formis prius sit & antiquius, Accidentia posteriora Formis. Vt enim Accidens statuatur id quod abesse non potest, certè Accidente prius est, id cui inhæret: hoc etiam, quòd æquè Genere participant ea, quæ illo participant, Accidente non æquè. Contentionem enim remissionémque capit Accidentium communio, Generum no(n) item. Quòd primùm in Indiuiduis Accidentia inhære(n)t, Genera & Species naturæ ordine priora sunt Indiuiduis substantiis. Et quòd Genera in quæstione naturæ de iis, quæ illis subiecta sunt, dicuntur, Accidentia verò in quæstione qualitatis vel modi cuiusuis rei. Si enim rogatus fueris, qualis sit Æthiops? nigrum esse respondebis: aut quomodo affectus sit Socrates? ægrotare eum, vel valere dices. At Genus quidem quid à cæteris quatuor differat, diximus. Vnumquodque autem eorum, à quatuor cæteris etiam differre videbitur: ita cùm quinque sint, & vnumquodque à cæteris quatuor distet, effici videtur, vt quater quinque ducta, viginti differentias omnes expleant. Non ita est, sed quoniam semper enumerantur deinceps, ex duobúsque vna Differentia, quia iam sumpta est, relinquitur, ex tribus duæ, ex quatuor tres, ex quinque quatuor: profectò ex quatuor, tribus, duabus, & vna, decem fiunt & colliguntur Differentiæ. Nam quoniam quid Genus à Differentia, quid à Specie, quid à Proprio & Accidente differet, dictum est, idcirco quatuor hinc oriuntur Differentiæ. Quid autem Differentia à Genere differret, tum dixi, cùm quid ab ea p.186 differret Genus ostendi. Reliquum est igitur, vt quid à Specie Proprio, & Accidente differat, doceamus, ex quo tres nascuntur. Rursum quid Species à Differentia interesset, dixi, cùm quid Differentia à Specie distaret, dicerem: quid etiam differret à Genere Species docui, cùm quid Genus à Specie differret, docerem. Ita restat, vt quid Species à Proprio & Accidente differat, disseramus, quæ duæ fient Differentiæ. Illud tantùm ad disputandum relinquetur, quid inter Proprium intersit & Accidens: quandoquidem quid à Specie, quid à Differentia & Genere differret, antè docui, cùm eorum inter se Differentiam traderem. Si ergo quatuor Generis, Differentiæ tres, Speciei du(a)e distinctiones, in vnum conferantur: si denique Proprij ab Accidente vna, certè ex omnibus decem fient: quarum quidem quatuor Generis & cæterorum iam ostendimus.

In hoc capite nullus locus occurrit, in quo aliquid asperitatis lateat. Cùm autem dicat: Accidentia intentionem & remissionem capere, eaq(ue) primùm Indiuiduis inhærere: quid sibi velit Porphryius, antè satis explicatum arbitramur. Ad cæteras igitur communitates vocumq(ue) differentias transeamus.

XXXV. DE COMMVNITATIBVS ET
differentiis Speciei & Differentiæ.

XXXV. CAPVT XXX.

COmmunis igitur Differentiæ cum Forma, par æqua(m)que communio est. Singuli enim homines æquè participes sunt hominis, Differentiæq(ue) ratinois, ex qua participes rationis nominantur. Hoc etiam iis commune est, quòd semper adsunt iis, quibus ipsorum conuenit communcatio. Semper enim Socrates & rationis est particeps & homo. Proprium autem Differe(n)tiæ est, in quæstione dici, qua quale quicque sit: Speciei verò, in ea qua quid quicque sit, quæritur. Nam si homo qualitate aliqua affectus sumatur & intelligatur, non omninò qualis sit, sed quia Differentiæ Generi accommodatæ eum talem fecerint. Iam in multis Formis sæpè Differentia cernitur, velut quadrupes in pluribus animantibus Specie differentibus: Species autem sola Indiuidua, quæ sub Specie subiecta sunt, complectitur. Præterea, prior est Differentia ea Specie quæ ex ipsa nominatur, quandoquidem sublato eo quod rationis est particeps, p.187 homo constrare nullo modo potest: at homine sublato, quod rationis est particeps, minimè tollitur, cùm Angelus cohæreat. Præterea, co(n)iungitur Differentia cu(m) alia Differe(n)tia: siquidem quod rationis est particeps, quodque mortale, in vim naturamq(ue) hominis concluduntur. Species autem cum Specie non copulatur, vt aliud inde Genus oriatur. Equam enim quandam si certus asinus contrectet, inde mula nascitur: at si omninò equam asinus co(n)trectet, nunquam mulam possit gignere.

[Hoc etiam ijs commune est, quòd semper adsint ijs quibus ipsorum conuenit communicatio. Semper enim Socrates & rationis est particeps & homo.] Nemo ita est, quantum equidem intelligo, grauitati deditus, qui in ijs perlegendis quæ in hac communitate à quibusdam proferuntur, risum continere possit. Cùm enim doceat Porphyrius, Socratem semper hominem esse & rationis participem, volunt nonnulli, Socratem æquè sensu & vita carentem, ac vitam & spiritum ducentem, hominem & rationis participem esse. In quam sententiam multa scribunt, Auicenna, Aquinatis commentator, Albertus, Dorbellus, Colonienses, Lambertus, Paulus Venetus, Scotus, Tartaretus, atque alij conplures. In qua opinione defendenda, tam nugatorias distinctiones fabricantur, tam ineptas solutiones architectantur, vt ad eas enumerandas iure optimo offensionem atque fastidium habere debeam. Æquè itaque sunt irridendi, ac si hominem insanum, sobrium: stultum, sapientem: garrulum, elinguem: barbarum, eloquentem: candidum, nigrum esse, sibi defendendum proponerent. Dicamus ergo, huius rei (videlicet, Socratem mortuum hominem esse) neque Boëtium, neque Auerroëm meminisse, neque etiam ex Porphyrio satis commodè sumi.] Valde itaque nobis arridet Burlei interpretatio, licet à Paulo Veneto sit iniquè reclamata: Socratem semper dum existit, hominem atque animal rationis particeps esse: cui accedit Simplicius. [Iam in multis formis sæpè Differentia cernitur, velut quadrupes in pluribus animantibus Specie differentibus: Species autem, sola Indiuidua, quæ sub Specie subiecta sunt, complectitur.] Eam hîc Differentiam significat, quæ Genus absoluit, ideo addidit [sæpè,] vt cognosceremus vltimam Differentiam, quæ cum Specie infima reciprocatur, non in multis Formis, sed in vna tantùm dici.] [Præterea, prior est Differentia ea Specie, quæ ex ipsa nominatur. Quandoquidem sublato eo quod est rationis particeps, homo constare nullo modo potest: at homine sublato, quod rationis est particeps minimè tollitur.] Dicendum est, aut Porphyrium seipsum ad Platonicorum opinionem inclinasse, aut illum in Generis Differentia versatum fuisse. Nam sublata Generis Differentia, interimitur Species, at sublata vnica Specie, co(n)stare potest Differentia, quia alias sub se Species co(m)prehendit: vt sentiendi vis permanere potest, corrupto homine, sublata sentiendi facultate, tollitur homo.] Aliud autem de Differentia vltima est dicendum. p.188 Sublata enim illius Specie, non remanet Differentia: vt interempto homine, tollitur rationis particeps, licet aduersam tenuerit sententiam Porphyrius, Platonicorum opinionem sequutus. [Præterea, coniungitur Differentia cum alia Differentia. Siquidem quod rationis est particeps, quodq(ue) mortale, in vim naturamq(ue) hominis co(n)cluduntur. Species autem cum Specie non copulatur, vt aliud inde Genus oriatur.] Hic locus ab Ægidio Romano de diuersis Differentijs exponitur, quibus eandem ac vnam re ipsa Differe(n)tiam circumloquimur, ne plures ferè eiusdem rei concedantur. Albertus post Auicennam de ijs intelligit Differentijs, quarum prior vt potentia, posterior vt actus se habet.] Andreas & Tartaretus, minimè contrarias Differentias, cuiusmodi sunt rationis particeps & expers, sed subordinatas Differentias, hoc est superiores & inferiores significari dicunt. Quòd si, quemadmodum Porphyrij exempla indicant & inuunt, duas Differentias æquè proximas intelligamus, tum hic locus Platonicis, non Peripateticis erit assignandus. Quod verò asserat duas Species tertiam non efficere, in constitutione, quam Formalem vocant, locum habet. Non enim rationi repugnat, vt vna Species aliam tanquam materia constituat. Siquidem ternarius binarium numerum, superficies & linea corpus, calor & frigus teporem, hoc est, moderatum calorem vel frigus, efficere dicuntur.] Loquitur igitur Porphyrius de constitutione Dialectica. Est autem co(n)stitutio Dialectica, vera & pura definitio, & qu(a)ecunque in definitione collocantur, sunt illius constitutionis partes. Cu(m) itaq(ue) diuersæ Species in definitionibus reponi nequeant, quicquid enim est in definitione, est vel Genus, vel Differentia, ideo rectè dixit, duas Species tertiam non constituere: ac si diceret, duas Species in tertiæ Speciei definitione non reponi.] Cui quidem interpretationi fauet, quod postea addit. [Equam enim quandam, si certus asinus co(n)trectet. &c. hoc est, quamuis singularis equa, certus & indiuiduus asinus tanquam principia efficientia, ad muli ortum extrinsecus concurrant, quod vulgari versu pronunciari solet,

Burdonem generat sonipes coniunctus asellæ,
Sed mulum generat mixtus asellus equa.]

Hinc tamen non efficitur, asinum & equam vniuersam in muli vera germanaq(ue) definitione reponi, cùm ortus rerum singularum non sit Dialectica constitutio. Quamobrem non negat Porphyrius, quin vniuersus equus atque communis asina extrinsecus concurrant, quemadmodum eorum Indiuidua ad materialem, vt ita dicam, muli ortum. Illud enim negare minimè conueniret. Nam licet ortus per se & propriè ad res singulas tantùm spectet, auctore Aristotele, erit tamen necessarium, vt vniuersalia per Accidens & ratione rerum singularum oriantur & cadant. De quo alio in loco erit disserendum.

XXXVI. DE COMMVNITATIBVS ET
Differentiis Differentiæ & Proprii.

XXXVI. CAPVT XXXI.

Differentiæ autem cum Proprio hoc commune est, quòd æquè illis participant ea, quibuscu(m) co(m)municantur. Æquè enim id omne, quod particeps est rationis, est compos rationis: & quæ nata sunt ad risum, æque nata sunt omnia. Illud etiam iis commune est, & semper conuenire & omnibus quæ continent. Quamuis enim animal bipes debilitatum quid habeat, ad id certè ad quod natum est semper accommodabitur. Et id quod ad risum natum est, etiamsi non rideat semper, tame(n) ex eo, ad quod natum est, semper intelligetur. Differentiæ autem proprium est, plerumque in multis formis contineri, vt rationis particeps in angelo & homine dicitur. Proprium autem in vna Specie cuius est Proprium: & Differentia quidem ex iis consequens est, quorum Differentia, etsi id vicissim retrò non commeet. Proprium autem vicissim etiam retrò commeat, quòd reciprocetur ipsum, & ea quorum Proprium est.

Nihil in hoc capite continetur, quod est ab alicuius intelligentia & sensu disiunctum, quodq(ue) non sit in communi hominum prudentia situm. Quare ad alia orationem transferamus.

XXXVII. DE COMMVNITATIBVS ET
Differentiis Differentiæ & Accidentis.

XXXVII. CAPVT XXXII.

HOc Differentiæ cum Accidenti commune est, quòd in multis dicuntur. Cùm eo etiam, quod separari no(n) potest, illud commune est Differentiæ, quòd semper & omnibus, quæ complectuntur, conueniunt. Nam bipes semper homini co(n)uenit, & nigror coruis omnibus. Sed hoc differunt, quòd Formas Differentia co(n)tinet, nec co(n)tinetur: (nam & Angelum & hominem particeps rationis complectitur) Accidens verò quodam modo complectitur, quia sit in multis. Quodammodo continetur, quod non vnum aliquod Accidens, sed multa recipiant ea, quibus inhærere solent. Præterea nec intendi Differentia, nec remitti potest: at Accidentia & intensionem capiunt & remissionem. Cúmque contrariæ Differentiæ misceri inter se iungíque non possint, tamen contraria sæpè Accidentia coniunguntur. Ac Differentiæ quidem & aliorum, h(a)e sunt communitates ac proprietates. Species autem quid à Genere differret & Differentia, dictum est tum, cùm quid Genus & Differentia p.190 à cæreris distaret, ostendimus. Restat, vt quid à Proprio & Accidente intersit, dicamus.

[Cum eo etiam quod separari non potest, illud commune est Differentiæ. &c.] Hic locus non est verus in omnibus Accidentibus quæ separari nequeunt, sed in quibusdam: Simitas enim est Accidens non separabile, sic nasi aduncitas, attamen omnibus non insunt. Differentia & Accidens non separabile diuersa ratione rebus subiectis semper conueniunt. Differentia enim conuenit semper & re & intellectu: Accidentia quæ diuelli nequeunt, re, non intellectu, substantiæ semper insunt. Quamuis autem coruus aliquis candore nitens reperiri possit, quod fortuito quodam ortu, aut arte, aliáve de causa co(n)tingit: attamen quatenus coruus ex sua naturali complexione seu constitutione constat, nigror omnibus coruis & semper inest.] Atque hac significatione sumit coruum hoc in loco Porphyrius, cùm nigrorem omnibus inesse coruis affirmet. [Sed hoc differunt, quòd formas Differentia continet, nec continetur. &c.] Continere, vt ex attributorum Communitatibus & Differentijs colligitur, quadruplicem habet significationem: primùm, vnum aliud naturali seu essentiali ordine continet, vt superiora inferiores naturas, non autem ediuersò, complectuntur. Deinde, significat actu & intellectu comprehendere aliquid: sic inferiora continent naturas superiores, quod tamen contrà non contingit. Ad hæc, cùm aliquod Accidens non solùm vni subiecto, sed etiam pluribus inest: & hac significatione Accidens suum continet subiectum. Postremò, cùm subiectum ita aliquod Accidens habet, vt alia etiam suscipere possit: atq(ue) eo modo Accidens à suo subiecto continetur. Duabus vltimis huius vocabuli signficationibus hîc vtitur Porphyrius.] [Cùm contrariæ Differentiæ misceri iungiq(ue) inter se no(n) possint, tamen contraria sæpè Accidentia coniunguntur.] Non loquitur hîc de omnibus Differentijs, sed de contrarijs, quæ Genus diuidunt, cuiusmodi sunt, rationis capax, & rationis inops.] Quòd autem contraria Accidentia inter se coniungantur, perspici potest in medijs coloribus, saporibus, & tactibilibus qualitatibus, vbi extrema contraria inter se confusa æquê permiscentur:] vt album & nigru(m), ex quorum mixtura enascitur color medius. Coalescit etiam ex calido & frigido temperatus tepor.] Rubor, pallor, & viridis color, quæ sunt medijs colores ex nigrore & candore, tanquam ex subiecto non inhærendi, sed disponendi, componuntur. Quemadmodum enim candor & nigror ex primis qualitatibus, tanquam ex subiecto dispositionis, fiunt: sic illi medij colores, ex albore & nigrore, non tanquam ex partibus, sed tanquam ex subiecto dispositionis co(n)stituuntur.] Varia sunt etiam alia exempla, quibus ostendi potest, contraria simul coniungi. In mixto enim, quatuor elementorum qualitates ea ratione qua remittuntur, inhærent. Sic si lancea in sublime feratur, atque eo tempore musca casu aliquo per lanceam è superiore parte deorsum veniat, in musca motus est, quo & sursum redditur, & deorsum fertur.

Opponens.

Homo est bellua, ergò diuersæ Differentiæ inter se coniunguntur. Antecedens ita confirmatur. Nihil quod est rationis particeps, differt ab homine, sed quicquid ratione caret, ab eo differt, quod est rationis particeps, ergo nihil quod ratione caret, differt ab homine. Præterea, quicunque dicit te esse animal, dicit verum: sed quicunq(ue) dicit te esse brutu(m), dicit te esse animal, ergo quicunq(ue) dicit te esse brutu(m), dicit veru(m).

Respondens.

Ratio non est legitimè conclusa. Cùm enim sit lex necessariò in ratiocinationib(us) ac syllogissimis seruanda, vt neq(ue) Medium, neq(ue) aliqua medij pars conclusionem ingrediatur,] hanc argumentationem vitiose effectam esse nemo non videt. Nam verbum [differt,] quod est medius terminus, non tantùm in maiore & assumpto, sed etiam in conclusione ponitur. Eaq(ue) de causa hanc rationem in Baroco conclusam non admitti, vsu venire cernimus. Omnis homo differt ab asino, Brunellus non differt ab asino, quia est asinus, ergo Brunellus non differt ab homine. Hæc ratio neq(ue) verè, neq(ue) probabiliter sequitur, quoniam cùm, [differt ab asino,] sit Medium, eius aliqua pars, nempe [differt,] in conclusionem inseritur. Hunc igitur in modum concludenda foret ratio, ergo Brunellus non est homo, quod quidem est satis consentaum. Altera etiam ratio â legibus syllogismo & ratiocinationi impositis discedit. Cùm enim omnis syllogismus ex tribus tantùm terminis constare debeat, illud argumentum peccare videtur, quia in eo quatuor termini reperiuntur. Animal enim in Maiori illud tantùm quod ratione vtitur, in Minori id solummodò quod rationis est expers, significat. Quòd si animal ratione præditum, in vtraque præmissarum intelligas, minor est falsa, si verò rationis inops significari velis, maior enunciatio à veritate est seiuncta & remota.]

Opponens.

Si candor & nigror inter se iungantur, eorum Differentiæ commiscentur, aut igitur contrariæ Differentiæ inter se copula(n)tur, aut prima illa, videlicet contraria inter se coniungi, tollenda sunt.

Respondens.

Differentiæ co(n)trariorum Accidentium inter se permiscentur, non per se, sed per Accidens. Neque permiscentur tanquam partes aut subiectum alicuius tertij, eo modo quo commiscentur Accidentia contraria, sicuti docet Porphyrius, sed inter se quadam præsentia coniungu(n)tur, eo modo quo candor & dulcedo lacti inhærent. Differentiæ verò Specierum disparatarum, cuiusmodi sunt ratione pr(a)editum, & ratione carens, sentiens & non sentiens, nulla ratione inter se copulantur.] Aut dicas, non esse absonum, Differentias diuidentes contrariorum simul subiecto non inhærere, si modò imperfectæ differentiarum naturæ consideretur, quandoquidem verba Porphyrij de Differentijs categoriæ substantiæ intelliguntur.

Opponens.

Si contraria simul alicui inessent, contradicentia eidem vno tempore conuenirent: hoc autem fieri omninò non potest, contraria igitur inter se non coniunguntur. Prima enuntiatio ex Aristotele est desumpta, quæ ratione etiam confirmari potest, quandoquidem necessariò efficitur, nigrorem non esse in subiecto, si modò candor eidem inhæreat. Quare si contraria hæc simul insint substantiæ, relinquitur, nigrorem substantiæ inesse, & non inesse.]

Respondens.

Enuntiatio prima esset concedenda, si modò duo contraria secundum naturas suas co(m)pletas ac absolutas eidem simul inessent, id enim à natura abhorret: tametsi non sit falsitati consentaneum, vnum eorum perfectè, alterum imperfectè eidem inesse. Nec hinc sequitur, contradicentia de vna de efferri: quoniam vnum tantummodò contrariorum, quod altiores habet radices in subiecto, substantiæ denominatem & appellationem præbet.] Quòd si adhuc hæsitaueris, hanc solutionem argumentationis vim non omninò delere, quoniam quandoque euenire solet, aduersa æquis quibusdam gradibus in substantia reperiri, ideoq(ue) simul subiectum denominare. Dicendum erit, in corporibus mixtis & concretis vnum co(n)trariorum semper vigere, & subiecto magis seu potiùs quàm alterum nomen asscribere. Quòd si duo contraria æquè subiecto inessent, nullam ab illis appellationem acciperet substantia.]

Opponens.

Quæcunque se inuicem expellunt, commisceri nequeunt: sed contraria se inuicem expellunt, ergo inter se coniungi non possunt,

Respondens.

Contraria eidem subiecto in gradibus remissis insunt, quamuis in summis inter se non copulentur.] Cùm verò dicas, ea quæ se expellunt, non posse commisceri: illud quidem verum est, eo modo quo se exturbant. Contraria in gradibus summis, hoc est, in perfectis suis essentijs, se inuicem detrudunt: in eisdem gradibus simul alicui non inhærent. Ex his liquet, Burleum non satis accuratè hunc locum interpretatum fuisse, cùm dicat, Accidentia ideo permisceri, non quia simul insunt, vel inesse possunt, sed quòd diuerso tempore substantijs adsint.

XXXVIII. DE COMMVNITATIBVS ET
differentiis Speciei & Proprii.

XXXVIII. CAPVT XXXIII.

HOC igitur Specie cum Proprio co(m)mune est, quod inter se reciprocantur. Nam si quid homo sit, etiam aptu(m) ad risum erit: & si quid aptu(m) ad risum sit, homo. Nam sæpè diximus, quod aptum est ad risum, ex eo quod natum sit ad risum, intelligendum esse. Atque etiam illud commune est, quòd æquè conueniunt. Æque enim & Species insunt in iis quibus cum communicantur, & Propria in iis quorum sunt Propria. Hoc verò differu(n)t, quòd Species alioru(m) esse Genus potest, Proprium alioru(m) Proprium esse non potest: quodq(ue) Species antè cohæret, quàm Proprium, Proprium Speciei innascitur: sit enim homo necesse est, vt sit aptus ad risum. Cumq(ue) Species semper in subiecta re insit reipsa, Propriu(m) interdum potentia inest, atque interdum solum adesse potest. Homo enim semper est Socrates, no(n) semper ridet, quanqua(m) semper ad risum aptum animum habeat. Præterea, quoru(m) definitiones diuersæ sunt, ea inter se differunt. Cùm denique Speciei sit, subesse Generi, de multisque dici in quæstione qua rei natura qu(a)eritur, quæque sunt eiusdem Generis: Proprii est vni alicui, eíque omni sempérque conuenire.

[Hoc differunt, quòd Species aliorum Genus esse potest, Proprium aliorum Proprium esse non potest.] Quidam aiunt, Porphyrium voluisse Speciem infimam esse Genus topicum comparatione Indiuiduorum. Quia Species Indiuiduis comparata, non iam Speciei retinet, sed Generis potiùs accipit faciem. Ad argumentandi rationem nihil propemodum differre videntur, Genus & Species, Species & Indiuiduum.] Nam omne superius ad suum inferius relatum, faciem Generis induit, & eundem ferè locum in argumentando obtinet.] Sed hæc opinio est parum ad Porphyrij sensum accommodata, vtpote quæ nihil cum Genere topico in vniuersalium communitatibus & differentijs commercij habet. Ad Speciem potiùs interiectam suam accommodat orationem, quæ hoc modo à quouis Proprio diducitur, quòd nullum Proprium in alias res conueniat: at verò Species intermedia cùm Generis naturam accipit, diuersis rebus necessariò accom(m)odatur. Atq(ue) licet sensus compos, quod est Proprium Generi co(n)ueniens, homini & bruto attribuatur, no(n) tamen dicitur alioru(m) esse Proprium, quia illis no(n) accidit, quemadmodu(m) ex diuersis & disparibus naturis constant, sed vt eandem essentia(m) ex parte animalis habent. At animal est Genus hominis & bruti, non tantùm quia in animali co(n)uenit, verùm etiam quia Specie & natura discrepa(n)t. [Quodq(ue) Species antè cohæret, q() Propriu(m), Propriu(m) Speciei innascitur: Sit enim homo necesse est, vt sit aptus ad risum] .i. Species est naturæ ordine suo prior Proprio. Sed hæc sente(n)tia condemnanda videtur Peripateticis. In alia enim voluntate est Aristoteles, cùm doceat, in refutatione videndum esse, an tale aliquid [Proprium] adhibitum sit, quod aut contrarium sit, aut omninò æque antiquu(m) natur(a)e ordin(a)e, aut posterius: neq(ue) enim rectè Proprium ponetur.] p.194 Niphus in suam respondendi co(n)suetudinem veniens, ait, hunc locum verisimilem, non autem verum esse: quæ quidem responsio mihi neq(ue) vera neq(ue) versimilis videtur. Louanienses asserunt, Albertum voluisse illud Proprium no(n) esse congruenter assignatum, quòd suo subiecto cognitione nostra esset posterius.] Sed omnium falsarum interpretionu(m) vanitate ac leuitate reiecta, dicamus, ipsius Aristotelis testimonio commoti duplex esse Proprium, complexum & simplex. Illud est simplex Propriu(m), quod sub quarto Attributo continetur, vt ridens, disciplinæ capax. Complexum Proprium accipitur vel pro vera definitione, vel descriptione aliqua. Aristoteles de simplici Proprio no(n) loquitur, cuiusmodi Proprium hîc à Porphyrio sumitur, sed de co(m)plexo, hoc est, de definitione: quandoquidem illa definitio est refellenda, qu(a)e Specie definita ordine natur(a)e non est prior. Neq(ue) alicui in mentem admirari veniat, quinto Topicorum libro Aristotelem quosdam tradere locos, vel ad definitione(m) confirmandam vel labefactanda(m), cùm in definitionis tractatione maximè sexto Topicorum libro versetur, non est, inquam, quòd aliquis huius rei admiratione capiatur: quia cùm Aristoteles primus huiusmodi locorum princeps & inue(n)tor extiterit, locoru(m) ordinem non tam superstitiosa solicitudine obseruauit, vt diuersorum prædicatorum locos, si res ita postularet, vno in libro literis co(n)signare recusaret. Cuius rei locupletissimus est ipse testis. Nam & de ijs quæ iam diximus, & de ijs de quibus deinceps dicturi sumus, hoc semel admonere volo, nihil horu(m) me velle subtiliter & accuratè docere, sed tantum rudem veluti formam subijcere rerum singularum. Ego autem ita sentio, ad hanc artem, quam hoc loco docere instituimus, satis esse rudem quandam ac simplicem rerum singularum habere cognitionem.] Atque vt apertiùs illam tibi dubitatione(m) eximamus, ipsius Aristotelis verba proferre non grauabor, quibus in libro quinto Topicoru(m) docet, Proprium illud esse destruendu(m), cuius nulla pars in rei natura dicitur, quod sanè de complexo Proprio est intelligendum. Coniunctus huic locus est in reprehensione & refutatione, cùm Proprium datur, cuius nulla pars quid res sit explicet. Oportet enim vt in definitionibus, sic in proprijs primùm Genus exprimi, deinde iam hoc pacto adiungi c(a)etera, quæ separant atque seiungunt. Non igitur rectè Propriu(m) ponetur quod non eo modo statuetur: vt si quis Proprium animalis dicat, animum habere, non ponet in quæstione naturæ animal: ex quo sequetur animalis Proprium non rectè positum esse. In confirmatione aute(m) considerandum, an collatum sit aliquid, quod in qu(a)estione naturæ dicatur de eo cuius Proprium ponitur, & ita demùm adiungantur c(a)etera. Hac enim in parte rectè Proprium datu(m) erit: veluti si quis Propriu(m) hominis ponat, animal ad scientiam & cognitione(m) natum, is & Proprium quod in quæstione naturæ aliqua ex parte positum est, dabit, & ea ex parte, hominis Proprium rectè explicabit.] [Cumq(ue) Species semper in subiecta re insit re ipsa, Proprium interdum pote(n)tia, atq(ue) interdum solum adesse potest: homo enim semper est Socrates.] .i. Socrates semper est homo: [no(n) semper ridet, quanq(uam) semper ad risum aptu(m) animu(m) habeat.] Species hoc modo à Proprio differt, q() Species semper actu in suis Indiuiduis inest, Propriu(m) interdu(m) actu, semper pote(n)tia subiecto inhæret. p.195 Notandum est, hanc propositionem, (Proprium semper actu non inest) bifariam intelligi: vno modo, vt naturalis & insita vis ea non actu semper insit in subiecto, & ea ratione non est accipiendus Porphyrius: omne enim Proprium actu suo subiecto inhæret. Alio modo, vt subiectum exerceat operationem seu actum illius naturalis propensionis, eaq(ue) significatione Proprium non semper actu in Specie reperitur. Quamuis itaq(ue) ridendi vis semper actu homini adsit, non tamen idcirco homo actu continuò ridere est iudicandus.

Opponens.

Species actu semper in suis Indiuiduis non cernitur, quòd de Sole, Luna, & mundo perspici potest: Sol enim actu & re vera in vnico tantùm Sole dicitur: Species igitur rebus subiectis semper actu non conuenit.

Respondens.

Porphyrius de illis loquitur Formis, quibus plura actu subijciuntur Indiuidua. Nam Species ea de causa à Proprio separatur, quòd Species actu in suis Indiuiduis re vera & actu permanentib(us) reperiatur: at verò quamuis subiectum, in quo est Proprium, actu existat, non tamen aliqua necessitate requiritur, vt ei Proprium actu inhæreat, sed satis est, si modò facultas insit.

Opponens.

Homo non semper aptum habet animum ad ridendum, quod ita probatur: Quicunq(ue) nequit ridere, aptu(m) no(n) habet ad ridendum animu(m), sed est aliquis inter homines qui ridere non potest, quod facilè quidem in illo cernitur, qui propemodum morte consumitur, aut tantis doloribus opprimitur, vt nulla ratione ridendi actum exercere valeat.

Respondens.

Quemadmodum ars scribendi vel pulsandi est quædam potentia ex multis operationibus acquisita, & ad primam qualitatis Speciem pertinet: ita facultas ridendi, est quædam pote(n)tia naturaliter innata, in secunda qualitatis Specie co(m)prehensa. Quemadmodum igitur quispiam vim & facultatem scribendi & pulsandi habet, & quia instrume(n)tis vel manibus caret, ideo scribere vel pulsare no(n) potest: ita aliquis habet potentiam ridendi, qui tame(n) risum facere non potest, quia organu(m) paratu(m) & in promptu non habet, quod nihil aliud est quàm potentia mouendi faciem. Vt ergo ad scribendum & pulsandum duas requirimus facultates, quaru(m) altera est ars in animo sita, altera est habitus in manu existens: ita ad risum duæ potestates concurrunt, altera naturalis aptitudo appellatur, Speciei tanquam subiecto inhærens, altera est quidam habitus in re singulari secundum faciem veluti in subiecto permane(n)s. Homo semper ridendi habet potestatem, si Speciei, non si Indiuidui potentiam intelligamus.]

Opponens.

Si homo semper ridendi potentiam habeat, aut propinquam, aut remotam: p.196 est autem minimè co(n)sentaneum, potentiam habere remotam, propinquam igitur habebit: ea aute(m) est conditio potenti(a)e propinquæ, vt quouis tempore in actum venire valeat. Quare si homo potentia propinqua ad risum sit aptus, eo tempore quo lamentatur, etiam actu ridere potest, quo nihil potest esse magis repugnans.

Respondens.

Homo potentiam habet propinquam, vt actu quouis tempore rideat: cùm verò in argumentum sumatur, eo tempore quo quispiam lachrymas profundit, actu & in veritate ridere posse, illud quidem non grauatè & repugnanter damus, quoad naturam Speciei, in qua nullus est defectus, sed in fletu, qui risui aduersatur. Quare Plato vt est homo, actu semper ridere potest, & idcirco propinqua ridendi potentia ei est insita, licet aliquid impedimenti habere possit. [Præterea, quorum definitiones diuersæ sunt, ea inter se differunt. Quæres forsan, cur separet Porphyrius Speciem à Proprio per eorum definitiones potiùs quàm cætera vniuersalia, quandoquidem cætera omnia attributa definitione inter se discrepant? Respondemus, eam ideo rationem Porphyrium fuisse sequutum, quia tanta est communitas & affinitas inter Speciem & Proprium, vt inter se reciprocentur: ne igitur eam ob causam aliquis sibi persuaderet, Speciem & propriam passionem natura non separari, ideo vtraque hæc per illorum definitiones secernit atque seiungit.

XXXIX. DE COMMVNITATVS ET
Differentiis Speciei & Accidentis.

XXXIX. CAPVT XXXIIII.

HOC autem commune Speciei cum Accidente est, quòd in multis dicuntur. Raræ autem sunt aliæ communitates, quòd id quod accidit, & id cui quid accidit, distent inter se plurimùm. Proprium autem Speciei est, in quæstione qua quid quicque sit quæritur, de iis dici, quorum est Species: Accidentis autem, in ea qua quale quid sit, aut quomodo affectum sit. Illud etiam Speciei proprium est, quòd vniuscuiusque rei natura vnius est formæ particeps: multorum verò Accidentium, & eorum quæ separari possunt, & eorum quæ non possunt. Præterea, Species antè intelliguntur quàm Accidentia, etiamsi non possint seiungi, (rem enim subiici oportet, vt ei quid accidat) Accidentia verò posteriùs nascuntur, habentq(ue) naturam suam omnem in substantia cohærentem. Speciei etiam æqua est parq(ue) communio: Accidentium, etiam eorum quæ seiungi non possunt, non item. Quoniam Æthiops alius alio colore p.197 nigro potest magis minúsve imbui, & infici. Nunc superest, vt de Proprio & Accidente disseramus. Quid enim Proprium à Specie, quid à Differentia & Genere differret, diximus.

[Proprium autem Speciei est, in quæstione qua quid quicque sit, quæritur, de ijs dici, quorum est Species: Accidentis autem, in ea qua quale quid sit, aut quo modo affectum sit.] Sunt qui colligunt ex hoc loco, Accidens Differentiæ definitionem sibi assumere, cùm Accidens de multis in quale quid dicatur. Sed sensum Porphyrij satis conuenienter non attingunt, nam [quid] hoc in loco non significat aliquam essentiæ partem, sed subiectum, in quo situm est Accidens. [Accidentis autem in ea qua quale quid.] id est, Accidentis est Proprium in ea quæstione dici, qua quæritur, quale sit quid, hoc est, quale sit aliquid, non quale quid sit aliquid. [Illud etiam Speciei proprium est, quòd vniuscuiusque rei natura vnius est formæ particeps, multorum verò Accidentium.] Vnum aliquod Indiuiduum tantùm sub vna Specie infima continetur, sed eadem substantia singularis diuersa Accidentia habere potest. Vt idem Socrates, est quantus & qualis, pater & filius, agit & patitur.

XL. DE COMMVNITATVS ET
Differentiis Proprii & Accidentis.

XL. CAPVT XXXV.

COmmune est illud Proprio cum Accidenti indiscreto, quòd illa in quibus cernuntur, constare sine ipsis nullo modo possunt. Vt enim constare homo sine eo no(n) potest quod ad risum aptu(m) sit, sic esse sine nigro colore Æthiops nullo pacto potest. Et que(m)admodum in iis omnibus quorum est Proprium, & semper inest Proprium, ita Accidens quod seiungi non potest. Hoc verò differunt, quòd Proprium vni modò Speciei conuenit, velut homini id quod ad risum aptum est: Accidens autem quod seiungi non potest, velut niger, non solùm Æthiopi conuenit, sed coruo etiam, & carboni, & ebeno, aliisque nonnullis. Iam Proprium, & id cuius est Proprium, reciprocantur, in omnibus æquè inest Proprium: Accidens autem id quod separari non potest, non reciprocatur. Propriorum etiam æqua est párque communio, Accidentium alia maior, alia minor. Sunt prætereà aliæ multæ Communitates & Proprietates eorum omnium quæ adhuc commemorauimus, sed hæ satis multæ sunt, ad ea discernenda, eorúmque inter se comprobandas Communitates.

[Commune est illud Proprio cum Accidenti indiscreto,] id est, non separabili, [quòd illa in quibus cernuntur constare, sine ipsis nullo modo possunt.] Antequam verba Porphyrij explanauero, libet hîc breuiter quæstiunculam pertractare, quæ in Proprij necessitate versari solet, hoc est, an Proprium tanta necessitate cum subiecto copuletur, vt absque eo subiectum nequeat cogitatione comprehendi. De qua controuersia inter omnes interpretes minimè conuenit. Augustinus Hunæus attestatur, definiri in vltima (Accidentis) definitione Accidens quod est quintum vniuersale, & solum: priores duas definitiones etiam Proprium quarto modo comprehendere. Nihil enim aufert essentiæ is, qui Propria intelligit abesse, propterea quòd in rei essentia non includatur.] Cui suffragatur illud Grouchij: Quia extra rei essentiam omne Proprium est, totam rei essentiam mente concipi absque Proprio. Sic ergo adest Proprium, vt cogitatione possit abesse, absque eo vt rei essentia tollantur.] Cùm enim id quod prius est sine posteriori intelligi possit, Propriumq(ue) suo subiecto posterius esse vnicuique pateat, ideo intellectus hominem absque ridendi facultate concipere potest.] Exactè insuper est considerandum, non separabile tribus modi accipi: primò, tanquam res contradicens, quod nullo modo separari potest, nec re, nec ratione: vt hominis differentia, qualis est, rationis capax: alio modo, quasi quiddam priuans, quod non re, sed ratione separari potest: & sic Proprium, vt ridens, est non separabile. Tertio modo, contrariè, quod & re & ratione separabile est, sed difficulter: & proinde non separabile dicitur, quod contrariam habet qualitatem. Hæc ferè Boëtius.] Verùm, huiusmodi homines non satis accuratè & subtiliter Proprij perspiciunt ac persequuntur rationem: quid enim est tam repugnans, quàm asserere Proprium necessariò profluere à Speciei natura, si modò cogitatione atq(ue) intellectu à Specie distrahatur? Respondebis, hoc idcirco contingere, quia Species actu absque Proprio nequit permanere. At eam vim Accidenti inesse, vsu & experientia monemur. Quis, quæso, affirmaret, hominem actu extare posse, sine quantitate, calore vitali extincto, primis deniq(ue) qualitatibus sublatis? Quamobrem Accidentia æquè necessariò ac Propria suis conueniunt subiectis, quod quidem est erroris & vanitatis plenum. Dicamus igitur, propriam passionem, vt ridendi vim, sui subiecti substantiæ insita(m), quodammodò eius substantiam confirmare, à qua disiungi non potest, nece re, nec cogitatu, nisi subiectum corru(m)patur.] Repugnat enim principijs essentialibus Speciei, vt quis propriam passione(m) à subiecto abesse intelligat, quia ex illis, tanqua(m) ex necessarijs causis profluit.] Accidentia aut quantumcunq(ue) videantur ad rei subsistentiam necessaria, no(n) tame(n) fluunt à principijs essentialib(us) Speciei: quare non necessariò debent subiectis adesse, possuntq(ue) abesse subiectis, absque eorum interitu, quantum ex parte naturæ Speciei. Quemadmodum coruo, quantum ex parte suæ naturæ, non est necessarius color niger, neque cygno albus. Sic quælibet Accidentia, quoad ipsam naturam humanam, abesse possunt. Vt enim Petrum intelligam sub hominis ratione, non opus est cogitare, quòd vllum sensum habeat: sed sufficit, quòd ipsum vt animal rationis capax considerem. p.199 At verò sine iniuria naturæ, Speciei proprietatem naturalem abesse intelligere non poterimus. Velut qui hominem intelligit, vt non aptum ad risum, aut non disciplinæ capacem, sine humanæ naturæ iniuria non facit. Cùm enim ex ipsius essentialibus principijs naturaliter & necessariò hæ proprietates effluant, fieri non potest, vt absque Speciei naturæ iniuria, quodcunque hominis Indiuiduum imaginemur subsistere, & simul ipsum non esse ad risum aptum, aut disciplinæ capax. Cæterùm, si intelligam Petrum vt non habentem qualitatem aliquam huiusmodi quæ tactus nominetur, aut non habentem naturalem calorem, nulla in hoc est repugnantia, aut iniuria humanæ naturæ: quemadmodum cùm cygnum imaginor nigrum, nulla sit cygni naturæ iniuria.] Sed vt extremum habeat aliquod oratio nostra, quæ sententia omnibus Dialecticis sit sequenda, vno aut altero verbo concludam. Differentia, Proprium, & Accidens, hac ratione secernuntur, quòd Differentia, nec re, nec cogitatione, à Specie, quam absoluit, separetur: Proprium quadam ex parte, intellectu videlicet simplice: Accidens, composito. Exempli causa: Rationis particeps, neque actu, neque mente, ab homine remouetur. At possum hominem cogitatione complecti, quamuis ridendi facultatem in animo non habeam, non tamen illa naturali procliuitate carentem: at desigere licebit cogitationem in coruo, non solùm nigrore vacuo, verùm etiam candido colore nitente.] Huic Aristoteles testimonio est: Si positum est Accidens id, cui quid est contrarium, videndum est, idêmne sit contrarij & Accidentis subiectum. Eadem enim res vim habet ad recipienda contraria.] Quæ quidem verba de omnibus Accidentibus aduersis sunt intelligenda: licet asserat Niphus, idq(ue) ex Alexandri sententia, eum Aristotelis locum esse verum, si contrarium Accidens naturaliter non inhæreat, vt nigror coruo, candor niui.] Valet igitur ille locus in quauis substantia, si naturam Dialecticam tantùm, & non complexionem seu Physicam constitutionem intelligamus. Nulli enim substantiæ, quatenus substantia est, repugnat contraria habere Accidentia: vt ignis, ex ea parte qua substantia est, calorem & frigus recipere potest: licet quoad naturalem & physicam constitutionem, fieri non possit, vt ignis sit frigidus.] Ita foelix, quoad suam substantiam, ærumnis & miserijs premi potest, licet tantum non habeat viuendi spacium, vt omnes amittat virtutes, & omni vitiorum genere, quæ simul ei inesse possunt, deprauetur. Ratio etiam Niphi parum aut nihil habet ponderis, qua probare conatur, Deum posse mortem obire, quia vita fruitur: quandoquidem locus Aristotelis auctoritatem habet in Accidentibus, at vita Dei non est Accidens, neque alicuius Categoriæ aut attributi terminis circumscribitur, cùm sit inexhausta, interminata, infinita, quemadmodum ipse Diuinus Spiritus esse creditur. Sed iam sentio me longiùs esse prouectum, quàm proposita ratio postularet, ad propositu(m) reuertar. Vides tandem, Proprium cum Specie natura tam necessarijs vinculis coniunctum esse, vt Proprium ad Speciem (quemadmodum cætera omnia Accidentia ad sua fundamenta subiectaque) p.200 tanquam ad miniculum adnitatur, & vt Species Proprio suo spoliata, mente non omnino comprehendatur. Cùm autem aduersarij argume(n)tis prosequantur, posterius ei quod prius est, interitum non afferre, at Speciem priorem esse Proprio, eam proinde à Proprio non interimi. Respondemus, posterius tanquam causam no(n) euertere id quod præcedit, sed tanquam quiddam necessariò ex eo quod prius est, illiúsque principijs necessariò manans. Quia igitur Species & Propriu(m) eadem habent principia, Proprio extincto, eius destruantur principia opus est, quibus euersis, nullum Speciei vestigium relinquitur.] Quamobrem prima illa argumentationis enuntiatio, vires & momentum habet, quoties prius & posterius nullo necessitatis vinculo inter se colligantur.] Hæc si tenuerimus, qu(a)e mihi quidem non videntur posse co(n)uelli, faciliùs multò præsentem Porphyrij communitatem cognoscemus. Primùm ergo necesse est, vt in memoriam principiorum, tam Proprij quàm Accidentis veniamus, Proprium à natura Speciei, Accidens à constitutione seu complexione Indiuiduorum proficisci. Que(m)admodum itaque natura Speciei sine Proprio constare nequit, ita subiectum Accidentis in complexione sua naturali consideratu(m), sine Accidenti indiscreto, vel non separabili, nullo modo extare potest. Qua(m)uis enim natura Dialectica corui sine nigrore possit animo comprehendi, si tamen in coruum naturali complexione imbutum, cogitationem abijcias, nigrorem ab eo, nec re, nec intellectu separare valebis. Quare Proprium necessariò Speciei principijs co(n)uenit, Accidens verò minimè, nisi per Accidens & ratione propriæ passionis, eóq(ue) magis si Proprium in secunda qualitatis Specie reponatur: tum enim ratione Proprij qualitas necessariò in Speciem cadit, licet per se ex necessitate Speciei naturam non comitetur.] [Hoc differunt, quòd Proprium vni modò Speciei conuenit, velut homini id quod ad risum aptum est: Accidens autem, quod seiungi non potest, velut niger, no(n) solùm Æthiopi conuenit, sed etiam coruo & carboni, & ebeno, alijsque nonnullis.] Hic locus non est generatim intelligendus: possunt enim esse quædam Accidentia, quæ respectu multorum subiectorum non sunt Accidentia inseparabilia. Quòd nigrum sit non separabile Accidens carbonis, non videtur Louaniensibus versimile, cùm videmus carbonem incensum rubrum apparere & candescere. Sed dicendum est, sensum cùm carbonem accensum iudicat esse rubrum, falli. Non enim ibi verus est rubor, qui conspicitur, sed phasma potiùs, seu apparitio quædam falsa, eo quòd particul(a)e ignis in poris carbonis recept(a)e ruborem mentiantur, lucidum enim per nigrum visum, rubrum apparet, sicut in physicis ostenditur. Eius rei confirmatio potest esse, quòd extincto igne, pristinam carbo nigritiem obtinere conspicitur.] Atq(ue) si carbo etiam re vera ruborem habeat, no(n) est, quòd vllo vrgeatur Porphyrius incommodo, quandoquidem frigus est non separabile Accidens, cùm ad aquam refertur, licet aqua ratione ignis calescat. Dicendum est igitur, eorum accidentium, quæ non separantur, duo esse genera: alia secundum præsentiam, & illa actu suis insunt semper subiectis, quamdiu subiecta existunt, vt calor naturalis: alia verò sunt non separabilia secundum causam, hoc est, quæ actu aliqua violentia separari p.201 possunt, sed tamen violentia ad nihilum redacta, rursus ad subiectum, ratione alicuius causæ naturalis subiecto innatæ, redeunt: vt frigus aquæ est Accidens non separabile, & tamen actu abest, quoniam aqua ratione ignis calorem recipit: quòd si calida aqua ab igne detrahatur, paulatim ad suum pristinum frigus redit. Sic lapides, & siqua alia mittuntur tormentis, supra se & in sublime posita disijciunt, non proprio impetu, sed eo qui iacentium violentia ipsis est intortus. Itaq(ue) non est diuturna vis istarum, sed remittuntur, franguntq(ue) quantu(m) possunt, inditum sibi conatum, & statim redduntur natur(a)e su(a)e.] Deorsum ferri naturaliter inest lapidi, & ab eo violentia quadam interdum remouetur. Quamuis igitur nigror carbonis, non sit Accidens inseparabile secundum præsentiam, est tamen secundum causam, quia extincto igne, nigrorem recipere solet. Verùm nigror Æthiopis, corui & Ebeni Accidens non separabile secundum præsentiam habetur. Est autem Ebenus arbor, quæ in India nascitur, cuius lignum nimio sui nigrore resplendens, oculis pergratum esse perhibetur, suisq(ue) regibus huius ligni tributum Persæ pendere solent.] Huius arboris meminit Plinius. Ferunt eam amputata(m) ad lapidis duritiem peruenire, eamq(ue) vim sibi insitam habere, vt igni nequeat exuri: In quam sententiam factum est illud:

Ebenus est arbor, quam nullus concremat ardor.]

[Iam Proprium & id cuius est Proprium, reciprocantur, in omnibusq(ue) æquè inest Proprium: Accidens autem id quod separari non potest, no(n) reciprocatur.] Reciprocatur aliquid dupliciter, aut re vera, aut intellectu: Proprium cu(m) Specie re ipsa & intellectu reciprocatur, Accidens re quandoque, nunquam intellectu. Vt omne corpus co(n)cretum est re vera coloratum, licet, quod sæpiùs est inculcatum, quoad intellectum vicissim non dicatur. Corpus enim in animo potest imprimi, quamuis coloratum in cogitatione non existat. Nolo hic moram lectori afferre in illorum erroribus refellendis, qui volunt coloratum vim Proprij obtinere, vt de quibusdam meminit Arboreus & Demochares, quod à veritate multum abest, quia omne Proprium subiecti formam sequitur.] A materia enim non potest prouenire, (licet in ea sit sententia Iauellus) quia interdum materia aliquid impedimenti & defectus habere solet.] Sed in Attributorum communitatibus & differerentijs satis diu versati sumus: quandoquidem quæ perspicua sunt, longa esse non debent.]

XLI. AN SINT QVINQVE
numero Attributa.

XLI. CAPVT XXXVI.

XLI. QVAESTIO XIX.

IN quorundam fortasse offensionem incurrere videbor, quòd cùm homines egregia quadam exercitatione in Dialectica has, quas hic propono, quæstiones, in ipso vniuersalium introitu tractent, eas in hunc locum differendas esse statuerim. Quôd si de instituti mei ratione acriùs & attentiùs cogitauerint, me quidem nihil habere offensionis facilè dijudicabunt. Quid qu(a)eso emolumenti afferret, ad abstrusas has de attributis quæstiones, disputationes conferre, vsque eò, dum quid esset Genus, qualem haberet naturam Species, quo pacto definiretur Differentia, quæ vis Proprio, quæ Accidenti descriptio esset accommodanda, cognitum & exploratum haberemus? Verùm quantò magis in ordine obseruando illorum reprehensiones pro nihilo puto, ta(n)tò minùs in eisdem remouendis curam & industriam collocanda(m) esse duco. His igitur omissis, in huius controuersiæ explicationem aliquid laboris ponamus. Quanquam autem dubitationem non habet, vnamquamque rem vniuersam aliquo horum quinque Attributorum numero (Genus, Speciem, Differentiam, Proprium, & Accidens intelligo) clausam & conclusam esse: ne quid tamen prætermittamus, rationes quoque cur hoc ita sit, afferendas esse puto. Vnumquodque Vniuersale est in multis, & de multis dicitur: in multis tamen ita cohæret, aut vt sit ex illorum natura, aut in eos temerè & fortuitò cadat. Quòd si in rerum subiectarum natura ac essentia cernatur, illud huiusmodi erit, quod aut informari possit, & è sua deduci confusione, cuiusmodi est Genus, vel quod rem informat, vt Differentia, vel denique quod formatur, quale quiddam est Species: est enim Genus potentia, Differentia actu principium, ex quibus simul conflatis & conglutinatis, Species efficitur & componitur. Quòd si extra rei naturam sit, aut in Speciem primùm cadat oportet, quod Proprium appellatur, aut in res singulas, vt Accidens.] Vel si mauis, ha(n)c accipe rationem. Omne Vniuersale aut in quid, aut in quale dicitur: si in quid, aut de differentibus Specie, & sic est Genus: aut de numero differentibus dicitur tantùm, & sic et Species: si verò in quale aut in rei essentia dicitur, & sic habetur Differentia, aut in quale, quod fortuitum est, atque hoc vel necessarium & erit Proprium, vel contingens, quod erit Accidens.

Opponens.

Sunt plura quàm quinque Attributa, quia ipsum Vniuersale in quinque Attributa diuiditur, quare præter illa sextum est Attributum constituendum.

Respondens.

Ratio non est satis exquisita. Nam quemadmodum hæc conclusio minimè est necessaria: homo est Species, & nullus homo singularis est p.203 Species: ergo aliquis est homo, qui non est homo singularis. In hoc argumento co(m)mutatur significatio. Cùm enim dicitur, homo est Species, verbum (homo) simplicem habet significatione(m). Similiter in hac enuntiatione, vniuersale in quinque Attributa diuiditur, vocabulum (vniuersale) simpliciter sua(m) absoluit significationem: in illa verò, nullu(m) horum vniuersaliu(m) in alia quinq(ue) distribuitur, subiectum, Personalem (vt prisco vtamur vocabulo) præ se fert sententiam. Quamobrem vt hæc inter se co(n)ueniant, animal est Genus, & nullum animal est Genus: ita hæc non pugnant, vniuersale in quinque Attributa diuiditur, & nullum vniuersale in quinque distribuitur Attributa.

Opponens.

Decem sunt Categoriæ, decem igitur sunt Attributa: nam Categoria nihil aliud est quam collocatio seu dispositio Generum, Formaru(m), & rerum singularum.

Respondens.

Ratio est neganda, quandoquidem decem Categoriæ sub quinque Attributis continentur. Vt igitur has & eiusmodi rationes facilius refellere valeamus, vnam huic quæstioni cautionem & prouisione(m) adhibere non recusabo. Quæstio de vocibus, non de rebus, proponitur. Non enim in dubium vocatur, an sint tantùm quinque res vniuersæ, hæc enim qu(a)estio nihil habet difficultatis, cùm vnicuiq(ue) liquidò co(n)stet, decem esse prima Genera, sub illis Genera interiecta, Species etiam numero nobis infinitas comprehendi. Sed hoc potiùs in co(n)tentionem venit, an omnis illa res cui natura vniuersalis est insita, sub Genere, Specie, Differentia, Proprio, & Accidente contineatur. Cùm itaq(ue) dicatur, dece(m) esse prima reru(m) capita, p(ro)inde vniuersalia ta(m) magno numero debere claudi: illud necessariò non efficitur, quandoquidem ratio à vocibus, de quibus quæstio proponitur, ad res digreditur. Quòd si aptè de controuersia hoc argumento disputaueris, ita co(n)cludere oportebit: Decem sunt Categoriæ, ergo omnia vniuersalia sub quinque his vocibus non reponuntur: quo quid concludi potest obtusiùs?

Opponens.

Genus summum, & Genus interiectum, diuersa efficiunt attributa: ergo sex sunt constituenda.

Respondens.

Genus primum & intermedium non sunt diuersa Attributa, quandoquidem Genus interiectum, vt illam habet comparationem, in Attributis non collocatur. Vniuersale ad inferiora, at Genus interiectum ad superiora refertur.

Opponens.

Duo sunt tantùm Attributa aduentitia, ergo duo sunt tantùm Attributa essentialia: vel tria sunt vniuersalia in rerum subiectarum natura, tria igitur sunt extra eandem essentiam permanentia.

Respondens.

Argumentum est infirmum. Sunt enim tria vniuersalia essentialia, propter triplicem naturæ ration(a)e, qu(a)e aut informari potest, cuiusmodi est Genus: vel informat, vt Differentia: vel informatur, vt Species. At cùm naturæ fortuitæ quæ foris sunt, vel à formis & speciebus, vt propriæ passiones: vel ab Indiuiduis, vt Accidentia, proficiscantur, idcirco duo duntaxat vniuersalia fortuita & aduentitia sunt statuenda.]

Opponens.

Sunt tantùm duo Attributa, quinque igitur non sunt. Genus & Species sunt Attributa, & tantùm sunt duo, ergo duo sunt solummodò vniuersalia.

Respondens.

Ratio est fallax, cùm no(n) inde effici possit omnia vniuersalia tantùm esse duo, sed quædam inter eadem reponi, quæ maiorem numerum minimè constituunt. Eodem etiam modo est hæc ratio refellenda: Duo sunt Attributa, & non plura: ergo no(n) sunt quinque. Duo sunt & vnu(m), sed vnum non est plura, ergo plura non sunt. Hæc ratiocinatio non rectè cohæret: ita enim esset concludenda, ergo duo sunt Attributa, & aliquod quod no(n) est plura, est Attributum. Neq(ue) hæc enuntiatio omni ex parte est vera: duo sunt & vnum. Nam præter illa tria, etiam Proprium & Accidens locum sibi in vniuersalium numero vendica(n)t.]

Opponens.

Differe(n)tia quæ Generis, & Differe(n)tia quæ Speciei est procreatrix, eisdem dicendi rationibus separantur, quibus Genus & Species: nam Genus de multis Formis, Species de Indiuiduis dicitur: ita Generis Differentia diuersis Speciebus, at verò Speciei Differe(n)tia de rebus singulis enuntiatur: sed Genus & Species diuersa sunt Attributa, diuersa igitur vniuersalia Generis & Speciei Differentia efficiunt.

Respondens.

Genus & Species non idcirco tantùm diuersa constituunt vniuersalia, quòd hæc solummodò in rebus singulis, illud in formis dicatur: verùm etiam quòd Genus inferioribus essentiam, quæ informari possit, Species verò rebus subiectis naturam informatam impartiatur. At vtraq(ue) Differentia formam Formantem inferiorib(us) attribuit.] Eodem etia(m) addendum est, Speciem tantûm de Indiuiduis dici, at Speciei Differentiam non solùm de Indiuiduis, sed etiam de vna Specie efferri: sicuti rationis particeps, non tantùm Socrati & Platoni, alijsq(ue) Indiuiduis hominibus, verùm etiam homini, qui Species est, accommodatur.

Opponens.

Quatuor sunt tantùm prædicata, Aristotelis testimonio, ergo tantùm quatuor sunt vniuersalia.

Respondens.

Si absolutè Prædicata considerentur, quemadmodum quinque sunt numero Attributa, ita quinque sunt Prædicata, quandoquidem Prædicatum & Attributum ea ratione reciprocantur. Quòd si Prædicatum ad definitionem sit affectum, vt cognoscatur quæ sunt in definitione adhibenda, & quæ reijcienda, ita quatuor tantùm numerantur. Aristoteles igitur definitionem inuestigare cupiens, de Specie verba non fecit, ea enim est quæ definitione explicatur: sed potiùs alia quatuor Prædicata sibi in orationem assumpsit, vt commonstraret, quæ Prædicata in Speciei definitionem conuenirent, quæ ab eadem remouerentur. Genus & Differentia in formali (vt vocant) definitione, Proprium in materiali, Accidens in nulla definitione collocatur.] Hoc autem in loco etiam atque etiam est aduertendum quòd quamuis idem possit in Attributis, Categorijs, & Prædicatis reponi, hæc tamen tria inter se differre, & eam ob causam diuersos efficere numeros. Numerus enim & distinctio Attributorum, à diuersa efferendi ratione de rebus subiectis, ducitur. Numerus ac distinctio Categoriarum, ex vario dicendi modo in prima substantia proficiscitur, videlicet quòd vna substantiam primam efficiat quantam, altera qualem, alia agentem. &c. Verùm, Prædicata suum numerum & distinctionem à modis inhærendi, & dicendi de Specie infima, accipiunt, vt de eadem aut in quæstione naturæ, aut fortuitò, aut conuersim, aut non conuersim, Prædicata dicantur. Vnde perspicitur, diuersum numerum Attributis, Categorijs, ac Prædicatis esse assignandum.] Prædicata etiam & Attributa à seipsis secernuntur, quòd horum Genus sit vniuersale, illorum verò Prædicatum: in his dicendi, in illis inhærendi rationem consideramus: horum nullum est complexum, in illis quædam cum complexione dicuntur, nempè Definitio: in his actum, in illis potentiam: in his voces, in illis res maximè considerare ac respicere solemus.

XLII. AN VNIVERSALIA CADANT
in rerum naturam, an in solis animis sint.

XLII. CAPVT XXXVII.

XLII. QVAESTIO XX.

QVanquam illæ, quas prætermisit Porphyrius, quæstiones, ob earum difficultatem ac asperitatem, à primo potiùs Philosopho, quàm à Dialectico, in controuersiam & deceptationem vocari debeant: vt tamen Dialecticæ studiosis hac etiam in parte satisfaciamus, leuiter easdem tangere animo quidem intendimus, vel eo præsertim consilio, quòd earum tractatio his quæ hactenus de Attributis disputata sunt, nonnihil lucis adferre videatur. Inter cæteras autem quæstiones, p.206 hæc quæ nunc in manibus est, habet bene longam & satis litigiosam disputationem. Nam in Dialecticorum scriptis tanta est dissentio, vt nonnulli vniuersalia mentis esse conceptus, multi eadem ab anima esse separata, alij vniuersalia extra animum cohærere contendunt, ita tamen vt vniuersalis nomen & conditionem nunquam nisi opera mentis & intellectus obtineant: complures autem ex aduersa parte, Attributa extra animum absque intellectus adminiculo vniuersalis rationem habere volunt. In prima erant opinione Epicurei, atque illi qui re omissa, nomen tantùm tenent, quos populariter Nominales appellamus, quorum princeps est Occham.] Quibus assentire videtur Mirandulanus, vniuersalia in natura non esse, quia tum suis singularibus posteriora essent: cùm vniuersale, sicut Aristoteli videtur, aut nihil sit, aut suis singularibus posterius.] Quare notiones, seu potiùs naturæ communes, quæ in Indiuiduis existentes, notionibus illis respondent, Species sunt vel Genera: non vt quondam in Scholis inepti, res foras extra Indiuidua & intelligendi facultatem errantes, qui fingebant esse naturas communes nescio vbi volitantes. Nos itaque Boëtij & communem Philosophorum sententiam sequentes, arbitramur, omne quod sub extremum aliquem sensum cadit, eo ipso singulare esse. Quicquid igitur oculis ipsis cernitur, quicquid auribus vel alio sensu percipitur, Indiuiduum est: vt salmo, quem vides: hic lupus, quem auribus tenes: hæc philomela, quam audis canentem, Indiuiduum est. Species horum sunt, salmo, lupus, philomela, has mente sola cernere licet. Genere eorundem sunt, bestia, animal, corpus, quæ etiam animo duntaxat, non autem sensu comprehenduntur.] Hinc itaque constat, Vniuersalia merè conceptus esse,] & tantùm ratione inquiri.] Secunda opinio primæ vtique aduersatur, nam huius opinionis homines ita vniuersas notiones extra animum esse volunt, vt illas nullo modo, nulla ratione in mente reperire concedant. Huic opinioni ac sententiæ consecrati erant Stoici: ad quam corroborandum multas rationes afferebat Burleus, quibus motus, Stoicorum sententiæ fauebat.] Quòd si tertiam ac vulgatam interpretum opinionem temerè expetamus, attento animo aduertamus, aliquid in mente & intellectu bifariam reponi, aut tanquam in subiecto, aut tanquam intellectus obiectum: ipsæ nudæ voces in anima tanquam in subiecto, inhærent, cuiusmodi sunt, Genus, Species, Differentia, Proprium, & Accidens, & reliquæ voces artis: at res hisce vocibus subiectæ intellectui non cohærent. Quamuis ea sunt in intellectu, tanquam in subiecto, quorum Indiuidua ibi reperiuntur, vt scientia & virtus.] Est etiam sciendum, naturarum vniuersarum triplicem apud Philsophos considerationem esse. Alij enim considerant eas, vt singulas res anteuertunt, quo modo agchétuooi notiones sunt, & æterna quædam simulacra, & quasi exemplaria rerum conditarum, siue in mente Dei, siue alibi, vt Platonici volebant, consituta. Alij, quatenus in rebus singulis consignatæ notiones ac formæ dicuntur, eas considerant. Nonnulli etiam eas quatenus mentis intelligentia p.207 â singularibus posteà auelluntur, perspiciunt. Atque hæc postrema significatio propria Dialecticorum est, cùm duæ priores, altera ad vniuersalem Philosophum, altera ad naturalem pertineat. Eandem ferè alijs verbis Thomæ propugnatores distinctionem identidem proferre solent, Triplex scilicet esse vniuersale, ante rem, in re, post rem: vniuersale ante rem, dicitur natura in semetipsa considerata.] Quæ ideo ante rem esse affirmatur, non quòd tempore, sed quòd ordine quodam causæ seu principij formalis, rem antecedat.] Alij vniuersale ante rem, Deum & Angelos significare volunt.] Vniuersale in re illud appellatur, quod in rebus singulis reperitur.] Huiusmodi sunt, Genus, Species, Differentia, Proprium, & Accidens. De quibus Physicus & primus Philosophus, vt in rebus huiusmodi vniuersalia cohærent, loquuntur, veruntamen diuersa ratione. Hæc enim primus Philosophus tractat, vt absolutè sunt in rebus singulis: Physicus verò, quemadmodum sunt in his singularibus quæ sub sensum cadunt. Vniuersale post rem, est forma vniuersa, opera mentis, intelligendiq(ue) facultate ab vniuersis notionibus in rebus singulis cohærentibus separata, cuiusmodi sunt ea quæ in cogitatione existunt, animal, homo, rationis particeps, aptum ad risum, candidum. Hæc à primo Philosopho considerantur eo respectu, quo esse intelliguntur: à Physico, vt oriuntur & intereunt:] à Dialecticis, vt in rebus subiectis vel naturaliter, vel fortuitò dicuntur. His ita probè stabilitis & fixis, dicamus, Vniuersale, vt in sua natura & in singularibus cohæret, extra animam & rerum naturam cadere: sed vniuersale post rem, tantùm mente & cogitatione comprehendi. Omnia vniuersalia verè subsistunt in rerum natura, illorumque nullum sic est in puro intellectu, quasi non aliter sit, quàm quia intelligitur. Subsistunt enim vniuersalia, etiamsi nullo intellectu comprehenduntur, vtpote à suis singularibus re indistincta: licet fortasse rationem vniuersalis no(n) nisi ob intellectus considerationem accipiant.] Quapropter quoties affirmamus, vniuersale habere naturam in rebus singulis, quæ extra animam cohærent: non est hoc ita accipiendum, quasi dicamus, notionem communem, quòd actu sit vniuersa, idcirco Indiuiduis conuenire, quoniam vniuersalis conditio rebus non conuenit, nisi vi aut industria intellectus illud efficiatur: sed hoc significamus, illud cui vniuersalis proprietas attribuitur, naturam suam in rebus singulis repositam habere.] Hominem demus in exemplum, cui Speciei nomen ideo est impositum, non quòd sit animal rationis particeps, tum enim Socrates Speciei nomine designaretur, quandoquidem est animal rationis compos: sed homini competit Speciei definitio ratione naturæ quam habet in cogitatione, cuius gratia de Socrate enuntiatur.] Qui verò quartæ opinioni suffragantur, arctè tenent, accurateque defendunt, intellectum non esse rerum vniuersarum architectum, sed sine illius adiutamento vniuersalia posse in rerum naturam cadere, quod ita ostendere ac docere conantur: Omni cogitatione à rebus vniuersis abducta, Socrates & Plato sunt eiusdem Speciei, similiter & homo & asinus sunt eiusdem Generis: Natura igitur vniuersa, vel vt Genus, vel Species sit, p.208 extra animam reperitur. Ad hæc, posita definitione, ponitur res definita, sed sine quauis intellectus operatione est aliquod vnum in multis existens, ergo remoto intellectu est vniuersale. Præterea, vniuersale est obiectum intellectus, sed quoduis obiectum suæ potentiæ actum antecedit:] proinde ante omnem intellectus operationem, vniuersale in rerum natura ponitur. Ergo hoc quidem apparet, tertiam opinionem non multum habere firmitatis. Quia vniuersale vt naturam communem habere consideratur, non est à rebus singulis seiunctum ac separatum. Quemadmodum igitur linea est longa, secluso intellectu omniq(ue) comparatione ad intellectum, & vt videri potest, remota quauis anima, non tamen reiecto quouis ad animam respectu: ita homo est Species, animal est Genus, nulla habita ad intellectum ratione: nullum tamen illorum actu vniuersalis conditio nem obtinebit, si nullum prorsus ad animam respectum habuerit. Sunt tame(n) absque mentis auxilio vniuersalia, cùm vniuersalis natura non in actu efferendi, sed in dicendi aptitudine consistat. Sed hîc forsan ancipiti sententia in varias distractus partes hærebit Lector, quæ opinio in hac controuersia sit sequenda: in qua dubitatione cum suo iudicio inire consilium oportebit, quandoquidem res est maximi negotij exactè de his rebus iudicare, de quibus literati vna voce consentire nequeunt. Sed vt commodiùs hæ disputationes explicentur, velim vt à secunda opinione discedas: & quoniam argumenta, quæ ad eam confirmandam adhibentur, contra reliquas sententias cadunt, ea exponenda esse ducimus, ita tamen quasi agatur res, non quasi narretur.

Opponens.

Si vniuersalia essent in anima, plura essent Genera summa quàm decem, decem enim in tua cogitatione, & decem in mea ponerentur.] Non sunt autem plura Genera quàm decem, &c.

Respondens.

Non est dissentaneum infinitas esse Categorias, & infinita Attributa, si modò signa, non ipsas res intelligamus. Quòd si significatum velimus, id omne quod vniuersale est sub Genere, Specie, Differentia, Proprio, vel Accidente contineri, damus decem tantùm esse Categorias, quinque solummodo Attributa.] Ea enim quæ in tua ponuntur mente, ab his quæ in mea existunt, re & natura non differunt.

Opponens.

Omnis conceptus mentis est in aliqua Specie qualitatis, si igitur vniuersalia mente contineantur, in qualitate erunt necessariò collocanda.]

Respondens.

Maior propositio non est co(n)cedenda, neq(ue) videt hic Burleus seipsum pugnantia loqui. Si enim velit mentis conceptum esse in aliqua qualitatis p.209 Specie, quæro an ille mentis conceptus, vel tanquam universum quiddam, vel Indiuiduum qualitati subijciatur? Si mentis conceptum naturam vniuersam esse dederit, ex necessitate inconstantiæ vituperationem subibit, quandoquidem modò negauit vniuersalia mentis esse conceptus. Quòd si conceptum illum dixerit esse Indiuiduum, eodem etiam incommodo vrgebitur, cûm omne Indiuiduum in Categorijs repositum, suam ab aliquo vniuersali naturam accipiat.

Opponens.

Res non sunt in anima, sed rerum similitudines: quemadmodum lapis non est in anima, sed forma lapidis:] vniuersale est res, igitur in cogitatione non ponitur.

Respondens.

Cùm scribat Aristoteles, lapidem non esse in anima, sed lapidis formam, redarguit veteres Philosophos, qui posuerunt animam ex omnibus rebus conflatam & constituta(m) esse. Cognitio enim sit ratione similitudinis, & anima omnia cognoscit, cum omnibus igitur similitudine(m) non habet, nisi (vt illis placuit) ex vnaquaque re componatur: adeò vt vna pars sit terra, per qua(m) cognoscit terram, & altera pars ignis, qua in ignis cogitatione(m) venire possit. Hos refellit Aristoteles, aiens, no(n) oportere animam, quia de omnibus intelligentiam habet, ex omnibus esse co(n)flata(m), sed satis reru(m) similitudines in animo existere ac coh(a)erere.]

Opponens.

Quicquid est in rerum natura extra animam, ideo est, quia est vnum numero, si Boëtio credamus. Si itaq(ue) vniuersale sit in reru(m) natura extra intellectum, necesse est vt sit vnum numero. Sed quicquid est vnum numero, est singulare: ergo si vniuersale sit extra animam, erit singulare.

Respondens.

Illud Boëtij axioma in his qu(a)e vltimò in natura sunt perfecta, veritatem habet.] Vel respondemus: Vniuersale vnum esse ratione, quia opera mentis vnum redditur: non enim est vnum essentia, cùm plures essentias significet.] Quamobrem illud quod est vnu(m) essentia, hoc est, quod tantùm vnam natura(m) significat, est res singularis. Aut licebit dicere: Vnu(m) numero dupliciter sumi: primùm, illud demonstrat, quod cum alio numerum efficit: & hoc modo quicquid est, vnu(m) numero vocatur. Deinde, quod ei aduersatur, quod vnum est Specie, aut Genere. Dicimus Maiorem veram esse in prima, non in secunda significatione. Breuiùs respo(n)deto: Vnum numero, vel nome(n) primæ impositionis, vel secundæ declarare: in prima tantùm significatione Boëtij axioma authoritatem habet, alioqui Species foret Indiuiduum. Simili ratione interpretandus est Boëtius, cùm dicat, singulare illud esse quod sensib(us) subijcitur, vniuersale verò dum intellectu co(m)prehenditur. Noluit Boëtius, singulare nullam nisi in sensu naturam habere, atq(ue) vniuersale nullam essentiam nisi in cogitatione obtinere, hoc enim no(n) esset veru(m): sed voluit vniuersam naturam ab intellectu, ac singulare(m) à sensu cognosci.

Opponens.

Intellectus est qui res efficit vniuersas, ergo vniuersale non est extra animam. Hoc est etiam quod testimonio Aristotelis probat Mirandulanus, vniuersale aut nihil esse, aut rebus singulis posterius. Atq(ue) li(bros) .vij. prim(a)e philosophi(a)e meminit Aristoteles, vniuersalia no(n) esse substa(n)tias.

Respondens.

Quadruplex est vniuersale, Causæ, Ideæ, Formæ, & Intentionis. Vniuersale causæ, est causa diuersaru(m) rerum singularum producta, qu(a)e quidem æquè sub speciebus diuersis co(n)tinentur, & hoc modo Deus & Angeli vniuersalia dicu(n)tur: atq(ue) huiusmodi vniuersalium meminit Aristoteles, cùm illa cognitu esse difficillima co(n)cederet. Vniuersale Ideæ est quoddam exemplar omnium Indiuiduoru(m), quæ eidem Speciei subijciuntur: & hac ratione Plato, homine(m) vniuersum, equum co(m)munem, intellige(n)tias esse voluit, ab Indiuiduis suis in orbe signorum separatas ac auulsas. Hæc Platonica vniuersalia refellit Aristoteles: Ideas hoc loco valere iubeamus, nihil enim quàm nugæ, & quasi inanes cantiones sunt.] Vniuersale form(a)e est natura co(m)munis à suis Indiuiduis participata, vt humanitas in singulis hominibus existe(n)s. Vniuersale intentionis est co(n)ceptus, qui in multis vno modo dici potest: atq(ue) huiusmodi vniuersalia significauit Porphyrius, cùm posuit tantùm quinque voces co(m)munes esse, cuiusmodi sunt, Genus, Species, Differentia, Propriu(m), & Accidens.] Cùm dicat Aristoteles, vniuersale aut nihil esse, aut rebus singulis posterius, vniuersale post rem significauit. Cumq(ue) scribat, vniuersalia non esse substantias, vult vniuersalia non esse substantias per se, atq(ue) propria vi existe(n)tes, quemadmodum malè opinatus erat Plato, sed suis rebus singulis inesse.

Opponens.

Si vniuersalia essent extra intellectum, aut esse, aut non esse inciperent. Si principium habuerunt, non sunt æterna, quod Aristoteli repugnat. Si non incoeperunt esse, igitur non sunt in rebus singulis, quandoquidem res singulæ originem habuerunt.

Respondens.

Vniuersalia esse incoeperunt, originemq(ue) per Accidens ratione Indiuiduoru(m) habueru(n)t.] Nam nullum vniuersale per se & vi sua initium habuit, nec idcirco efficitur, omne quod in natura singulari reperitur, incoepisse, quia illud singulare originem habuit. Materia prima est perpetua,] Quantitas est coæterna materiæ,] Humanus intellectus nec generari, nec ad interitum perduci potest:] veruntamen homo in quem hæc conueniunt, ortum habuit, & interitui subijcitur.]

Opponens.

Quemadmodum forma artis, qu(a)e est in mente artificis posita, est exemplar vniuersum omnium rerum artificiosarum, quæ ad similitudine(m) fieri possunt, at si semel fuerit extra opificis mentem constituta, singularis redditur: ita de natura vniuersa est iudicandum, nam cùm ars naturam imitetur,] necessariò sequitur, vniuersale, si modò extra anima(m) cadat, singularem & indiuiduam conditionem sibi assumere.

Respondens.

Forma artis in materia posita, dupliciter intelligitur: vno modo, vt materiæ inhæret, & ita est singularis: Alio, vt in sua natura consideratur, eaq(ue) ratione est res communis.] Ita Vniuersale ea comparatione, qua in singulari existit, Indiuiduum efficitur: sed vt in sua natura consideratur, essentiam habet, quæ in multis dici potest.

Opponens.

Omne receptum recipitur in modum recipientis, si ergò Indiuidua vniuersas naturas recipiant, Vniuersalia rerum singularum conditionem subibunt.

Respondens.

Vniuersale vt in angustu(m) deducitur, in res singulas recipitur, qua(m)uis vt illius natura concipitur, multis possit attribui.] Neq(ue) maior propositio omni ex parte est vera, cu(m) motus rectus in sphæricu(m) recipiatur.

Opponens.

Si naturæ communes essent in rebus singulis, idem homo simul motu agitaretur & quiesceret, simul beatus & miser extaret: sed hoc est inconueniens, primum igitur illud erit tollendum.

Respondens.

Cum veritate omnino no(n) pugnat, vnum eundemq(ue) hominem Specie simul mouere & stare, beatitudine & miseria, stultitia & prudentia præditum esse, quamuis h(a)ec simul alicui rei singulari inhærere nequeant.] Aduersa enim in subiecto singulari, non in vniuerso pugnare & dimicare dicuntur.

XLIII. AN VNIVERSALIA
sint corporea, nec ne.

XLIII. CAPVT XXXVII.

XLIII. QVAESTIO XXI.

IN hac etiam qu(a)estione non minima est inter Dialecticos co(n)trouersia, quorum alij partem negantem, alij aientem acerrimè & mordicus defendunt. Sed priusquam vtriusque sectæ rationes afferamus, discutiendum est, vt sciatur, quot modis dicatur corporeum, ne aliquid erroris in verbo relinquatur. Corporeum quatuor significationes continet. Primum illud Corporeum appellatur, quibus corpus, quod quantitati est subiectum, inhæret. Deinde, corporeum illud dicitur, quod no(n) est vi sua quantum, tamen quantitatem habet, atq(ue) extenditur ratione illius subiecti cui inhæret: atq(ue) ita damus candorem, nigrorem, cæterasq(ue) qualitates sensibiles ratione substantiæ, in quam fortuitò cadunt, corporeas esse. Illud insuper corporeum nuncupatur, quod omnia, organo corporeo in se recipit. Qua significatione sentiendi facultates corporeæ p.212 nominantur. Postremò, corporeum est, quod cùm non sit pars corporis, nec quantitas, tame(n) est quanitatis & corporis principium: hoc modo punctum corporeum esse admittimus. Est enim corporis & quantitatis initium, ita tame(n) vt primo lineæ, deinde superficiei, vltimo aute(m) loco corporis principium appelletur. His ita enodatis, dicendum est, vniuersale nulla harum significatione esse corporeum. Res singulæ sunt qualitatibus corporeis affectæ, quæ sensu apprehendi aptæ sunt: vniuersæ non ita, ideo ratione sola inquiruntur, & in rebus singulis monstrantur.] Non est igitur dubitandum, naturas vniuersas incorporeas esse, tametsi quidam ha(n)c rem ex subiectorum singulorum natura ac distinctione metiuntur: vt dica(n)t, eas solùm incorporeas esse, quaru(m) subiect(a)e res singulæ corpore vacant: corporatas verò eas, quarum singula corpore sunt prædita.] Quòd verò vniuersalia sint corporea, Platonicorum est opinio, ob id quòd substantia per se diuidi no(n) potest, sed per quantitatem. Posuit enim Plato lineam ex punctis, ex lineis extremitatem, ab extremitatibus corpus componi, & inter Genera ac Species Categoriæ substantiæ quantitatem habere, & qua(n)ta appellari.] Cæterùm, contra hanc opinionem alij veniunt, quædam videlicet esse Genera & Species Categoriæ substantiæ, quæ neque vi sua, nec alia, in numero eorum quæ sunt corporea, reponuntur: vt Genera & Formæ substantiarum separatarum, puta Angeloru(m). Alia sunt Genera & Species substa(n)tiæ, quæ propria vi & essentiali ratione sunt corporea: hæc sunt Genera & Species Indiuiduoru(m), qu(a)e sensibus vsurpantur: eiusmodi sunt, homo, animal, & id genus alia. Nonnulla verò fortuitò tantùm & aliena vi sunt corporea, vt anima sentie(n)s, anima vigens. Species his subiectæ sunt, anima equi, bouis, ficus. Hæc dicu(n)tur corporea, quia tres habent dimensiones, non vi sua, sed ratione quantitatis. Neq(ue) Plato vnquam posuit vniuersalia esse corporea, licet illud asserat Albertus, quandoquidem Plato voluit omnia Genera & Species substantiæ Ideas esse. Sed huic sente(n)tiæ Epicurei se potiùs adiungebant, qui intellectum admittebant à sensu non differre, quoniam ea quæ sensu & intellectu cognoscuntur, & quæ sensu accipiuntur, sunt corporea, vi & subtilitate ratiocinandi in tantas adducebantur angustias, vt omne quod in rerum naturam caderet, corporeum esse repugnanter & inuitissimè concederent. Quapropter (vt illorum tulit opinio) omnia vniuersalia sunt corporea.] Verùm nos eam sententiam improbamus, nec damus, omnia, sed tantummodò ea vniuersalia corporea esse, quorum Indiuidua corporea sunt: & illa incorporea, quorum singularia incorporea reperiuntur.]

Argumenta in primam opinionem.

Opponens.

Naturale principium alicuius, naturam habet illius cuius est principium: sed vniuersalia sunt principia eorum singularium, quæ sunt corporea & quanta, ergo vniuersalia sunt corporea.

Respondens.

Argumentum habet locum in eo quod re vera, non quod ratione & intellectu est principium.

Quantitas est vniuersale, quia est Genus, est tamen corporea etiam per se & secundum naturam suam. Vniuersale igitur est corporeum.

Respondens.

Quantitas vniuersa, non est alicuius quantitatis principium, qu(a)e re ipsa & natura sua, sed quæ ratione tantùm existit. Ob eamq(ue) rem non est necesse, vniuersam quantitatem esse re vera corpoream.

Opponens.

Omne corpus est corporeum, sed multa sunt vniuersalia, de quibus corpus in naturæ quæstione dicitur, ergo Vniuersale est corporeum.

Respondens.

Quamuis essentia substantiæ, quæ materiam habet ratione naturæ, qua(m) rebus singulis acco(m)modat, per Accide(n)s, corporea & qua(n)ta dici possit, veruntame(n) secundum naturam, quam in cogitatione ponit, quæ ea(m) ab omni qua(n)titate seiungit ac separat, incorporea dicitur. Quapropter Vniuersalia sunt corporis expertia, si statuamus illud esse corporeum, quod actu ex tribus constat dimensionibus. Quòd si illud dicatur corporeum, cui vis & facultas inest habendi tres dimensiones, Vniuersalia possunt corporea nominari.]

Argumenta in secundum opinionem.

Opponens.

Si Genera & Species corporea essent, Vniuersalia quanitatibus & figuris clauderentur, & proinde quodcunq(ue) esset vniuersaliu(m) receptaculum esset quantitatibus & figuris vndique circumscriptum: sed humanus intellectus vniuersalia recipit, humanus igitur intellectus est quantus: quod vtique fieri non potest.]

Respondens.

Genera & Form(a)e substantiæ sunt per se corporea, quia per se ex materia & forma constant, no(n) tame(n) sunt quanta & figurata, nisi per Accidens. Sed (vt interim alia missa faciamus) hæc Alberti ratio nulla(m) omnino firmitatem habet: Vniuersalia (inquit) sunt quanta, ergo intellectus, qui horum est receptaculum, est quantus: id non efficitur, quia simili argumento comprobare possumus, intellectum esse coloratum, calidu(m) & frigidum, quod hæc in se recipiat. Præstat igitur vocis, Recipere ambiguitatem aperire. Aliquid potest recipere vniuersalia bifariam, aut re, aut contentione. Quicquid recipit vniuersale re ipsa, est p.214 quantitate quasi obuallatum, colore tinctum, calidum & algidum, si vniuersalia hæc accidentia habuerint. Quoties verò intentione & intellectu vniuersalia accipiuntur, non opus est vniuersalium accidentia recipiantur.]

Opponens.

Si Genera & Species essent corporea, Indiuidua in quibus cohærent, esset corporea: his ita positis & fixis, sciscitor an eadem sint vniuersalia cum singularibus, an ab eisdem deducantur? Si sint eadem, sumetur id quod generatur, & quod non generatur: quod in nihilum interit, & quod non interit: quod sentit, & quod sensum rerum non capit: quod efficit, & quod efficitur, vnum idemque esse. Si non sunt eadem, relinquitur, plura corpora, videlicet Genus, Formam, ac Indiuiduum, simul in eodem esse loco.]

Respondens.

Quamuis Genera & Species per se nec oriri nec perire valeant, & sensu motuq(ue) careant, hæc tamen omnia in Genera & Formas cadere possunt per Accidens & ratione Indiuiduorum, quibus eadem per se conueniunt: non est etiam inconueniens, efficiens & effectum re conuenire, dummodò ratione differant: humanitas enim est quiddam efficiens, homo constituitur, sunt tamen eadem.] Nec absurdum est, duo corpora esse in eodem loco, quorum vnum est per se quantum, vt corpus Categoriæ quantitatis: & alterum est quantum per accidens, vt corpus quod in substantia est subiectum. Non tamen hanc ob causam est concedendum, Socratem, hominem, & animal, esse plura corpora, licet quoduis illorum sit per se corporeum, quandoquidem intellectu, non re vera differre dicuntur.

Opponens.

Si Genera & Species substantiæ essent corporata, remota ab homine & animali quantitate, adhuc essent corporea, atque tum aliquid esset corporeum absque dimensione, & aliquis esset homo sine carnè, sanguine, osse, & cerebro: cui Aristoteles apertè aduersatur. Valet autem argumentum, quia hæc quantitatem ex necessitate significant.

Respondens.

Homo, animal, & huiusmodi dupliciter considerantur, vno modo vt corpora Physica: altero modo, vt corpora simplicia. Si primam intelligamus comparationem, caro, os, cor, cerebrum, ad hominis naturam & rationem pertinent, & non solùm illa, verûm etiam Accidentia Categoriæ qua(n)titatis & qualitatis. Si secundam, no(n) est dissentaneum, omnem quantitatem omnemq(ue) qualitatem ab illis intellectu separare: qua significatione admittimus, aliquem esse hominem, neq(ue) quantum, neq(ue) qualem, ossibus, carne, corde, & cerebro carentem: veruntamen harum partium substantiæ non est expers. Vt igitur ad extremum veniat oratio, volo aliquod esse corpus sine quantitate, nempè illud quod solummodò ex materia & forma constans in Categoria substantiæ continetur.]

Opponens.

Omne simplex est incorporeum, sed omne Vniuersale est simplex, est enim vniuersale forma, qu(a)e in simplici essentia (vt à Gilberto Porretano scriptum est) consistit: nullu(m) igitur Vniuersale est corporeum.

Respondens.

Minor enuntiatio non est vera, quoniam homo & asinus componu(n)tur: Vniuersale autem idcirco formæ nomine designatur, quia multis accommodari potest. Est etiam simplex, quoniam Vniuersale, eo respectu quo vniuersalis appellationem habet, non componitur ex materia & forma signata seu singulari: non est simplex, quòd omnino ex rebus non conficiatur, quandoquidem ex materia & forma vniuersa constare putatur.]

XLIV. AN NATVRÆ VNIVERSÆ SINT
à rebus singulis auulsæ & separatæ.

XLIV. CAPVT XXXVIII.

XLIV. QVAESTIO XXII.

HAnc (vt æstimo) quæstionem mouit Porphyrius propter controuersiam subortam inter Platonem & Aristotelem de naturis vniuersalibus, siue Idæis, qu(a)e Latinè dicuntur Formæ exemplares. Collocabat Plato Idæas naturasq(ue) vniuersales in solis nudisq(ue) intellectibus, id est, supra mundanis substantijs, quæ ab omni materia prorsus semotæ, perfectissimè omnium cognoscunt absq(ue) vlla aduentitia passione. Aristoteles mirum in modum huiusmodi Idæas in Metaphysicis libris, potissimùm in primo prosequitur: & validissimis etiam, non sine cachinno, argumentis nititur prorsus eas ex pugnare & co(n)uellere. Ammonius Platonicorum partes tuetur.] Cæterum omissa Platonis opinione, separantis vniuersalia à singularibus, dicendum est cum Aristotele, omnia vniuersalia suis intimè inesse singularibus, ita vt ea co(n)stituant intrinsecus & naturaliter, & non tantùm per imitationem, seu velut exemplaria quædam, vt Plato ponebat.] Nam si propria Vniuersalium cohærentia spectetur, non possunt in rebus singulis, quæ sub sensum cadunt, non inniti: siquidem nihil vniuersorum, præter singularia, vti multis in locis, cum alibi, tum in libris Physicorum perspicuè Aristoteles testatur, separatim per se constat: tametsi Plato suas Idæas à rebus singulis auulsas, per se in natura cohærere putauit. Verùm hanc sententiam passim Aristoteles coarguit, cûm alibi, tum primo libro de Demo(n)stratione apertè, vbi ait? valeant Genera & Species, nam si sint, mo(n)stra & nugæ sunt, quæ nihil ad hanc rem pertine(n)t.] Ita Cicero, Aristoteles (inquit) primus Species, quas antê dixi, labefactabat, quas mirificè Plato erat amplexatus, vt in ijs diuinum quiddam inesse diceret.] Has rerum formas Plato appellabat Idæas, eásque gigni negat, & ait semper esse, ac ratione & intelligentia contineri: p.216 cætera nasci, occidere, fluere, labi, nec diutius esse vno eodemq(ue) statu.] Formæ rerum naturalium vinculis corporum exsolui non possunt: quam ob causam non est verendum profiteri, Species illas, quas Plato amplexabatur mirabiliter, esse res inanes & commentitias, præsertim quæ nihil agere, neque vllas vtilitates in rerum naturalium societatem conferre posse videantur. Nam quòd natura in illas intuens, formas rerum corporearum soleat effingere, id verò absurdum ac fabulosum videtur. Singuli enim homines singulos homines generant. Itemq(ue) scientia Medicinæ bonam valetudinem parit, atque eius planè similtudinem gerit: vt nihil causæ videatur esse, quamobrem accersamus formas illas communes, quarum exemplar in formis singulis effingendis natura sequatur.]

Opponens.

Quicquid habet naturam, eam neque per aliud, neque ab alio accipiens, sine illo esse potest: sed vniuersale neq(ue) per res singulas, neq(ue) ab ijsdem suam accipit essentiam, ergo esse potest absque rebus singulis. Comprobatur Minor: Essentia vniuersalis est, vt in multis cernatur: hanc verò essentiam à singularibus non accipit, quia res Indiuiduæ multis inesse nequeunt.

Respondens.

Quicquid habet naturam, quam ab alio non accepit, sine eo potest extare, nisi natura illa secundum essentiam sit in re subiecta: & ita vniuersale est in alio, quemadmodum substantia secunda in prima cohæret. Et quia in primum substantiam recipitur, singulare(m) naturam subit. Cæterùm, essentia quam in seipso habet, dum illud in quo existit, antecedit, no(n) est singularis: ex quo perspicuu(m) est, sublatis primis naturis, no(n) existere superiores.] Aut respo(n)dere poteris: Maiore(m) esse falsam, quoniam subiectum est sua propria passione prius, & tame(n) non potest esse sine eadem: neq(ue) permanere potest linea sine longitudine, neq(ue) superficies absq(ue) latitudine. Pr(a)eterea, Genus Forma & Specie prius habetur, tametsi Genus sine Formis esse non potest. Illud verò quod alteru(m) antecedit, sine eo esse potest, vel re, vel cogitatione. Idcirco longitudo lineæ, latitudo extremitati, homo animali, ridendi facultas homini cogitatione detrahi potest, de quo alio loco satis multa disputata sunt. Neq(ue) illud etia(m) tenendum est, vniuersum Genus essentiam à singulari no(n) accipere, quoniam vt materia naturam ex se incertam, & certam à formæ recipit, ita vniuersale propria vi incerta(m) habet essentiam, natura verò determinatam à rebus singulis accipit. Interim tamen in nihil fallacitatis incidemus, si dixerimus, vniuersale essentiam communem, quæ pluribus attribuitur, ex se & vi sua habere, & à singulis rebus naturam trahere perniciei & interitui subiectam. Quemadmodum forma materiæ, ita vniuersali singulare accidit. Atq(ue) vt materia per se est incerta, per accidens verò definita: & vt per se nec oriri, nec in nihilum occidere potest, generatur autem & corrumpitur per Accidens: ita vniuersale per se est incertum, neque generatur, neq(ue) cadit: per accidens verò est certum, oritur, & in nihilum recidit. Quamuis igitur vniuersali repugnet, p.217 definitam naturam absq(ue) indiuiduis, attamen ex incerta essentia constare potest, sine rerum singularum adminiculo. Atque vniuersali non repugnat, à rebus singulis distrahi & diuelli, tam re quàm cogitatione. Nam licet nulla rosa existeret in rerum natura, adhuc remaneret quodammodo essentia rosæ, alioqui ea corrupta nulla circa rosam scientia versaretur.

Replicatio opponentis.

Sublatis primis naturis atq(ue) substantijs, nihil loci relinquitur cæteris omnibus,] ergo vniuersalia sine rebus singulis nequeunt in rerum natura permanere.

Respondentis dilutio.

Interemptis primis substantijs, nihil loci relinquitur cæteris, quoad naturam certam & determinata(m) essentiam. Interemptis omnibus singularibus alicuius vniuersalis, genus illud vniuersum non certè, sed finite, potentia non actu remanet. In potentia (inquam) agente primi motoris, in potentia patiente primæ materiæ, & in ea animæ potentia, in qua rerum cognitio existit.

Opponens.

Vniuersale est natura in qua multa in vnum rediguntur, aut igitur illam naturam habet in rebus singulis, quæ sunt eius receptacula, aut in primi agentis mente, quæ vniuersale producit, aut eam separando in anima, quæ de vniuersali satis amplam cognitionem habet, aut in sua natura, qu(a)e vniuersale ab omnibus alijs separat & seiungit. Nemo primam partem affirmabit, quoniam multa singularia in vnum indiuiduum non referu(n)tur. Nec secunda est admittenda, quandoquidem illa essentia ideis est peculiaris, & ita non dicitur in natura rei de rebus singulis. Neq(ue) tertia, quia tum vniuersalia extra animam essent. Quare necessitas cogit, vt demus vniuersalis essentiam à quouis auulsam esse & distractam.

Respondens.

Quemadmodum vniuersale eam per se naturam habet, quæ multis affingi potest, & quæ perire ac interire nequit, sed ea comparatione qua est in singulari, nec pluribus aptari, nec interitu consumi potest, ita vniuersale vi sua cuiusdam naturæ est particeps, in quam multa ta(n)quam in vnum quiddam conducuntur, licet illius conditionis non sit capax, quatenus ad res singulas defertur. Non igitur inconuenie(n)s est vniuersale illa(m) essentia(m) à sua natura recipere, eo respectu quò à singularibus non re sed cogitatione, non actu sed potentia seuocatur.

Replicatio opponentis.

Natura coeli à sua singulari non omnino distrahitur, quia coelum immutabili æternitate continetur.

Dilutio respondentis.

Coelum inuersum ab indiuiduo suo potestate non actu separatur, vt totum elementum terr(a)e deorsum ferri potest. Si enim in concauo lun(a)e p.218 poneretur, eodem pondere cuius nunc est particeps, sine vlla controuersia deorsum moueretur.

Opponens.

Res talis essentiæ est capax extra animam, qualem habet in animo, alioquin cogitationes falsæ, futiles & nullius momenti habe(n)tur. Sed genera & species habent in anima distractam & auulsam naturam à rebus singulis, Quare extra animam ab eisdem distrahuntur.

Respondens.

Maior est falsa, quia animal extra animam re ipsa & in anima sola cogitatione est suæ naturæ particeps. Vniuersalium item indiuidua in anima per accidens extra eandem per se existunt. Si illud quod cogitatione separaretur, re ipsa diuelli potuisset, tum vt mente candor ab indiuiduis, & color à candore & nigrore medijsque coloribus seiungeretur, re vera hoc euenire esset iudicandum. Et quemadmodum intellectus à subiecto secerneret accidens, ita & extra animam separaretur. Quæ quidem contra Platonem cadunt, qui possuit substantias non accidentia ab alijs rebus separata & distracta, coh(a)erere.]

XLV. AN VNIVERSALE SIT MATERIA
vel forma, aut totum ex materia & forma conflatum.

XLV. CAPVT XXXVIII.

XLV. QVAESTIO XXIII.

QVemadmodum triplex est compositio, aut indiuidui ex materia & forma, aut speciei ex genere & differentia, aut generis ex suis formis: ita triplex est forma, altera compositionis, altera speciei, altera totius. Forma compositionis est vna pars rei constitut(a)e, quæ materiam perficit & absoluit. Forma speciei est differentia, quæ genus diuidit. Forma totius est quoduis superius collatione sui inferioris. Hinc cernitur genera & species suorum inferiorum formas nominari, & ediuerso inferiora esse partes, qu(a)e generibus & speciebus subijciu(n)tur. Hinc etiam dicimus animal esse formam, & totum quoddam respectu hominis, hominem animalis esse materiam, atq(ue) partem quæ sub animali compræhenditur. Quod idem de specie, rerum singularum comparatione sentiendu(m) puto. Forma totius in duas insuper formas diuiditur, alia enim est abstracta vt humanitas, alia concreta vt homo. Has inter se formas differre hinc intelligitur, quod hæc rem perfectam, illa vero rei perfectionem significet. Totius autem formæ dicuntur, quia integram rem constitutam, non alteram tantum partem perficere solent. Anima vero sentiens vel intelligendi facultate imbuta est forma partis, quia materia(m) efficit, vt omnibus suis partibus expleta esse videatur. Quare vt ad id quo proposita h(a)ec quæstio dependet perueniamus differentiam, proprium & accidens formas esse concedimus. Genus etiam & species sunt formæ, quia naturam eorum quæ sub illis subiecta sunt, aperiunt. p.219 Similiter id nominis Differentiæ Proprio & Accidenti impertimur, quia subiectorum in quibus inhærescunt, qualitatem ostendunt. Nam cùm Formæ tantùm sit peculiare, vt ab ea cognitionem accipiamus, attributa meritò Formarum appellationes sibi assumunt, si modò inferiorum suorum obscuras & reconditas intelligentias enodare dicantur. Quòd si hanc proposueris quæstionem, an naturæ co(m)munes componantur, nec ne. Respondemus: Genus ex suis Speciebus, Speciem ex Genere & Differentia, Proprium ex Subiecto & Accidente abstracto co(m)positum & constitutum esse. Sunt porrò quædam vniuersalia, quæ materiæ rationem subeunt. Ea enim ratione qua Species Generi, Differentiæ, Proprium, & Accidens, respectu subiecti, formæ, non materi(a)e similtudinem gerunt.

XLVI. AN VNIVERSALIA ORTVI
& interitui sint subiecta.

XLVI. CAPVT XL.

XLVI. QVAESTIO XXIIII.

VNiuersalia per se neque genera(n)tur neque corru(m)puntur quoniam ortus & interitus propria vi potius in singulas naturas quàm in vniuersas cadunt. Nam cùm tribus modis aliquid generetur, vel tanqua(m) subiectum, vel tanqua(m) terminus, vel pa[?]onúmes, siue (vt veteriores & superioris ætatis Dialectici aiunt) denominatiuè: tanquam subiectum oritur materia, est enim ortus subiectum: forma tanqua(m) terminus generatur quandoquidem ortus finis & terminus nominatur, co(m)positum pa[?]onúmes, aut denominatiuè generatur, cùm inquam naturæ vniuersæ neq(ue) tanquam subiecta, quia generationi non subijciuntur, neque tanquam termini, quia sola forma, quæ pars est, ortum ad extremum perducit, neque paronúmes generentur, iure atque meritò dici potest, eas nec ortum habere, nec ad interitum, nisi fortuitò, & ratione rerum singularu(m) perduci.] Intellectus etenim vniuersalia format & conficit. Natura enim sola indiuidua parit, nullum Genus, nullam Specie(m) natura proniq(ue) mori: homo enim qua parte idea est, æternus habetur. Ideæ enim rerum æternæ & perpetuæ sunt. Nascitur & moritur Plato, Paulus, Cornelius: nam quòd dicimus hominem esse morti obnoxium, id non de idea hominis, sed de indiuiduis tantùm hominibus accipiendu(m) est: quos variis fortunæ casibus obnoxios dicimus, sed qua parte indiuidui sunt.] Sunt autem qui co(n)cedunt, quasdam esse naturas vniuersas quæ vi sua intereunt, licet enim vniuersalia ante rem nulli occasui sint mancipata, tamen perniciem iis vniuersalibus qu(a)e in re subiecta sunt, per se conuenire arbitrantur. Quam opinionem stabilire contendunt ratione. Nam cùm vniuersale in re, non discrepet natura & re à singularibus, (a)equum est atque necesse, vt corrupto vno, alterum pereat. Sed vniuersale illud post rem, hoc est opera atque beneficio intellectus, ex p.220 rebus singulis collectum: in iis quæ per se oriuntur & occidunt, non corru(m)pitur, nisi forsan intellectus corrumpatur. Cùm enim scientia tantum circa naturas vniuersas versetur, necesse est illas æternas esse, & in perpetuu(m) exstare. Vniuersalia etiam sunt sempiterna, partim quôd illorum indiuidua neq(ue) originem neq(ue) finem vnqua(m) habueru(n)t, si modò Aristotelis rationem sectamq(ue) secuti fuerimus, qui minimè dubitanter mundum esse æternum literis & rationibus persequebatur: partim quòd non propria vi, sed per accidens, ortui & interitui subijciuntur.] Sed ne alicui in aliquod obscuritatis vitium incidere videamur, alienu(m) fore non credo, si breuiter duplicia illa ortus & interitus genera exposuerimus. Aliquid igitur generatur dupliciter, per se & per accidens. Illud per se oritur, quod ad alterius ortum generatur, vt compositum: illud per accidens generatur, quod oritur, non propria vi, sed quia alterum habet ortum, vt materia & forma. Similiter res corrumpitur bifariam, per se, & per accidens: compositum per se interit, materia & forma per accidens. Quemadmodum enim dicimus, Socratem moueri per se, animam verò & corpus, etiam Species & Genera, cuiusmodi sunt homo & animal, per accidens solummodò cadere. Quod si hæc mendacij speciem habere existimes, quandoquide(m) hic homo per se corrumpitur, & hic homo per se est homo, ergo homo per se corrumpitur: hæc ratio erit perneganda, partim quia ex ambiguo constat, (nam ratio dicendi per se in maiore tertium modum, in assumpto autem, seu minore, primu(m) modum dicendi per se significat) partim quòd aliam præ se ferant significationem præmissæ, aliam conclusio. In assumpto enim hoc vocabulum, Homo, quandam Personalem (vt ita loquar) significandi potestatem habet. In co(n)clusione verò simplicem, ob eamq(ue) causam hunc in modum ratio concludi debuit: ergo aliquid quod est homo per se oritur seu generatur: quod sanè non est negandum, modò vocabulum, Homo, non vniuersum hominem vel simplicem, sed singularem seu personalem demonstret.] Sed hæc physicis tractanda relinquamus, qui in rerum ortu & interitu acutissimè & diligentissimè versari solent.