|
||
Renaissance Latin Texts of Ireland |
||
| ←Previous (Brevis praemunitio) | Next→ | |
PATRICIVS igitur (inquit Stanihurstus) celeberrima populi gratulatione, vt ante (lib.1.) scripsi, acceptus (ab Hibernis), stato quodam die concionem vidit maximam, suspensis atque occupatis animis expectantem, quid noui tandem nouus hospes tantæ talique coronæ nunciaret. Auditorum itaque expectationi pius Præsul occurrens, huiuscemodi eis adhibuit orationem.
Sancti Patricij ad Hibernos concio. “Si quis intraret in aliquod ergastulum, intolerabili pædore foetidum, in quo magnam frequentiam & multitudinem hominum offenderet, quorum corpora constricta essent vinculis, quorum membra carnifices, omnem humanitatem abijcientes, continuis tormentis laniarent: credo ego, illius aduentum his miseris fore exspectatissimum, qui eos viâ & ratione doceret; quomodo possent, si modò vellent, à molesto & putido pædore ad odorem suauitatus, à tetris tenebris ad lumen Solis, à diuturnis vinculis ad nouam libertatem, à grauibus poenis ad desiderata solatia, sine vlla retractatione, peruenire: Hoc cùm ita naturâ comparatum sit, vt certè est, non possum, non adduci in spem maximam, meum vobis aduentum pergratum fore, qui idem sanè nuncius sum, qui vobis captiuis optatum nuntium adfero, fontemque salutis aperio, qui vos è longâ seruitute in perpetuam libertatem, modò dicto audientes eritis, vindicabit. Quorsum, inquiet aliquis, ista? Captiui scilicet sumus, cùm liberi viuamus; In carcerem coniecti, qui longè lateque vagamur? Iacemus in tenebris, qui cæleste illud iubar apricantes conspicimus? Mira, Patrici nuntias, non modò à nostrâ intelligentiâ disiuncta, sed etiam à consuetudine communis sensus abhorrentia. Bene narras. Atque hoc ipso is miser quàm maximè miserandus mihi videtur, qui non sentit, quantâ miseriâ implicatus viuat. Nam si quis esset in facinore manifesto deprehensus, iudicis sententiâ condemnatus, certusque dies constitueretur, quo poenas legibus & iudicio daturus sit, nisi ante definitum mortis tempus resipiscat, atque vt ignoscatur, poenitente deprecatione postulet: nónne illius casus vobis miserrimus videretur, si reus sibi persuaderet, se nunquam ad tale maleficium accessisse, extra omne periculum esse, qua inani confidentiâ elatus, admissum scelus agnoscere, iudicis misericordiam concitare, impunitatemque scelerum suorum adsequi pro derelicto habet; ad eundem modum nos omnes, qui vitam cum maximis miseriis permistam viuimus, in hoc vno, tota mente omnique animi impetu, versari debemus, vt damna, quibus adficimur; seruitutem, qua vexamur; tyrannidem, qua opprimimur; intentis oculis intueamur; ne fortè, dum de securitate summa in periculis maximis, & de falsa felicitate in veris miseriis inaniter gloriamur, de omni gradu raptim deiecti, ad interitum ruamus subitum & sempiternum. Primùm itaque in nostras calamitates considerationem intendamus, tum deinde quà ratione his miseriis leuari possimus, magnâ cum curâ & diligentiâ perscrutemur.
Effector cæli & terræ molitorq(ue) Deus in primâ vniuersitatis structurâ hominem ad imagine(m) & similitudine(m) sua(m) creauit. Atq(ue) in hunc co(m)munem nostru(m) parentem congessit Deus ornamenta, multitudine varia; bonitate
p.438diuina; stabilitate etiam firma; modò ipse Numinis voluntati firmè & constanter paruisset. Eum etiam in Paradiso collocauit, id est, in nitidissimo viridissimoque campo, omni amoenitate perfuso. Cui voluptario loco nihil defuit, quod oblectaret, nihi adfuit, quod offenderet. Ceterùm non ita diu tantæ voluptatis vsuram habuit. Nam, teterrimus hostis humani generis, dæmon, de cælo cum suo superbo sodalitio, ob superbiam, præcipitatus, parentis nostri felicitati maximè inuidebat. Vidit enim post suam ruinam hominum genus in illius locum, diuinâ electione, cooptari. Quocirca in hoc vnum omnem conatum parabat, vt aditum nobis ad cælitum congressum vafre & malitiosè intercluderet. Cuius rei rationem hac astutiâ conatus est. Posuit Deus hominem in Paradisum voluptatis, vt operaretur & custo diret illum, præcepitque ei dicens: Ex omni ligno Paradisi comede, de ligno autem scientiæ boni & mali ne comedas: in quocunque enim die comederis ex eo, morte morieris. Hanc legem viuendi Deus homini dedit, quam vt primus parens perrumperet, sempiternus noster hostis omni studio eniti non tardauit. In quo conatu victor euasit. Nam mulierem veterator callidus ludificauit, mulier maritum suum in fraudem induxit: quandoquidem ambo fructum prohibitum comederunt. Atque in hoc primo parente omnes peccauerunt: qui merito atque optimo iure reus mortis à Deo, iusto iudice, pronuntiatus, se ac posteros suos innatâ illâ dignitate spoliauit, nostrumque collum in horribilem dæmonis laqueum miserabiliter inseruit. Fuit enim cum suâ vxore ex Paradiso eiectus, primis illis ornamentis atque deliciis orbatus, conscientiâ oppressus delicti sui, ex quo delicto, veluti ex impuro gurgite, omnia humana scelera profluxerunt. Nam ante hunc lapsum Deus animæ partes ita ordinauit, vt appetitus rationi, quasi suæ legitimæ dominæ, moderandi & regendi sui potestatem tradiderit. Ast vbi homo à Numinis imperio defecit, omnia fuerunt in contrariam partem versa. Nam appetitus, tanquam intractatus & nouus equus, immoderatâ ferocitate, reiectis habenis, exsultans, rationi morigerari diutius noluit, imò verò in omni actione in eam dominari furibunda bellatrix voluit. Iure id quidem. Nam indignus est, cui inferiora pareant, qui superiori Deo obsequi recusat. Nec verò hoc tantùm interno bello ardebat homo, sed extrinsecus etiam rerum omnium confusio & perturbatio erat. Nam ipsæ bestiæ, cicures creatæ, in quibus ante peccatum naturalem habuit auctoritatem homo, post peccatum immansueræ effectæ eundem indignari coeperunt. Imò verò quocunque illius oculi inciderunt, pericula sibi vndique proponi satis perspicuè intellexit. Mare vidit, at nantem fluctibus obruere potuit. Montes itidem conspexit, qui mole suâ præcipitantem obtererent; campos conculcauit, qui inexspectato & repentino hïatu ambulantem absorberent: aërem oculis creuit, qui tabificâ peste spirantem inficeret, & variis morborum cruciamentis nauseantem adflictaret; ignem adspexit, qui mortale ac patibile illud suum corpusculum aut flammis amburere, aut fumo posset suffocare: In solis radios aciem intendit, cuius accessu calore cremari, contrâque discessu frigore conglaciari poterat. Quoties sementem faceret, toties in messe pro frumentis spinas, pro frugibus vepres, aliasque herbas inimicissimas frugibus colligebat. Post sarmentorum immissionem surculi vel pruina repressi pubescere non potuerunt, vel siti exusti exaruerunt. Atque ita aduersante & repugnante coeli satu terræque conceptu, eximios labores exiguus fructus compensauit. Quid de ipsis hominibus dicam, quorum vnus alteri arma, vim, necem intentabat? Quot bella suscepta? Quantæ pugnæ pugnatæ? Quæ vulnera adflicta? Quot clades adlatæ? Quanta multitudo interfecta? Quot homicidia perpetrata? Atque ad hunc modum dæmon invniuerso terrarum orbe, tanquam in suo regno, tyrannidem furenter exercens, nullum genus crudelitatis præteriit, sed vsque eò hominum mentes excæcauit, vt relicto veri Numinis cultu, nouos sibi deos fingerent, in quorum clientelam, quoties in aliquam difficultatem incurrebant, se conferrent. Hic Soli litare voluit; iste Lunæ superstitiosa sacrificatione se addixit; alius Dei sui architectus idolo picto vel ficto diuinitatis honorem, cæco animi impetu, tribuit. Singulis omnium quodcunque numen placebat, eligendi potestas fuit. Nam flacci facit
p.439Dæmon qualem quisque Deum colat, dummodo verum Deum respuat. Etenim quamdiu homines ex tam crassâ inscientiâ laborant, non possunt non sine oculis, non sine mente viuere, deprauatos motus in animis suis impressos & inustos habere, atque omni miseriâ ad extremum profligari. Ad extremum dico, quod sanè Extremum vobis, in ignoratione harum rerum versantibus, est prorsus incognitum. Nam si vt præsentis vitæ, ita nostrarum ærumnarum finis aliquis reperiri posset, nostræ miseriæ non essent miseriæ nominandæ. Siquidem illud non est miserum, in quo reperitur aliquod extremum. Verùm alius, præter præsentem, mundus exsistit, in quo Deus in impios & consceleratos poenas constituit, genere, absque controuersiâ, horribiles, varietate infinitas, acerbitate grauissimas, perpessu intolerandas, perennitate interminatas, quarum sola recordatione metu exhorrescens exalbesco, atque omnibus artubus contremisco. In hanc carnificinam, omnibus ærumnis & miseriis cumulatam, isti homines post mortem compelluntur, qui hoc in mundo sceleribus sese adstringunt, atque dæmonis tyrannidi mancipati viuunt. Atque ad istum ipsum carcerem primus noster parens, à Dei mandato in Paradiso discedens, se ac suos posteros perditè amandauit. De humanis miseriis perpauca exposui, de earunde(m) remedio nonnulla audietis.
Cùm in his miseris temporibus ac perditis moribus, quibus dæmon nos à profugio & portu æternæ beatitudinis exclusit, nostra salus extra modum adflicta fuisset: Deus opt(imus) max(imus) miseratione permotus, humanum genus, omnium scelerum colluuione turpificatum, diuturnâ hac calamitate leuare statuerat. Quamobrem filium suum in mundum misit, qui naturæ nostræ particeps effectus, omnisque peccati labeculæ expers, acerbitatem à nobis omnibus suo pretioso sanguine redemit. Infinitæ clementiæ euidentissimum signum. Quid etiam nobis aut dignitate maius, aut bonitate melius accidere potuit, quàm tali tantoque pretio ab interitu vindicari? Quæ sane mysteria vt intelligenter à me dicantur, rogo, vt à vobis attentè audia(n)tur. Dominus noster Iesus Christus, Dei filius, ex diuinissimâ virgine Mariâ natus fuit inter Iudæos Iudæus. In quos cùm innumerabilia beneficia contulisset, illius diuinâ liberalitate immoderatè & ingratè abusi sunt. Adtribuit enim cæcis visum; surdis auditum; mutis linguam; claudis incessum; ægrotis salutem; mortuis vitam; &, quod caput est, poenitentibus veniam. Veruntamen Iudæi tam inusitatæ inauditæque gratiæ nimis ingrati, eum diris supliciis mactare student, quem omnibus officiis prosequi debent: Christum itaque comprehensum ad Caipham, principem sacerdotum, ducunt. Quicquid autem malitia architectari, fraus fingere, inuidia machinari, vanitas potest excogitare; in nefario crimine, & fraude capitali, Christo, totius innocentiæ exemplo, impiè nefariéque imponunt. Coniuratos item testes perditi proditores infirmati conscientiâ fraudum suarum, subornant, quorum linguæ, mercede adstrictæ, ad calumniatorum nutum fictæ sunt & accomodatæ. Postea eum Pontio Pilato præsidi tradere, à quo iniquo iudice barbarè & iniquè tractatum, ad militum ludibrium positum, verberibus crudelissimè adfectum, inimici, furore incensi, in crucem tollere. Quo genere mortis nihil fuit cùm apud alias nationes, tum apud Iudæos, aut ad æstimationem turpius, aut ad dolorem acerbius. Quantam verò tormentorum vim præsidium salutis libertatisque nostræ id temporis pertulerit, nemo homo poterit animo complecti, multoque minus verbis explicare. In quam te cunque corporis particulam oculorum coniectu dares, nihil non cruentum, nihil non ad viuum resecatum dispiceres. Caput cerneres spinea corona redimitum; manus ingentibus clauis perforatas; pedes pari diritate cruci suffixos; cor militari lanceâ transuerberatum; linguam siti torridam; cutem verberibus distortam; varices plagaru(m) multitudine tumidos ac turgidos; neruos ad summa(m) crudelitatem inte(n)tos: venas recentissimo cruore, instar stillicidij, redundantes. O terram illam beatissimam, quæ diffluentem hunc sanguinem absorbere potuit! Iam verò quorsum ad internos dolorum aculeos orationem conuertam, quorum acerbitatem humani pectoris angustiæ capere nullo modo possunt, omnes omnium gentium linguæ explicare nequeunt. Quis itaque tam ferus & ferreus esset, qui hoc lamentabile spectaculum, absque infinitâ
p.440vi lacrymarum & dolorum, oculis vsurparet? Quod vsque eo immane fuit, vt ipse Sol, ne Iudæorum scelus videret, extraordinario contectus integumento, (nihil enim ex omni seculorum memoria tale fuit visum) se abdiderit, crassæque tenebræ, meridiano tempore, terram opacauerint. Vnde effectum est, vt Dominus noster, qui in ortu suo stellam effecerit lætantem, in suo etiam interitu solem habuerit moerentem. Nec verò superiora tantùm illa moesto fuerunt & conturbato vultu, sed inferiora etiam suum pariter dolorem susceperunt. Quantus in cauernis mugitus; qualis in antris fremitus? Quam horribiles terræ motus? Quanta monumenta aperta? Quæ petræ scissæ? vt etiam ispa saxa domini sui tormentis mollita, languescerent, ad cuius poenas marmorea sceleratissimorum Iudæorum corda obduruerunt. Quid multa? Nullus post homines natos & notos, tantos vspiam cruciatus pertulit, vel perferre, pro communi conditione vitæ, prorsus vllo modo potuit: & tamen humanæ incolumitatis restaurator, nostram salutem sitienter appetens, crudelissimis his exemplis interimi voluit. Nam nisi ipse hæc tormenta subire voluisset, nullam ei vim inferre inimici potuissent. Hoc enim mortis genere subuenire hominum saluti maximo consilio Christus decreuit. Siquidem per lignum Dæmon victor de homine triumphauit; per lignum Dæmon victus homini succubuit. Primus homo, relinquens & abiiciens obedientiam, nos è paradiso exturbauit; secundus homo factus obediens vsque ad mortem, mortem autem crucis, nobis in cælum non modo aditum, sed etiam introitum aperuit. Quid igitur ad hanc mansuetudine(m) addi potuit? Si amicus pro amico, aut æqualis pro (a)equali mortem oppeteret, næ ille quide(m) nimis agrestis & inhumanus esset, qui tanti beneficij memoriam abiiceret, quique singularem honorem tam singulari amico, etiam mortuo, non tribueret. Qualem igitur gratiam Iesu Christo habere poterimus, qui à nostrâ miseriâ oculos suos non deiecit, sed iustus pro iniquis, dominus pro captiuis, filius pro exsulibus, domesticus pro peregrinis, liber pro seruis, agnus pro lupis, amicus pro hostibus, Deus pro homulis, ex argilla & luto fictis, vitam profudit? Quâ plenissimâ hostiâ pro nobis satisfecit, & cælestem patrem nobis placauit. Atque adeô tertiâ die à mortuis gloriosè resurgens, immortalitatem est consecutus; sedensque ad dexteram patris, seruos suos, è dæmonis faucibus ereptos, suauissimo suo adspectu in perpetuum beat. Ad quam sedem vobis apertus est cursus, modò veterem caliginem ab animus vestris dispellere, fictis & comme(n)titiis superstitionis fabulis renuntiare, atque in Christi auctoritatem vos conferre volueritis, qui acerrimam vim teterrimæ belluæ debilitauit & fregit, nosque, suo sanguine, maximis tormentis seruitutis atque interitus liberauit.”
Hæc oratio (Stanihursti sunt verba) benignè & diligenter audita, multorum animos magnoperè percußit, quos anteactæ vitæ pudere & tædere coepit; in quorum mentibus nouum adhuc motum concitauit hoc, de quo iam scribere instituo. Dum hanc orationem in concione Patricius habuit, hastile eius, in quod toto corpore incubuit, in pede cuiusdam principis, qui turbæ interfuit, vel potius præfuit, inscius infixit: cumque in dicendo omni genere amplificationis exarderet, baculi spiculo reguli pedem effodere. Existimauit vulneratus, Præsulem deditâ operâ, illius pedem perforasse, vt vel ex hoc stimulo coniecturam faceret, quam acerrima in cruce tormenta hominu(m) liberator pertulerit. S. Patricius doctrinam suam miraculo confirmat. Vide Iocel. sup. c.74. vita S. Patricij.Nam in eam religionis nostræ parte(m), magno orationis impetu Antistes ferebatur. Hac item mente Dynasta fuit, oportere illos, quorum mentes ad Christianam religonem fingerentur, in aliqua corporis parte discruciari. Proinde vultu occultans sententiam, pedem de loco, ne transuersum quidem vnguem, dimouere voluit. Vt primùm Pontifex errorem suum obstupefactus agnouit, Dynastæ virtutem admirans, quòd frontem saucius non contraxerit, se ei purgat, confirmans hoc per imprudentiam contigisse. Suppliciter itaque Deum Præsul obsecrat, perfosso medicamentum adhibere: cuius precibus supremus medicus locum non relinquens, plagam, nulla cicatrice obducta, apprime optimè sanauit. Hoc miraculo ingens hominum multitudo incitata, Christianæ doctrinæ adsensum præbuit.
p.441Dubium circa Authorem Orat(ionis) suprà posita.Hæc Stanihurstus loco suprà citato. Vtrum autem ex vetustis M. S. aut libris impressis hanc S. Patricij orationem seu sermonem desumpserit; an acco(m)modate ad id quod à S. Patricio tunc dici aut prædicari potuit, ipse more suo ingeniosè & facundè eam composuerit, nobis incompertum est. Vnum duntaxat est, ex quo colligi videtur eam aliunde desumptam, nimirum quòd notis quibusdam seu virgulis marginalibus tota hæc oratio, præ reliqua narratione, apud ipsum notetur: Hoc autem an ab alio compositam arguat, an secus, prudentis Lectoris arbitrio decidendum relinquo.